ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ*
Η Δημοκρατία του διαδικτύου, η ηλεκτρονική δημοκρατία, όπως επίσης ονομάζεται, ενεργοποιεί, μεταξύ άλλων, την ελευθερία σε όλες τις εκφάνσεις της και ειδικά την ελευθερία της έκφρασης και άποψης, τη συμμετοχή στην διακυβέρνηση και στα κοινά και, προπάντων, τη διεκδίκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, ανεξαρτησίας και κυριαρχίας των λαών με συνεπακόλουθες θετικές επιπτώσεις στους πολίτες:
Καλλιτεχνική Ελευθερία
Πριν από την εξάπλωση των social media πολλοί ψηφιακοί καλλιτέχνες μέσα από τη δουλειά τους προώθησαν την ελευθερία της άποψης, πριν ακόμη αυτή εδραιωθεί μέσα από τα ηλεκτρονικά πολυμέσα και πολύ πριν την άνθηση τους.
Η δουλειά της Gillian Wearing, από το 1990, συνδυάζει τον ρεαλισμό και τη φαντασία που έχει ως αρχική πηγή έμπνευσης την ελευθερία της άποψης. Μέσα από τα «ριάλιτι σόου» διερεύνησε τις κοινωνικές και ψυχολογικές ανθρώπινες αντιδράσεις μπροστά σε βίντεο κάμερες. Το ενδιαφέρον της περιλαμβάνει ομάδες, όπως οι αλκοολικοί και άστεγοι, των οποίων η συμπεριφορά διαφέρει από τα όρια που επιβάλλονται από τις κοινωνικές νόρμες.
Το 1994 μέσα από μια διαφήμιση στο περιοδικό Time Out ζήτησε από τους πολίτες να εκφράσουν κρυφές πτυχές του εαυτού τους ή και την άποψη τους, μπροστά από μια κάμερα. Μια σειρά από πρόθυμους συμμετέχοντες, κρατώντας την ταυτότητά τους κρυφή, άνοιξαν την καρδιά τους μπροστά από τις κάμερες. Μερικοί άνθρωποι είχαν συμπεριφορά τεταμένη, ήρεμη, απελπισμένη και άλλοι αυτοσχεδίασαν ή ένιωθαν ανακούφιση γιατί εκφράστηκαν. Κάποιοι μίλησαν ελεύθερα για σφάλματα του παρελθόντος για κλοπές, διαστροφές, σεξουαλικές εμπειρίες, ανάρμοστες συμπεριφορές, εκδίκηση κτλ.
Αντίδοτο στην διαφθορά
Το διαδίκτυο παραμένει ένα βασικό εργαλείο στον αγώνα για καλύτερη διακυβέρνηση, για την υπεράσπιση θεμελιωδών ελευθεριών, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφάνεια. Ο διαδικτυακός ιστός και τα κοινωνικά μέσα όλο και περισσότερο παροτρύνουν τους ανθρώπους να οργανωθούν, να αναλάβουν δράση και να προσπαθούν να εκθέτουν παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών, κακή ή διεφθαρμένη διακυβέρνηση, σκάνδαλα, διαφθορά, σε κάθε περιοχή του κόσμου.
Αντίδοτο στην τρομοκρατία
Η ελευθερία της διαδικτυακής άποψης έχει οδηγήσει σε κάποιου είδους απτό αποτέλεσμα μέσω, π.χ., της δημοσιογραφίας των πολιτών.
Επανεμπλοκή των πολιτών στα κοινά
Το διαδίκτυο αποδεικνύεται καθημερινά ως ένα ισχυρό αντίδοτο στην αποχή των πολιτών από τα κοινά και από τη συμμετοχή τους στις κάλπες επειδή, ακριβώς, τους παρακινεί, διά της ελεύθερης έκφρασης, να ανανεώσουν το ενδιαφέρον τους για πολιτική εμπλοκή και συμμετοχή. Αυτή η επανεμπλοκή των πολιτών στα κοινά και στην πολιτική μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους:
-Την πολιτική γνώση, δηλ. οι πολίτες πληροφορούνται για τις δημόσιες υποθέσεις.
