ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Αναντίρρητα, σε περιόδους μεγάλων καταστροφών, πέρα από το μεγάλο πένθος για την απώλεια ανθρώπων πρώτιστα και μετά για τις ανεπανόρθωτες φυσικές καταστροφές, κρατάω πάντα τη συσπείρωσή μας και την έκφραση, με κάθε τρόπο, του ανθρωπισμού μας. Η εκτίμηση μιας ολιγογράμματης λέξης, στις περισσότερες των γλωσσών που μιλιούνται στον πλανήτη, η λέξη «ζωή», μας ενώνει .
Τρία μόνο γράμματα φτάνουν για να χωρέσει μια τεράστια αξία , με χαρακτηριστική οικονομία στην έκφραση. Φαίνεται πως κι εδώ, έστω κι ασύνειδα, με πολλή σοφία ο άνθρωπος αντιλήφθηκε πως τα μεγάλα και ουσιαστικά πράγματα μπορούν και χωράνε σε μικρές λέξεις. Μια μικρή, ολιγογράμματη λέξη, η «ζωή» έχει το χάρισμα να χαράζει δρόμους στα αισθήματα, στις περιπέτειες, στα διδάγματα, στον αυτοκαθορισμό και επαναπροσδιορισμό του καθενός μας. Κι επειδή αυτή η λέξη είναι ολιγογράμματη, έχει και πολύ περιορισμένη διάρκεια χωρίς απαραίτητα να σημαίνει πως ο καθένας μας θα προλάβει να ολοκληρώσει το δρομολόγιό της ως το τέλος.
Έπεσαν στα χέρια μου πρόσφατα μερικά από εκείνα τα περίφημα «Αποφθέγματα» του Φρανσουά Λα Ροσφουκό και ξεχωρίζω τούτα: «Το πάθος συχνά κάνει τρελό και τον πιο σοφό και χαρίζει σοφία και στον πιο ανόητο... Λίγοι οι ικανοί να γνωρίζουν όλο το κακό που κάνουν... », μα κρατάω με αφορμή όσα συμβαίνουν γύρω μας τελευταία, αυτό: « Όσο και να μοιάζουν ότι διαφέρουν οι τύχες των ανθρώπων, εξισώνονται στο τέλος από έναν συμψηφισμό όλων των καλών και των κακών...».
Αυτά λοιπόν τα αποφθέγματα να σκεφτεί κανείς ότι είναι «παράγωγα» αυτής της ολιγογράμματης λέξης που έχει αυτό το μαγικό που εδώ και χρόνια προσπαθεί κι η Τέχνη να μας πει: πως τα μεγάλα, τα ουσιώδη, τα εμβληματικά και τα διαχρονικά αριστουργήματα μπορούν να μηνύσουν τη μοναδικότητά τους μονάχα μέσα από την απλότητα της μορφής τους.
Η ανθρώπινη ζωή , ως λέξη αλλά και ως αγαθό φαίνεται πως ελάχιστα εκτιμάται. Άλλοι λέμε πως ο καθένας μας θεωρεί τα πάντα δεδομένα, άρα και τη ζωή… Άλλοι λέμε πως είναι μεγάλη και πως έχουμε πάντα χρόνο να διορθώνουμε καταστάσεις, να διεκδικούμε παντί τρόπω όσα προσφέρουν ένα λαμπερό, ματαιόδοξο περιτύλιγμα ενός πακέτου ζωής άδειου εσωτερικά ή γεμάτου με φιλοδοξίες άμετρες, με αρρωστημένες συμπεριφορές συχνά επιζήμιες για όλους. Τα τρία γράμματα της γλώσσας μας άλλο προορισμό έχουν. Αυτόν που μέσα από τη μορφική του λιτότητα μας καλεί να εκτιμήσουμε την αξία του και να τον διατρέξουμε, όσο μπορούμε, βασισμένοι τουλάχιστον στην απόλυτη επίγνωση πως είναι μια ανάσα η διάρκειά του και πως σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να ξοδέψουμε το λιγοστό αέρα της σε ανούσια και μάταια πράγματα.
