ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ
Πρύτανη του Πανεπιστημίου Frederick*
Σύμφωνα με την Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα, η διαίρεση της ζωής ενός ανθρώπου σε ξεχωριστές περιόδους όπως την περίοδο παιδικής και νεανικής ηλικίας που αφιερώνεται στην εκπαίδευση, την περίοδο της ζωής του ενήλικα που αφιερώνεται στην επαγγελματική δραστηριότητα, και τέλος στην περίοδο της συνταξιοδότησης, δεν ικανοποιεί πια τα δεδομένα της σύγχρονης ζωής και δεν εξυπηρετεί τις απαιτήσεις του μέλλοντος. Σήμερα κανένας δεν μπορεί να αποκτήσει κατά τη διάρκεια μόνο της σχολικής εκπαίδευσής του τις γνώσεις εκείνες που θα αρκέσουν σε όλη του τη ζωή, επειδή η ταχεία και ραγδαία εξέλιξη σε όλα τα επίπεδα απαιτεί συνεχή εκσυγχρονισμό γνώσεων. Αναφύεται λοιπόν η ανάγκη να διαμορφωθεί ένα συνεχές στην εκπαίδευση, που να διαρκεί όσο και η ζωή, και να διευρύνεται αδιάκοπα, περιλαμβάνοντας όλες τις διαστάσεις της κοινωνίας. Αυτό το συνεχές η Διεθνής Επιτροπή για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα το ορίζει ως «δια βίου μάθηση».
Απέχουμε ακόμα αρκετά.
Η έννοια της Δια Βίου Μάθησης αντικατοπτρίζεται στον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως «κάθε μαθησιακή δραστηριότητα, η οποία αναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής με σκοπό τη βελτίωση των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων, στο πλαίσιο μιας προσωπικής και κοινωνικής θεώρησης μιας οπτικής που σχετίζεται με την απασχόληση». Στο πλαίσιο αυτό, κινείται και το όραμα της Κύπρου σε σχέση με τη Δια Βίου Μάθηση προωθώντας την ιδέα ότι όλα τα άτομα πρέπει να βοηθηθούν ώστε να μετέχουν σε μαθησιακές δραστηριότητες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, από την πραγματοποίηση του οποίου απέχουμε ακόμα αρκετά.
Τη στροφή προς τη Δια Βίου Μάθηση την κατευθύνουν τόσο κοινωνικές όσο και οικονομικές ανάγκες. Το δυναμικό που διαμορφώνουν η κοινωνία της γνώσης, της πληροφορίας και του παγκόσμιου ανταγωνισμού, οι διαρκείς αλλαγές στον κόσμο της εργασίας, οι ταχύτατοι ρυθμοί αλλαγής στο πολύπλοκο τεχνολογικό σκηνικό και η ολοένα εντονότερα διαφαινόμενη αναγνώριση για επένδυση στο «ανθρώπινο κεφάλαιο», απαιτούν συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση. Η πρόσβαση όλων στην εκπαίδευση, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους παίζει σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση των φραγμών που εμποδίζουν τους ανθρώπους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας ή να συνεχίσουν σε τομείς που σταδιακά απαιτούν την απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων. Αγγίζει όμως και όλους τους πολίτες που επιθυμούν να μορφωθούν πετυχαίνοντας με αυτό τον τρόπο την προσωπική ανάπτυξή τους, την κοινωνική τους ενσωμάτωση και τη συμμετοχή τους στην κοινωνία της γνώσης.
Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθηση
Η εκπαίδευση ενηλίκων, ένας όρος που προηγήθηκε, εντάσσεται στο ευρύτερο πεδίο της Διά Βίου Μάθησης από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και συνιστά γνήσιο υποσύνολο των δραστηριοτήτων διά βίου μάθησης και σηματοδοτεί το οργανωμένο μέρος της δια βίου μάθησης που αφορά ενηλίκους. Συμβάλλει στην κατανόηση των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών και στην προσαρμογή των ανθρώπων στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της κοινωνίας της γνώσης, καθώς και στην κατάρτιση των ατόμων στον εργασιακό τους τομέα, στον εμπλουτισμό της προσωπικής τους ζωής και στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας.
