ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Η εξελικτική πορεία των Τεχνών συμβαίνει σε κοινωνικούς σχηματισμούς που τα μέλη τους μπορούν και υλοποιούν τα ιερά νάματα της διανόησης και τα μορφοποιούν χωρίς, τις περισσότερες φορές, να αντιλαμβάνονται την ιερότητα της προσφοράς τους.
Τάσσομαι υπέρ εκείνων που θεωρούν την Τέχνη ως το όχημα που ταξιδεύει τον άνθρωπο σε αλλοτινούς καιρούς βοηθώντας τον να συνειδητοποιήσει τη συνέχεια, την εξέλιξη αλλά και την ευθύνη του για να προσθέσει με τη δική του δημιουργία ένα μικρό λιθάρι στο πολύμορφο οικοδόμημα του Πολιτισμού.
Κάποτε ρωτήθηκα από ένα μαθητή, σε μια συζήτηση στο πλαίσιο της Έκθεσης-Έκφρασης για το αν είναι αρκετή η θέληση και η γνώση για να γράψει κάποιος ένα λογοτεχνικό κείμενο. Του απάντησα με εκείνο το αριστουργηματικό ποίημα του Τσαρλς Μπουκόφσκι με τίτλο “Ώστε θες να γίνεις συγγραφέας” και το παραθέτω:
"Αν δεν ξεχύνεται από μέσα σου
ενάντια σ’ όλα τ’ άλλα,
μην το κάνεις.
Αν δεν έρχεται, χωρίς καν να το ‘χεις ζητήσει, από την καρδιά σου και το μυαλό σου και το στόμα σου και τα σπλάχνα σου, μην το κάνεις.
Όταν θα ‘ναι στ’ αλήθεια η ώρα,
και αν είσαι ο εκλεκτός,
θα συμβεί από
μόνο του και θα συνεχίσει να συμβαίνει
μέχρι που θα πεθάνεις ή που θα πεθάνει μέσα σου αυτό.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος.
Και ποτέ δεν υπήρχε".
Πρέπει να παραδεχτεί κανείς πως οι Τέχνες, ο Πολιτισμός και κατ' επέκταση η συνδρομή της Πολιτείας για δημιουργία πολιτιστικής ταυτότητας του πολίτη, είναι στοιχεία βασικά και αρκετά ικανοποιητικά οριοθετημένα στα εκπαιδευτικά προγράμματα κάθε βαθμίδας. Δραστηριότητες, όπως επισκέψεις σε Μουσεία κι αρχαιολογικούς χώρους, διαδραστικά και διαθεματικά μαθήματα, διαγωνισμοί καθορίζουν το βασικό πλαίσιο για να ευαισθητοποιηθεί ο νέος άνθρωπος και ν' αγαπήσει πολύ τις Τέχνες και να τις ακολουθεί, όχι απαραίτητα ως δημιουργός αλλά και ως θεατής.
Με αυτούς τους τρόπους η εκπαιδευτική, επικυρωμένη εκδοχή των επιτευγμάτων κάθε μορφής Τέχνης φαίνεται να μην επιτυγχάνει την κατανόηση και συνακόλουθα την αγάπη για τα μοναδικά έργα του πολιτιστικού παρελθόντος ή του παρόντος. Έτσι, επιδερμικά και συχνά αδιάφορα, οι εκπαιδευόμενοι παρακολουθούν παθητικά, περιφέρονται βιαστικά μιας κι ό,τι δεν κατανοούν, σιωπηρά το απορρίπτουν.
Ίσως να μην έχει ληφθεί υπόψιν η κοινωνική και υποκειμενική ιδιαιτερότητα των νέων παιδιών κι ίσως να μην δίνεται ο κατάλληλος χρόνος για να κατανοήσουν τις Τέχνες. Οι πολιτιστικές προσεγγίσεις χρειάζονται πρώτα φωτισμένους γονείς κι ύστερα δασκάλους. Αν οι ταξιδιωτικές περιηγήσεις στον κόσμο των νέων που έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν με τις οικογένειές τους περιορίζονται στις αγορές κι ελάχιστα στα πολιτιστικά δρώμενα των νέων κόσμων που επισκέπτονται, τότε το μήνυμα που δίνεται είναι σαφές: πρώτα η ύλη και , αν μείνει χρόνος, το πνεύμα.