-Την πολιτική εμπιστοσύνη, δηλ. οι πολίτες προσανατολίζονται στην υποστήριξη του ισχύοντος πολιτικού συστήματος.
-Την πολιτική συμμετοχή, δηλ. οι πολίτες με διάφορες δραστηριότητες, δράσεις και αντιδράσεις επιχειρούν να επηρεάσουν την κυβέρνηση και τη λήψη αποφάσεών της για θέματα και ζητήματα που τους αφορούν αμεσότατα.
Ερωτήματα και λύσεις
Πολλά ερωτήματα προκύπτουν μέσα από την ανάλυση του θέματος. Είναι η διαδικτυακή δημοκρατία μόνο εικονική; Και όχι ουσιαστική; Υπάρχουν όρια στη δημοκρατία της έκφρασης; Εάν ναι, ποια είναι αυτά; Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποια είναι τα μειονεκτήματα της ελευθερίας της άποψης στον παγκόσμιο ιστό; Πώς, στο μέλλον, διαφοροποιείται αυτή η ελευθερία; Μπορούν, όμως, να μπουν όρια στην ελευθερία της διαδικτυακής άποψης; Τι γίνεται όταν μια άποψη αγγίζει λεπτές γραμμές ευπρέπειας, αισθητικής και ήθους; Πώς μπορεί το διαδικτυακό μπούλλιγκ να αποτραπεί;
Η ανάπτυξη ενσυναίσθησης, της ενίσχυσης, δηλαδή, της συναισθηματικής νοημοσύνης και κριτικής σκέψης, η καλοπροαίρετη κριτική, ο υγιής ανταγωνισμός ίσως να είναι κάποιοι τρόποι που μπορούν να συμβάλουν στη λειτουργία μιας υγιούς ηλεκτρονικής δημοκρατίας.
1. Ενσυναίσθηση
Σύμφωνα με τους πρωτοπόρους της συναισθηματικής νοημοσύνης, Mayer&Salovery, ο όρος αυτός ερμηνεύεται σαν μια μορφή κοινωνικής ευφυΐας, η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα να κατανοεί κανείς τα συναισθήματα τόσο τα δικά του όσο και άλλων ανθρώπων, να κάνει λεπτές διακρίσεις ανάμεσα στα διάφορα συναισθήματα και να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες ώστε να καθοδηγεί αναλόγως τις σκέψεις και τις πράξεις του.
2. Κριτική σκέψη
Η κριτική σκέψη πηγάζει από την σωστή παιδεία και την συναισθηματική ισορροπία, σχετίζεται άμεσα και εξελίσσεται και καλλιεργείται μέσα από όλες τις μορφές της ανθρώπινης δημιουργίας και έκφρασης. Ίσως αυτό να είναι θέμα εκπαίδευσης και ταυτόχρονα κουλτούρας.
3. Θετική σκέψη
Τα τελευταία χρόνια ακούμε πολλά για την θετική σκέψη. Θα ήταν ίσως καλό να ενταχθεί η φιλοσοφία αυτή στην καθημερινότητα μας και να ενισχύεται η συνεργασία, η αυτοεκτίμηση, η αυτοπεποίθηση και άλλες αρετές, που δημιουργούν συγκροτημένες και δημιουργικές προσωπικότητες.
4. Άμεση συμμετοχή στα κοινά
Μέσα από την παιδεία και την τεχνολογία, μπορούμε να αναπτύξουμε ενεργούς πολίτες με όραμα, με άποψη και εισηγήσεις, οι οποίοι να είναι σε θέση να συμβάλουν στην αντιμετώπιση και επίλυση προβλημάτων, καθώς επίσης να επηρεάσουν τη διαμόρφωση και άσκηση πολιτικής από Κοινοβούλια, κόμματα και κυβερνήσεις.