Στο δημόσιο λόγο συχνά υποτασσόμαστε άνευ όρων στην ιδεολογική ηγεμονία του δυτικού ανθρωπισμού και συγκεκριμένα στην αυταξία που αυτός προσδίδει στην ανθρώπινη ζωή. Για παράδειγμα, όταν επισημαίνουμε ότι για τα θύματα των τρομοκρατικών χτυπημάτων στο Παρίσι ή στις Βρυξέλλες υπάρχει θρήνος, οργή και γεμίζουμε τις σελίδες μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με εικονίδια συμπαράστασης. Μα για τα θύματα στη Νιγηρία ή στη Συρία παραμένουμε αδιάφοροι κι ας έχει για όλους μας αυτή η τριγράμματη λέξη την ίδια αξία.
Την αξία της ζωής πρέπει ν’ αρχίσουμε να την διδάσκουμε και στα παιδιά μας και φυσικά όχι με τον εύκολο, μακροσκελή κατάλογο των «μη» αλλά κάνοντάς τα μετόχους της πραγματικής εικόνας του κόσμου με τρόπο που να συνειδητοποιούν τη χαρά και τη λύπη στην καθημερινότητά τους κι όχι μονάχα όταν δυσάρεστα, τρομακτικά περιστατικά αμαυρίζουν τις χαρούμενες μέρες των διακοπών τους. Δεν είναι κακό να τα μάθουμε να ορίζουν την ανθρώπινη δυστυχία ως την τεράστια απόσταση ανάμεσα επιθυμία και την πραγματικότητα κι ότι όσο μεγαλύτερη γίνεται αυτή η απόσταση, τόσο πιο δυστυχισμένοι είμαστε όλοι. Να μη συνηθίσουν ποτέ τη βία και την ανισότητα της ζωής γύρω τους. Ν’ αναζητούν τη χαρά ακόμη και στα πιο θλιβερά μέρη. Να κυνηγάνε την ομορφιά στην απλότητά της, στα θαυμαστά επιτεύγματα των εξαιρετικών ανθρώπων. Να μην απλοποιούν ποτέ ό,τι είναι περίπλοκο και να μην περιπλέκουν ό,τι είναι απλό. Να σέβονται τη δύναμη, μα να μην την μπερδεύουν με την εξουσία. Να παρακολουθούν τι συμβαίνει γύρω τους και να προσπαθούν να καταλάβουν. Να μη γυρίζουν ποτέ αλλού το βλέμμα τους από φόβο ή άγνοια. Και ποτέ μα ποτέ, να μην ξεχνούν.
Αξίες σαν αυτές περνούν σχεδόν απαρατήρητες στην καθημερινότητά μας. Αν μιλάμε για το χώρο της παιδείας, φαίνεται πως στα σχολεία μας γίνεται καλή δουλειά, ιδιαίτερα στα φιλολογικά μαθήματα. Ωστόσο, η απόσταση ανάμεσα στη θεωρία και στην πράξη είναι μεγάλη. Φαίνεται πως το σχολείο δεν πείθει τους μαθητές του για κάτι πολύ σημαντικό: να καλλιεργήσει στάσεις και συμπεριφορές με διάρκεια. Κι αυτό όχι για κανέναν άλλο λόγο, παρά μόνο επειδή η πραγματικότητα του «έξω» κάνει τα σχολικά διδάγματα να μοιάζουν ουτοπικά κι ανεφάρμοστα.
Η μεταποίηση της ιδεαλιστικής αξίας της ζωής σε μια ανταγωνιστική, άδικη και άκρως επικίνδυνη αρένα, όπου ο φόβος, η καχυποψία, οι άμετρες φιλοδοξίες διαφόρων, η αρχομανία τους και το ψέμα καλύπτουν την κοινωνική συνείδηση, έκαναν τον άνθρωπο ευάλωτο, περισσότερο απομονωμένο, να βιώνει την εύθραυστη περιπέτεια της ζωής του με αβεβαιότητα.
Τα τελευταία δεινά της Ελλάδας, πέρα από τα όποια άλλα μηνύματα, έδωσαν στον καθένα μας κάτι πολύ σημαντικό: Την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε την αξία αυτής της ολιγογράμματης λέξης, που σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να την αφήνουμε αφρούρητη ή να τη θεωρούμε δεδομένη. Η συμφορά στη ζωή μας, ας μην αποδίδεται σε παρωχημένες, θρησκοληπτικές ερμηνείες ή στην εκδίκηση για την παρακμή κανενός θεού!
Καλύτερα να κρατήσουμε αυτό το περίφημο του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη: «Όταν η συμφορά συμφέρει, λογάριαζέ την για πόρνη»!
*ΕΜΕ Φιλολογικών-Θεατρολογίας
