ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ*
Σε μια ψηφιακή κοινωνία, όπως τη σημερινή, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας επιδρά σε διάφορους τομείς της ζωής μας τόσο επαγγελματικά όσο και κοινωνικά. Αναρωτηθήκατε ποτέ πως μπορεί η τεχνολογία να μας βοηθήσει να βιώσουμε νέες εμπειρίες και κατ’ επέκταση να επαναπροσδιορίσουμε τις ανάγκες μας;
Ένας τρόπος για να το πετύχουμε είναι μέσω της τέχνης του θεάτρου, και ειδικά μέσα από μια διαδραστική παράσταση, η οποία ενισχύεται από τις νέες τεχνολογίες. Ποια είναι όμως, η πετυχημένη συνταγή για να είναι αυτό εφικτό;
Μέσα από τη ψηφιακή τέχνη, την εικονική πραγματικότητα και, γενικά, τον πειραματισμό με τις νέες τεχνολογίες, οι θεατές μιας θεατρικής παράστασης αναμφίβολα μπορούν να βιώσουν νέες εμπειρίες.
Για παράδειγμα με την εικονική πραγματικότηταδίνεται η ευκαιρία στους θεατέςνα βιώσουν μια εμπειρία από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ενώ, δηλαδή,ανήκουν στο σύνολο καιμοιράζονται τα μηνύματα της παράστασης με τους υπόλοιπους θεατές που βρίσκονται την παρούσα στιγμή στον ίδιο χώρο με αυτούς, κάποια στιγμή μπορούν, μέσω της εικονικής πραγματικότητας, να βιώσουν μια προσωπική απομόνωση. Και εάν το αναλύσουμε με μια φιλοσοφική προσέγγιση, οι συμμετέχοντες μπορούν να έρθουν σε επαφή με τον εσώτερο εαυτό τους, να ξεκαθαρίσουν τις εσώτερες ανάγκες τουςκαι να επαναπροσδιορίσουντις αισθήσεις τους.
Αυτό άλλωστε υποστηρίζει και ο φιλόσοφος Μαρσάλ Μακλούαν ότι, δηλαδή, υπάρχει και η θετική και η αισιόδοξη πλευρά της εικονικής πραγματικότητας, η οποία είναι ονειρική και παρουσιάζει έναν ουράνιο ρεαλισμό, όπου κάποιος μπορεί να επαναπροσδιορίζει την ύπαρξη του. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, μπορεί ναστοχεύουν κατά τη γνώμη μου, οι νέες τεχνολογίες σε μια δημιουργική παράσταση. Να καλούνται,δηλαδή, οι θεατές να επαναπροσδιορίσουν την ύπαρξη τους. Μέσα από την εικονική πραγματικότητα με ειδικές συσκευές,όπως τοoculus, οθεατής ωςξεχωριστή προσωπικότητα έρχεται σε επαφή με έναν άλλο κόσμο εκτός σκηνής, και μεταφέρεται εικονικά σε μια άλλη διάσταση. Οι θεατές βιώνουν μια προσωρινή απομόνωσηκαι ενστικτωδώς αλλάζουν την οπτική γωνία από την οποία βλέπουν τα πράγματα.
Δεν είναι τυχαίο ότι μια πρωτοπόρος καλλιτέχνης της εικονικής πραγματικότητας, η CharlotteDavies, επικεντρώνει την προσοχή της στο βιβλίο, “Poetics of Space” που γράφτηκε το 1969 από τον Γάλλο φιλόσοφο Gaston Bachelard. Εστίασε την προσοχή της στη φιλοσοφία του Bachelard, ο οποίος πολύ προφητικά υποστήριξε τα εξής : "... με την αλλαγή του χώρου, ξεφεύγει κάποιος από τις συνηθισμένες αισθήσεις και μπαίνει σε επικοινωνία με ένα χώρο που είναι ψυχικά καινοτόμος ... Διότι δεν αλλάζουμε τόπο, αλλάζουμε τον εαυτό μας".
Η Daviesπαρουσίασε για πρώτη φορά στο Μόντρεαλ το 1995 στο έκτο Διεθνές Συμπόσιο Ηλεκτρονικής Τέχνης (ISEA), το εντυπωσιακό εικονικό περιβάλλον Osmose. Η καλλιτέχνης ενσωμάτωσε τρισδιάστατα οπτικά στοιχεία όπου η ίδια η αναπνοή έγινε η κινητήρια δύναμη της εμπειρίας και ο συμμετέχοντας εισερχόταν στον εικονικό κόσμο, σύμφωνα με τον ρυθμό της εισπνοής και εκπνοής του και ανάλογα με την κλίση της κίνησης και την ταχύτητα του σώματος του. Το Osmose αμφισβήτησε τις έννοιες του χώρου και διερεύνησε τα σύνορα μεταξύ της ρεαλιστικής και της εικονικής εμπειρίας. Μέσα από ένα συστήματα οπτικής παρουσίασης προσαρμοζόμενο στο κεφάλι, μετέφερε τον συμμετέχοντα σε δώδεκα διαφορετικούς κόσμους της φύσης ενώ η αναπνοήτου μετριότανμε ειδική κατασκευή αισθητηριακής κίνησης.
Εάν επεκτείνουμε αυτή τη φιλοσοφία του επαναπροσδιορισμού των αισθήσεων και στην καθημερινή ζωή, εύλογα γεννιέται η διαπίστωση ότι, πολλές φορές ο άνθρωπος αναγκάζεται να αλλάξει την αντιμετώπιση του, προς ένα θέμα, και να το δει σφαιρικά χωρίς, στην ουσία, να μπορεί να αλλάξει τη φυσική διάσταση του. Αλλάζει, δηλαδή, τον τρόπο που σκέφτεται και συμπεριφέρεται χωρίς να αλλάζει το περιβάλλον γύρο του.Αναθεωρεί τις πεποιθήσεις και τις ανάγκες του.