Συμπεράσματα
Κατά τον Έλληνα φιλόσοφο, Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο. Άρα, ως εκ της φύσεώς του, καλείται να ενδιαφέρεται για τα κοινά της πολιτείας, να εκφράζει απόψεις, να διατυπώνει εισηγήσεις και να επιχειρεί να επηρεάζει αποφάσεις για την αντιμετώπιση και επίλυση προβλημάτων. Με την ηλεκτρονική δημοκρατία:
Πρώτο, οι πολίτες συμμετέχουν ευκολότερα στα κοινά, η φωνή τους ακούγεται καθαρότερα και καλύτερα και η άποψή τους λαμβάνεται ταχύτερα υπόψη από τους κυβερνώντες
Δεύτερο, οι πολίτες εκφράζουν πιο ελεύθερα, άμεσα και τάχιστα τις απόψεις τους για οποιοδήποτε θέμα όπως κοινωνικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό, πολιτικό, κτλ.
Τρίτο, οι πολίτες είναι σε θέση, διά της μαζικότητας της αντίδρασης και των σχολίων, εισηγήσεων και προτάσεών τους να επηρεάζουν ή και να διαφοροποιούν αποφάσεις κομμάτων, Κοινοβουλίων και κυβερνήσεων.
Τέταρτο, στην ηλεκτρονική δημοκρατία, οι πολίτες έχουν άμεση πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών και ευκολότερη επαφή με τους εκάστοτε κυβερνώντες, τα κόμματα και το Κοινοβούλιο και, άρα, μπορούν ανετότερα να αντιδράσουν σε αποφάσεις τους, για ζητήματα που τους αφορούν.
Πέμπτο, οι κυβερνήσεις έχουν κάθε συμφέρον να υποκινήσουν ενεργητική συμμετοχή των πολιτών στην ηλεκτρονική δημοκρατία επειδή, με αυτήν, εισπράττουν ταχύτερα τις θέσεις, απόψεις και ιδέες τους σε διάφορα προβλήματα.
Έκτο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο σε δημοκρατικές διαδικασίες και εμπεδώνουν την άμεση δημοκρατία.
Έβδομο, η δυνατότητα που το διαδίκτυο προσφέρει στους πολίτες να είναι άμεσα ενημερωμένοι και πληροφορημένοι για κυβερνητικές και πολιτικές αποφάσεις δημιουργεί μια νέα διάδραση εξουσίας-πολίτη και ενισχύει την άμεση δημοκρατία.
Όγδοο, το διαδίκτυο είναι ένα αμφίστομο μέσο το οποίο, ανάλογα με τη χρήση του από τους πολίτες ή από τις κυβερνήσεις, μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις ή καταστροφικές παρενέργειες.
Ένατο, η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι ένα ισχυρό δημόσιο βήμα έκφρασης των πολιτών που με τη σειρά τους βελτιώνουν και ενισχύουν τη συνεργασία με την κυβέρνηση και, δι’ αυτής, με τις τοπικές κοινωνίες.
Δέκατο, οι πολιτικοί έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν την τεχνολογία και την ηλεκτρονική δημοκρατία και να ενθαρρύνουν τους πολίτες να συμμετέχουν περισσότερο δραστήρια στα κοινά και να μεταβαίνουν στις κάλπες.
Βιώσαμε τη μετάβαση από τη μηχανή στον υπολογιστή και από το ρομπότ στον κυβερνο-οργανισμό, τη μετάβαση από τον καμβά στην οθόνη, από τον οπτικό στον εικονικό κόσμο. Τι ακολουθεί άραγε; Ίσως τα λόγια του φιλόσοφου Paul Virilio να ήταν προφητικά: «Μπαίνουμε σε μια εποχή με δύο πραγματικότητες, την αληθινή και την εικονική». Δεν αποκλείεται στο μέλλον η διαδικτυακή δημοκρατία να υπερισχύσει της πραγματικής και να φιλοξενεί μια ιδανική εικονική Βουλή με ένα ολόγραμμα Πρόεδρο, σε μια κοινωνία στην οποία οι πολίτες τρώνε... βιολογικό μοσχαράκι, κάνουν ηλιοθεραπεία σε εικονική θάλασσα και έχουν εικονικό ψυχολόγο!
*Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας – εικαστικός