Σημειώνεται ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970 ο όρος δια βίου εκπαίδευση ήταν σχεδόν συνώνυμος με τον όρο εκπαίδευση ενηλίκων και η αναφορά στις σχετικές πολιτικές περιοριζόταν στα ποσοστά συμμετοχής των ενηλίκων σε εκπαιδευτικές διαδικασίες. Μέχρι και σήμερα παρατηρείται αυτή η ταύτιση της διά βίου εκπαίδευσης με την εκπαίδευση ενηλίκων, η οποία θα μπορούσε να ερμηνευθεί με βάση τη θεώρηση πως η επιτυχία των πολιτικών διά βίου εκπαίδευσης αποτιμάται υπό το πρίσμα της ανάπτυξης των και των δύο άλλων μορφών του εκπαιδευτικού συνεχούς, πέραν της τυπικής εκπαίδευσης (δηλ., της μη-τυπικής και της άτυπης εκπαίδευσης).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει από πολύ νωρίς τη σημασία και την αξία της εκπαίδευσης ενηλίκων ως μοχλού για την ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης και για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, μέσα από τη διευρυμένη παροχή ευκαιριών και δυνατοτήτων συμμετοχής των ατόμων σε προγράμματα και δράσεις ενίσχυσης και αναβάθμισης των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων τους. Ειδικά δε για τα άτομα που προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικά ομάδες του πληθυσμού και τα οποία αντιμετωπίζουν εντονότερη την απειλή της ανεργίας και κατά συνέπεια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, η σημασία της εκπαίδευσης ενηλίκων και της διά βίου μάθησης ανατιμάται και αποτελεί προτεραιότητα για επενδύσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για την προγραμματική περίοδο 2014-2020.
Τα πορίσματα της Διεθνούς έρευνας
Παρά τη σημασία όμως που αποδίδεται σήμερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο στην Εκπαίδευση Ενηλίκων τόσο για οικονομικούς όσο και για κοινωνικούς λόγους, διαμορφώθηκε, σύμφωνα με το Ψήφισμα του Συμβουλίου των Υπουργών Παιδείας σχετικά με ένα ανανεωμένο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την εκπαίδευση των ενηλίκων (Δεκέμβριος 2012) ‘αυξανόμενη συναίνεση ως προς το ότι η εκπαίδευση των ενηλίκων αποτελεί επί του παρόντος τον αδύναμο κρίκο στην ανάπτυξη των εθνικών συστημάτων διά βίου μάθησης’. Η συμμετοχή στην εκπαίδευση των ενηλίκων δεν έχει φτάσει σε ικανοποιητικά επίπεδα, με βάση τους στόχους που έχουν τεθεί, αφού από 9,8 % στην κατηγορία του πληθυσμού ηλικίας 25-64 ετών το 2005 ανήλθε μόνο σε 10,5 % το 2013, οπότε ο στόχος της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020» για άνοδο σε 15 % μέχρι το 2020 καθίσταται ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση.
Παράλληλα, τα πορίσματα της Διεθνούς έρευνας για τις δεξιότητες των ενηλίκων PIAAC, δείχνουν ότι μεταξύ 20% και 25% των ενηλίκων - ή 70 εκατομμύρια άνθρωποι - έχουν πολύ χαμηλά επίπεδα βασικών δεξιοτήτων ή χαμηλά επίπεδα συμμετοχής στην εκπαίδευση, και αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού και της ανεργίας.
Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, η οποία προωθείται μεταξύ άλλων και από τα Εσπερινά Γυμνάσια-Λύκεια, συμβάλει στην ανάπτυξη εκείνων των δεξιοτήτων που χρειάζονται οι πολίτες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ιδιότητας του πολίτη και των ικανοτήτων του και βοηθά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ειδικές κατηγορίες πληθυσμού όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή άτομα που κινδυνεύουν από κοινωνικό αποκλεισμό.
Η δημιουργία ενός ευέλικτου συστήματος εκπαίδευσης ενηλίκων στην Κύπρο που να παρέχει ευκαιρίες Διά βίου μάθησης, αποτελεί σημαντικό βήμα προς την επίτευξη των στόχων που έχουν αναφερθεί και την αντιμετώπιση των νέων μορφών κοινωνικού αποκλεισμού που έχουν δημιουργηθεί. Η εκπαίδευση και η συνεχής μάθηση, όταν είναι προσβάσιμες σε όλους, συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση των ανισοτήτων και στην αποτροπή της περιθωριοποίησης. Η εκπαίδευση ενηλίκων μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των δεξιοτήτων και της προσαρμοστικότητας των ατόμων με χαμηλά προσόντα, ούτως ώστε να αποκτήσουν ακόμα ένα επίπεδο προσόντων για να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις. Με τον τρόπο αυτό βραχυπρόθεσμα επιτυγχάνεται η άμβλυνση των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης και, συγκεκριμένα, η αντιμετώπιση των σημερινών επιπέδων ανεργίας.
Χρειάζονται πολλά να γίνουν
Σίγουρα χρειάζονται πολλά να γίνουν με κυριότερο στόχο την μείωση των εμποδίων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι ενήλικες κατά τη διάρκεια δυσκολίες όπως η έλλειψη κινήτρων και η έλλειψη ευκολιών φροντίδας, ώστε να βοηθούνται γυναίκες και άνδρες να συνδυάζουν τις επαγγελματικές και οικογενειακές ευθύνες τους με τη μάθηση. Η παροχή εκπαίδευσης σε ενήλικες πρέπει να σχεδιάζεται και να παρέχεται με τρόπο που να συνδέει την αρχική εκπαίδευση και κατάρτιση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής πρόνοιας, στο πλαίσιο της γήρανσης του πληθυσμού. Επίσης, θα πρέπει να επεκταθεί ούτως ώστε να καλύψει την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εκατομμυρίων ενήλικων με χαμηλή ειδίκευση, ιδίως με την τόνωση της μάθησης στο χώρο εργασίας, με το άνοιγμα των υφιστάμενων εκπαιδευτικών πόρων για τους ενήλικες και την αύξηση της ευελιξίας των τρόπων μάθησης. Η αντιμετώπιση της πρόκλησης απαιτεί μεγαλύτερη χρήση των τεχνολογιών και των ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων από μαθητές και εκπαιδευτικούς καθώς και ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων.
