ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Ο «πολιτισμός», λέξη προερχόμενη από τη λέξη «πόλις», πέρα από την ετυμολογική συγγένεια, σχετίζεται και εννοιολογικά με αυτήν: η «πόλις» χαρακτήριζε βεβαίως τον οικισμό, το σύνολο των ανθρώπων που κατοικούσε σ' αυτόν και συνακόλουθα όλο το πνευματικό γίγνεσθαι που συνέβαινε εκεί.
Η πνευματική δημιουργία εκφράστηκε ποικιλότροπα και εκφράστηκε με ήχο, χρώμα, εικόνα, κίνηση, κατασκευές θεμελιώνοντας έτσι την πολιτιστική ταυτότητα της «πόλεως».
Ο «πολιτισμός», επομένως, σχετίζεται με την έννοια αυτή της «πόλεως» κι όταν μιλάμε για «πολιτική», εννοούμε την έγνοια και την φροντίδα της «πόλεως», μιλάμε για την αδιάκοπη προσπάθεια προώθησης των συλλογικών της οραμάτων που θα θρέψουν πνευματικά τον πολίτη.
Ο χρόνος, η ιστορική μας πορεία αποδεικνύουν ότι οι έννοιες αυτές μαγαρίστηκαν κι έπεσαν συχνά θύματα συμφερόντων γεμίζοντας τον καθένα με αμφιβολίες για το αν η σχέση πολιτικής και πολιτισμού είναι πάντοτε επιδίωξη σύναψης σχέσης αγάπης κι όχι για άλλους, πιο "σκοτεινούς" σκοπούς. Αν θυμηθεί κανείς τα λόγια του Αντρέ Μαλρό "μόνο το πνεύμα θα σώσει τον κόσμο", μπορεί εύκολα να συνειδητοποιήσει τη μεγάλη ανάγκη για εξυγίανση της σχέσης πολιτισμού και πολιτικής.
Ο «πολιτισμός», δεν είναι οι γνωστές τέχνες, δηλ. η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική, το θέατρο και η μουσική, ο χορός κι ο κινηματογράφος ή ό,τι άλλο «καλλιτεχνικό». Αυτά δεν αποτελούν παρά εκδηλώσεις του και συμπύκνωσή του ή και τρόπο προώθησής του, δεδομένης της εγγενούς συνύπαρξής τους σε ένα πλαίσιο εκφραστικής δυναμικής δημιουργίας. Πολιτισμός όμως δεν είναι η ευγένεια στις διαπροσωπικές σχέσεις ή η ποιότητα των τεχνολογικών θαυμάτων του αιώνα μας κι ας μάς επιβλήθηκαν ως "ανάγκες" επιβίωσης.
Πολιτισμός είναι κάτι ευρύτερο :είναι ο τρόπος με τον οποίον ζουν κι αναπνέουν οι κοινωνίες, είναι το υπαρξιακό πεδίο αναφοράς μας, είναι τα πιο πάνω όλα μαζί που ανάγονται σε προτεραιότητες από τους φωτιςμένους ηγέτες που φροντίζουν να προωθούν όλο το αξιακό σύστημα των τεχνών, "επιβάλλοντάς" μας την αγάπη και τη δια βίου "θεραπεία" τους ως δημιουργοί ή ως θεατές .
Ας θυμηθούμε τον Κάρλ Μαρξ που διαβεβαίωνε πως ο Απόλλωνας των Δελφών ήταν στη ζωή των Ελλήνων μία δύναμη τόσο πραγματική και φωτεινή, αφού ηγεμόνευε τις Τέχνες.
Αν περάσουμε στο Νέο Ελληνικό Κράτος, θα δούμε ότι προέκυψε εκεί μία επιτυχημένη συμπόρευση της νεωτερικότητας και της πλούσιας παράδοσής μας, όπως αυτή σχηματοποιήθηκε σε πολιτική πράξη από τον Βελεστινλή ακόμα.
Ολόκληρη η Ευρώπη, από τα τέλη του 18ου και κυρίως σ ́ όλο τον 19ο αιώνα – και ακόμα περισσότερο στον 20ο - , βιώνει τα αδιέξοδα της νεωτερικής νοηματοδότησης του Ανθρώπου και του νοήματος της Ζωής έχοντας βιώσει τους δυο μεγάλους πολέμους, έχοντας δει τον πολιτισμό να ισοπεδώνεται ή να κατακρεουργείται, κάθε φορά που αρρωστημένοι ηγέτες ποδοπάτησαν τις Τέχνες για να προωθήσουν τις διαστροφικές πολιτικές τους.
Από τότε μέχρι τις μέρες μας ο άνθρωπος βιώνει απροκάλυπτα το σταδιακό θάνατο της ψυχής και της ελευθερίας, βιώνει τις τραγικές αποτιμήσεις της κυριαρχίας ενός κακώς μεταμφιεσμένου «ορθολογισμού» φτιαγμένου στα εργοστάσια του παραγωγισμού και της κατανάλωσης μιας επίπλαστης ευτυχίας.
Ναι, ο Πολιτισμός και η Πολιτική χρειάζεται να επεκτείνουν την ετυμολογική συγγένειά τους. Οι μεγάλες οικουμενικές αξίες που γίνονται χρωματιστοί καμβάδες, γλυπτά, θέατρο, μουσική, χορός και κινηματογράφος κι αρχιτεκτονήματα μπορούν να δώσουν στον άνθρωπο το υγιές εφαλτήριο για αγάπη της πόλης, του συν-πολίτη, της ζωής. Έχουν χρέος οι ταγοί να συνειδητοποιήσουν πως οι άνθρωποι των Τεχνών είναι ευλογία και τύχη μεγάλη να γεννιούνται στις Πολιτείες που διοικούν μα κι υποχρέωση ιερή να τους επιτρέπουν να δημιουργούν.
Δεν είναι τυχαίο το ότι κανένας άνθρωπος των Τεχνών δεν προκάλεσε πόλεμο, δεν σφαγίασε για να δημιουργήσει, δεν εκμεταλλεύτηκε τον πλανήτη, δεν δημιούργησε στρατιές προσφύγων.
Πολιτική και Πολιτισμός έναν μόνο δρόμο μπορούν να χαράξουν: τον καθαρό δρόμο, τον ιερό δρόμο της πολιτιστικής δημιουργίας ξεκομμένης από την χειραγώγηση και την "καθοδηγούμενη" αυτενέργεια!
*Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης
Φιλολογικών-Θεατρολογίας