Έτσι και η καλλιτέχνης Charlotte Davies, στο δεύτερο της έργο της, με τον τίτλο Ephemere 1998 επεκτείνει την έννοια του εικονικού κόσμου ως τέχνη. Προσθέτει τα στοιχεία του χρόνου και επιτρέπει στον συμμετέχοντα να εισέλθει μέσα σε αντικείμενα και να τα δει από μέσα προς τα έξω. Δημιούργησε έτσι έναν εικονικό κόσμο ο οποίος έμοιαζε με βιωματική χωρο-χρονική αρένα.
Μελετώντας, λοιπόν, τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες της εικονικής πραγματικότητας και γενικότερα της ψηφιακής τέχνης, προσπάθησα να την εντάξω,με ένα ξεχωριστό τρόπο, στη δουλειά μου και στις παραστάσεις των οποίων έχω την καλλιτεχνική επιμέλεια. Μέσααπό την προσωπική μου εμπειρία, η ψηφιακή τέχνη μπορεί να πετύχει πολλούς και διαφορετικούς στόχους σε μια θεατρική παράσταση. Πρώτισταενισχύει την πλοκή της παράστασης, δεν μονοπωλεί, δεν φλυαρεί,ούτε αποσπά αχρείαστα την προσοχή του θεατή και έχει πάνω από όλα λόγο ύπαρξης.
Ένα παράδειγμα είναι το animation στην εκπαιδευτική διαδραστική παράσταση, “Φοβάσαι το σκοτάδι;”, η οποία στοχεύει να ξεπεράσουν τα παιδιά τον φόβο τους για το σκοτάδι. Η ψηφιακή τέχνη παρουσιάζεται στο τέλος της παράστασηςκαι το animation είναι τοποθετημένο χρονικά τη κατάλληλη στιγμή, όπου η πλοκή της παράστασης έχει επιτύχει το σκοπό της. Παρουσιάζει, λοιπόν, με έναν ευρηματικό τρόπο την ομορφιά του σκοταδιού, εκμεταλλευόμενη τη δύναμη της εικόνας και της κίνησης. Αυτό διευκολύνει τους θεατές να μπουν ομαλά σε ένα κόσμο εκτός των ορίων της σκηνής και να βιώσουν μια μοναδική και όμορφη εμπειρία ενώ,ταυτόχρονα, νιώθουν ασφάλεια ειδικά όσο αφορά το παιδικό κοινό, μια καιη φυσική του υπόσταση είναι στο χώρο του θεάτρου.
Στην παράσταση,“Σπίτι μου σπιτάκι μου”, το videoart, λειτουργεί σαν εγκατάσταση στον χώρο και γίνεται μέλος του όλου σκηνικού καιμεταφέρει εικονικά τους θεατές στα πολυδιάστατα μέρη που περιγράφει ο ηθοποιός. Η συμβολή της ψηφιακή τέχνης εκεί είναι πιο ζωτικής σημασίας επειδή ενισχύει την εναλλαγή σκηνών.
Στο θεατρικό αναλόγιο, που πραγματεύεται την ταυτότητα μας και το ποιοι πραγματικά θέλουμε να είμαστε, με τον ομώνυμο τίτλο, η ψηφιακή τέχνηλειτουργεί σαν εγκατάσταση στον χώρο και μεταφέρει τους θεατές σε ένα περιβάλλον που θυμίζει καλειδοσκόπιο. Με αυτό τον τρόπο αποσκοπεί να τους προτρέψει να αναθεωρήσουν τις πεποιθήσεις και τον τρόπο που βλέπουν τα πράγματα.Εξάλλου η ένταξη της εικονικής πραγματικότητας πριν την έναρξη της παράστασης και η μεταφορά του θεατή σαν ξεχωριστή οντότητα σε ένα όμορφο σκηνικό κοντά στη φύση και τη θάλασσα, πράγμα που πρακτικά δεν μπορεί να γίνει στη σκηνή, βοηθά τον θεατή να εισέλθει σε μια θετική διάθεση και σε μια διαφορετική συχνότητα.
Σε μια άλλη θεατρική δουλειά, με θέμα τους πολυπρόσωπους ρόλους της σημερινής γυναίκας, η ψηφιακή τέχνη λειτουργεί σαν εγκατάσταση στο χώρο και ένα videoart, το οποίο αναπαριστά το έμβρυο, δημιουργεί μια φιλοσοφική ατμόσφαιρα που εξυψώνει τη δύναμη της γονιμότητας και της ύπαρξης μας.
Η χρήση της τεχνολογίας στο θέατρο έχει πολλές προεκτάσεις. Μέσω της, ενισχύουμε μια προσωρινή,έστω,απελευθέρωση από τις συνήθεις αντιλήψεις ή και προκαταλήψεις και επιτρέπει να αντιληφθούμε με μια πιο φρέσκα ματιά τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Η αγάπη για καινοτομία και δημιουργία, ακολουθείται από τον πειραματισμό και, σαν αποτέλεσμα, ο δημιουργός βάζει το δικό του λιθαράκι για ένα καλύτερο και ομορφότερο κόσμο όπου η τέχνη εξελίσσει και εξελίσσεται.
* Ακαδημαϊκός, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων, Εικαστικός