Μέσα στα πλαίσια της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, η οποία προωθήθηκε συστηματικά και συναινετικά κατά τη διάρκεια της θητείας, έγιναν σημαντικά βήματα στον τομέα της Δια Βίου Εκπαίδευσης και εφαρμόσαμε σειρά αλλαγών.
ΜΙΕΕΚ, Ανοικτό Σχολείο και Εσπερινά Σχολεία
Ενδεικτικά αναφέρω την έναρξη λειτουργίας των Μεταλυκειακών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΜΙΕΕΚ), που προσφέρουν ευκαιρίες στους πολίτες της Κύπρου και ιδιαίτερα στους νέους για απόκτηση, βελτίωση ή αναβάθμιση των επαγγελματικών τους προσόντων και δεξιοτήτων, έτσι ώστε να καταστούν ικανότεροι για απασχόληση και συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Ο στόχος που είχαμε θέσει για τα ΜΙΕΕΚ, ο οποίος βλέπω με ευχαρίστηση ότι έγινε πραγματικότητα, ήταν η προσφορά σύγχρονων Προγραμμάτων Σπουδών, τα οποία θα παρέχουν επιστημονικές, τεχνικές και επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες και, ταυτόχρονα, θα χαρακτηρίζονται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα προς τις ραγδαία επιτελούμενες αλλαγές στην απασχόληση, την οικονομία, τα επαγγέλματα και το περιεχόμενο των επαγγελμάτων.
Παράλληλα, επεκτείναμε το θεσμό του Ανοικτού Σχολείου που εφαρμόζεται σε συνεργασία με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης από τρείς σε δέκα Δήμους, δίνοντας την ευκαιρία σε χιλιάδες πολίτες όλων την ηλικιών ευκαιρίες δημιουργικής απασχόλησης και δια βίου μάθησης σε απογευματινό χρόνο και σε περιόδους διακοπών, αξιοποιώντας τις υποδομές των σχολικών μονάδων.
Τέλος, συστάθηκε Εθνικός Φορέας Δια Βίου Καθοδήγησης, που λειτουργεί ως μια πλατφόρμα ανταλλαγής πληροφόρησης, απόψεων και τοποθετήσεων σχετικά με το θέμα της δια βίου καθοδήγησης και του δια βίου επαγγελματικού προσανατολισμού, συμβάλλοντας με τις εισηγήσεις του στη δημιουργία πολιτικών, συστημάτων και πρακτικών προωθώντας τη διά βίου καθοδήγηση μέσα από προτάσεις και πρωτοβουλίες. Η σύσταση του Φορέα θεωρείται πλέον αναγκαιότητα για όλες τις χώρες, εξαιτίας των αυξανόμενων κοινωνικών απαιτήσεων, οι οποίες καθιστούν τις ανάγκες του ατόμου πολύμορφες και διαφοροποιημένες ανάλογα με τη φάση ζωής που διανύει.
Είναι βέβαιο ότι παρά τα σημαντικά βήματα που έγιναν στον τομέα της Δια Βίου Μάθησης χρειάζεται να γίνουν ακόμα περισσότερα, ιδιαίτερα για τα Εσπερινά Σχολεία, τα οποία έχουν σημαντικό ρόλο να επιτελέσουν στην προσπάθεια αναβάθμισης του συστήματος Δια Βίου Μάθησης. Οι εθνικές πολιτικές, καθώς και η υφιστάμενες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορούν να αγνοούν τα Εσπερινά σχολεία. Σίγουρα υπάρχουν πολλές προκλήσεις που χρήζουν της προσοχής μας. Η ανάπτυξη νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για τα Εσπερινά Σχολεία, η συστηματική επιμόρφωση του προσωπικού των Εσπερινών Σχολείων καθώς και ο εμπλουτισμός της με θέματα που άπτονται της εκπαίδευσης ενηλίκων, η εισαγωγή πιο ευέλικτων μορφών μάθησης, η άρση των εμποδίων στη συμμετοχή και η ευαισθητοποίηση όλων για τις ευκαιρίες διά βίου μάθησης που υπάρχουν, είναι μόνο μερικά.
*Oμιλία στο Συνέδριο του Εσπερινού Γυμνασίου-Λυκείου Λευκωσίας
