ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Κάποτε θα ήταν χρήσιμο να δινόταν ο πιο πάνω τίτλος στους μαθητές των Λυκείων μας και να τους αφήσουμε να γράψουν τις σκέψεις τους ελεύθερα, χωρίς δοσμένο επικοινωνιακό πλαίσιο ή όριο λέξεων. Είμαι σίγουρος πως στην αρχή θα δημιουργούταν πανικός μέγας, όχι γιατί δεν ξέρουν να γράψουν, μα γιατί τους έχουμε στερήσει το πνευματικό δικαίωμα να λειτουργούν στην παραγωγή λόγου έξω από συγκεκριμένους θεματικούς κύκλους. Η γνώση τους περιορίζεται στα θέματα που σε κάθε τάξη διδάσκονται: ρατσισμός, περιβάλλον, τεχνολογία, γλωσσομάθεια, παιδεία … κι άλλοι άξονες ακόμα.
Αρκετοί, για να μην πούμε όλοι, θα εγκωμίαζαν την ανάγκη ύπαρξης των ιδανικών στη ζωή μας με στερεότυπες φράσεις ή επικλήσεις σε ρήσεις μεγάλων πνευματικών ανθρώπων για να «υποστηρίξουν» επιφανειακά, πλειστάκις, μια επιχειρηματολογία που της λείπει το προσωπικό στίγμα του γράφοντος.
Δεν ξέρω αν θα έμπαιναν στη διαδικασία να σκεφτούν το τι δουλειά έχουν τα ιδανικά να παρομοιάζονται με… αετόπουλα κρυμμένα σε … δυσπρόσιτες αετοφωλιές. Άρα χρέος του δασκάλου τους θα ήταν όχι να υποδείξει αλλά να συζητήσει με την ομάδα των μαθητών του για το πώς φαντάζονται, πώς εικονοποιούν το συγκεκριμένο τίτλο. Και μιας και μιλάμε για διαμορφωτική διδασκαλία, θα μπορούσε να ζητήσει να περιγράψουν την εικόνα της αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης, της αξιοκρατίας, της συνεργασίας, της ελευθερίας, της αρετής ή οποιωνδήποτε άλλων αξιών. Ή πώς θα μπορούσαν να ζωγραφίσουν την «ηθική», ας πούμε. Ως μια μορφή αυστηρή που έρχεται να επιβάλλει νόμους και κανόνες χωρίς καμιά απολύτως διαλλακτικότητα; Συνοφρυωμένη , πίσω από περίεργα γυαλιά κοινωνικού μικροσκοπίου;
Θα μπορούσαν να απαντήσουν στο ερώτημα «τι δουλειά έχουν οι αξίες να ζουν απομονωμένες, μακριά από τις ανθρώπινες κοινωνίες, σαν τα αετόπουλα;». Η απάντηση δύσκολη, ναι, γιατί δεν έμαθαν να σκέφτονται πέρα από αυτά που διδάσκονται. Ίσως γιατί στο νου πολλών τα ιδανικά κατοικούν μονάχα σε φωλιές, έστω του εγκεφάλου μας, και πως κάθε «επιχειρούμενη απόδραση» από την ασφαλή φωλιά του ιδεατού, εγκυμονεί κινδύνους για τις αξίες και τα ιδανικά. Κατεβαίνοντας από τα ψηλά στα χαμηλά, στις ανθρώπινες κοινωνίες, τα ιδανικά κινδυνεύουν όχι από ακύρωση αλλά από βιασμό και εξευτελισμό. Κι έτσι στο νου των παιδιών τα ιδανικά καλύτερα να ζουν ως δραπέτες, μακριά από την πραγματικότητα. Η φυγή τους προς τα εκεί, γλιτώνει τον άνθρωπο κάθε εποχής, από το να μπει στη διαδικασία τήρησής τους , που, όντως, είναι επίπονη και καθόλου δεν συμφέρει το νέο μοντέλο των πολιτειακών θεσμών που αφήνει έξω από την πραγματικότητα την ουσία των ιδανικών και των αξιών κρατώντας μόνο τα ηχηρά τους ονόματα ως στολίδια του επιχειρηματικού τους λόγου.
Έτσι κι οι μαθητές μας θα δυσκολεύονταν πολύ να «κατεβάσουν» επί γης τα ιδανικά από τις αετοφωλιές τους και θ’ ακολουθούσαν το δρόμο που χαράξαμε οι μεγαλύτεροι, αυτόν του να ζούμε ερήμην τους και να τ’ ατενίζουμε από απόσταση.
Δυστυχώς, μάθαμε όλοι να μην κρατάμε μακριά από το βιασμό και τον εξευτελισμό κι άλλους «όρους», όπως αυτόν του δασκάλου, του καθηγητή. Οι πάντες τον ενέδυσαν με το χιτώνα της τεμπελιάς και του εφησυχασμού μιας κι ο μισθός στο τέλος του μήνα θα έρθει, ανεξαρτήτως καιρού. Κι είναι τελικά μέγα ταλέντο να ευτελίζουμε το σύνολο επειδή κάποιοι λίγοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην αποστολή που ετάχθησαν να υπηρετήσουν. Κάθε ομάδα εργαζομένων έχει τα αδύναμα μέλη της. Αν αποδειχτεί πως καμιά θεραπεία δεν είναι σε θέση να τα καταστήσει παραγωγικά και ικανά στον τομέα που διαχειρίζονται, τότε να τα απομακρύνει με συνοπτικές διαδικασίες κι όχι με μέσω χρονοβόρων φακέλων χαρτιών που απλώς αλλάζουν γραφεία και χέρια, χωρίς εύκολα να… κλείνουν.
Η παρακμή οφείλεται, ναι, πάντα στους ανθρώπους και στον τρόπο που ασκούν τα αξιώματα που κατέχουν. Πόσοι όμως κατέχουν αξιώματα επειδή έφτασαν εκεί με κόπο και πολλή δουλειά ή επειδή κατάφεραν να κρατήσουν … επί γης αξίες και ιδανικά; Πόσοι ανταποκρίνονται στις προσδοκίες αυτών που τους εμπιστεύτηκαν τις θέσεις σε αξιώματα μεγάλα; Να γιατί κι οι μαθητές μας θα δυσκολεύονταν να απαντήσουν το ερώτημα που τέθηκε πιο πάνω!
Η Πολιτεία ας μην αφήσει άλλο τα ιδανικά στις αετοφωλιές τους επειδή μπορούν εκεί ψηλά να συντηρούνται από μόνα τους. Ας εξημερώσει τους ανθρώπους να τα δεχτούν και να τα εφαρμόσουν. Δεν είναι ποτέ η μομφή και η κατηγορία τα καλύτερα όπλα για να ξεχωρίσει κανείς, αν, παράλληλα, δεν είναι σε θέση να αλλάξει καταστάσεις.
*ΕΜΕ Φιλολογικών-Θεατρολογίας
