ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Θα ανέμενε κανείς ότι με την έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας για τις βουλευτικές εκλογές του προσεχούς Μαϊου θα επανεμφανιζόταν στη δημόσια συζήτηση το πολιτικοκοινωνικό αίτημα για αξιοκρατία, το οποίο τα τελευταία 4-5 χρόνια έχει περιέργως εξαφανισθεί τελείως από την πολιτική ρητορεία. Και όμως τίποτε σχετικό δεν ακούστηκε ακόμα, τουλάχιστο μέχρι της στιγμής, γεγονός που πιθανό να σημαίνει ότι ένα πολιτικό και κοινωνικό αίτημα που άλλοτε κυριαρχούσε στην πολιτική ρητορεία έχει σήμερα εκπνεύσει ή εκπέσει στα αζήτητα.
Πιστεύω πως μια σχετική έρευνα από κοινωνιολόγους και πολιτικούς επιστήμονες ή πανεπιστήμια που θα φώτιζε σχετικά το θέμα θα ήταν πολύ χρήσιμη, τουλάχιστο για λόγους αυτογνωσίας. Στο μεταξύ ωστόσο και μέχρις ότου διεξαχθεί τέτοια έρευνα, νομίζω πως θα βοηθούσε αν κάναμε μερικές σκέψεις για τα αίτια αυτής της απροσδόκητης πολιτικής εξέλιξης. Για να μπορέσουμε να βοηθηθούμε να εικάσουμε κάποιους πιθανούς λόγους, θα λάβουμε υπόψη πως η αναφορά στην αξιοκρατία γινόταν βασικά από πολιτικά κόμματα, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, μεμονωμένα άτομα αλλά και την κοινωνία γενικότερα.
Η μη αξιοποίηση στη σημερινή συγκυρία από τα πολιτικά κόμματα, τουλάχιστο τα μεγάλα, ενός τόσο προσφιλούς στο παρελθόν πολιτικού όπλου πρέπει να οφείλεται στο φόβο ότι έχασαν την αξιοπιστία τους, αφού όλα ανέβηκαν διαδοχικά στην εξουσία, αλλά κανένα δεν έδειξε σεβασμό ούτε στο λαό ούτε στις διακηρύξεις και τις διαβεβαιώσεις του περί εφαρμογής της αρχής της αξιοκρατίας. Όλα έδειξαν, αντίθετα, μεγάλη σπουδή να διορίσουν όσο το δυνατό περισσότερους δικούς τους ανθρώπους στη δημόσια υπηρεσία. Νέες υποσχέσεις, επομένως, εκ μέρους τους περί εφαρμογής της αξιοκρατίας ή απλή έστω αναφορά στο θέμα θα προκαλούσαν τον καγχασμό των ψηφοφόρων και θα επέφεραν πολιτική ζημιά μάλλον παρά πολιτικό κέρδος στα κόμματα. Γι αυτό προσποιούνται ότι τέτοιο θέμα δεν υπάρχει. Το γεγονός ωστόσο ότι ούτε τα μικρά κόμματα ασχολούνται με το θέμα για να θυμίσουν στους ψηφοφόρους τη συμπεριφορά των μεγάλων κομμάτων και να τα εκθέσουν για αναξιοπιστία και για διασπάθιση των δημόσιων πόρων σε ρουσφέτια και ατασθαλίες πρέπει να δείχνει κάποια βαθύτερα αίτια. Το πιθανότερο είναι ότι, λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων τριών ετών και του παγώματος των προσλήψεων στη δημόσια υπηρεσία, το θέμα αυτό έχασε την οικονομική και κοινωνική σημασία που είχε προηγουμένως και πιθανότατα και την αποτελεσματικότητά του ως πολιτικού όπλου. Υπάρχει βέβαια και η πιθανότητα να ισχύει ο ψίθυρος ότι έχει γίνει σιωπηρή συμφωνία μεταξύ όλων των κομμάτων να μοιράζονται τις θέσεις στη δημόσια υπηρεσία μεταξύ τους, όπως μοιράζονται την ετήσια κυβερνητική χορηγία προς τα κόμματα με βάση την κομματική τους δύναμη. Οπότε η σιωπή εκφράζει ομολογία συνενοχής.
Οι ίδιοι λόγοι εξηγούν ίσως και την αδράνεια της κοινωνίας των πολιτών και της κοινωνίας γενικότερα. Βέβαια υπάρχει και η πιθανότητα της ψυχικής κούρασης και της παραίτησης από κάθε ελπίδα βελτίωσης των πολιτικοοικονομικών πραγμάτων και συμβιβασμού με τη σκληρή πραγματικότητα ότι τίποτε τελικά δεν μπορεί να αλλάξει και ότι κάθε κινητοποίηση ή συζήτηση για το θέμα αυτό είναι άσκοπη ή μια σκέτη αυτοκοροϊδία.
Αλήθεια, αν το καλοσκεφθεί κανείς, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτοί που σκέφτονται μ’αυτό τον τρόπο έχουν μεγάλο δίκαιο. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση , όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, είναι πολύ χειρότερη από ό,τι φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Όχι μόνο δεν εφαρμόζεται η αρχή της αξιοκρατίας, όχι μόνο δεν συζητείται δημόσια στα ΜΜΕ και δεν διεκδικείται από την κοινωνία των πολιτών και την κοινωνία, όχι μόνο δεν υπάρχουν πλέον πολλοί που να πιστεύουν ότι μπορεί να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο στην πράξη, αλλά, το χειρότερο, έχουν γίνει, χωρίς να το συνειδητοποιήσει ο λαός, και βήματα και έχουν ληφθεί και μέτρα που όχι μόνο καθιστούν πολύ δύσκολη την εφαρμογή της αλλά και έμμεσα την παρουσιάζουν ως κάτι χωρίς μεγάλη σημασία και ασύμβατο με την εποχή μας. Τα μέτρα αυτά είναι η εκστρατεία για κατάργηση όλων των εξετάσεων στα σχολεία και στη δημόσια υπηρεσία, η δυσφήμιση και απόρριψη του θεσμού της αξιολόγησης ως νεοφιλελεύθερου μέτρου και η δαιμονοποίηση της αριστείας. Αλήθεια, τι σημαίνει σήμερα άξιος με βάση τις πιο πάνω αντιλήψεις; Ποιες ιδιότητες πρέπει να έχει; Πώς θα επιλέγονται οι άξιοι; Θα υπάρχουν σχετικοί δείκτες αναγνώρισης και επιλογής και ποιοι θα είναι αυτοί; Πώς μπορεί να υπάρχουν άξιοι, όταν απαγορεύεται η επιδίωξη της αριστείας στα σχολεία; Μήπως τελικά η σημερινή εγκατάλειψη του αιτήματος της αξιοκρατίας από την κοινωνία οφείλεται στην καλλιεργηθείσα πολύ έξυπνα και μεθοδικά τα τελευταία χρόνια αντίληψη ότι το να προσπαθήσεις να επιτύχεις κάτι καλύτερο στη ζωή σου ή να διακριθείς με την ποιότητα της σκέψης και της εργασίας σου είναι σε βάρος των συμμαθητών, συνεργατών και συμπολιτών σου και αποτελεί ψυχολογική διαστροφή και κοινωνική ανωμαλία;
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