Η ανάγκη να διευρυνθεί στο σχολείο του μέλλοντος το πολιτισμικό κεφάλαιο, είναι αναντίλεκτα σημαντική. Η όποια καλλιτεχνική δραστηριότητα χρειάζεται να αξιολογείται, η κριτική και η αιτιολόγηση της άποψης, της θέσης, είναι στοιχεία καθοριστικά για τον τρόπο που θα "δεχτεί" ο νέος άνθρωπος το επόμενο καλλιτεχνικό ερέθισμα που θα του προσφερθεί.
Στον ασυγκράτητο καταιγισμό πληροφοριών της ηλεκτρονικής γεωγραφίας του κυβερνοχώρου, η ανάπτυξη της πολιτισμικής ταυτότητας και της καλαισθητικής κρίσης των παιδιών, επιδρά θετικά μόνον όταν ο παιδαγωγός του καλλιεργήσει την ικανότητα της αξιολόγησης και της κριτικής για όσα συναντά κατά τις πλοηγήσεις του.
Στις αίθουσες διδασκαλίας είναι μηδαμινή, ελάχιστη η βοήθεια για καλλιέργεια αγάπης προς όλες τις εκφάνσεις των Τεχνών γιατί στο μάτι γονιών και μαθητών ορθώνεται ο φόβος των όποιων εξετάσεων. Καθιερώθηκε, αθέλητα ίσως, ο χρησιμοθηρικός στρόβιλος για όσα μαθαίνουν .
Είναι αναποτελεσματικός ο συνειδησιακός εφησυχασμός των Αναλυτικών Προγραμμάτων που αφήνουν ελάχιστα χρονικά περιθώρια για ουσιαστική εμπλοκή των παιδιών στα όσα συμβαίνουν στο χώρο του Πολιτισμού.
Η παρακολούθηση, για παράδειγμα, μιας θεατρικής παράστασης, από μαθητές δεν πρέπει να σταματά στη διοργάνωση κι έγκαιρη επιστροφή στο σχολείο γιατί ο διδακτικός χρόνος -πράγματι- πιέζει. Απαιτεί γνωριμία των παιδιών με το χώρο που φωτίστηκε μαγικά και με το τέλος της παράστασης έγινε καθημερινός, απαιτεί επαφή και κουβέντα με τους συντελεστές που "εξανθρωπίστηκαν" βγάζοντας το θεατρικό τους κοστούμι. Μόνο τότε το δέος από την παρακολούθηση επί σκηνής των παθών των ηρώων είναι σε θέση να "ανάψει" τη σπίθα της αγάπης και της εκτίμησης γί αυτό που οι μαθητές είδαν.
Ο πολιτισμός σήμερα απαιτεί δικαιωματικά μεγαλύτερο χρόνο, γυρεύει χώρο στις κακαίσθητες γειτονιές, στις μουντές πολιτείες του φτηνού τσιμέντου. Άλλωστε, το αντιφέγγισμα του εσωτερικού ανθρώπου είναι άμεσα συναρτημένο με όσα βλέπει κι ακούει στην καθημερινή βόλτα, στο σταμάτημα του αυτοκινήτου στα φανάρια, στα φώτα της πόλης που τερατουργούν μεγεθυντικά το σκοτάδι, την απουσία του πολιτισμού. Γυρεύει να είναι παρών, όχι απών. Όσο μένει παραγκωνισμένος ο κόσμος των Τεχνών, όλων των Τεχνών, τόσο θα μεγαλώνει η ερημιά της ψυχής . Κι αλίμονο αν συνεχίσουν οι ανπθρωποι να ζουν κουβαλώντας έρημη την ψυχή τους!
*Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης
Φιλολογικών-Θεατρολογίας
