ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
Θλίψη και οργή προκαλεί η άδικη και τραγική απώλεια δύο συμπατριωτών, ο σοβαρός τραυματισμός τρίτου, καθώς και η τεράστια οικολογική καταστροφή τις τελευταίες μέρες στην Κύπρο. Υποκλινόμαστε συλλογικά στους ηρωικούς νεκρούς. Και τιμούμε όλους όσους συμμετείχαν στο έργο της πυρόσβεσης κάτω από αντίξοες συνθήκες. Ταυτόχρονα εγείρονται βασανιστικά ερωτήματα για την απρονοησία, την αμέλεια και την ολιγωρία που επιδείχθηκε.
Τα επαναλαμβανόμενα τραγικά συμβάντα αποτελούν σύμπτωμα μιας βαθειάς συστηματικής κρίσης. Η απουσία σχεδιασμού και νοοτροπίας για την αντιμετώπιση και διαχείριση κρίσεων δεν αποτελεί είδηση. Είναι δυστυχώς επαναλαμβανόμενη πρακτική παρά τις προσπάθειες να δοθεί το μήνυμα ότι υπό τις περιστάσεις έγινε το καλύτερο.
Προφανώς τίθεται θέμα νοοτροπιών και παιδείας. Στην Κύπρο είναι συνηθισμένο φαινόμενο να γίνονται ενέργειες από άτομα ή ομάδες πολιτών και να μετακυλύεται το κόστος είτε σε άλλους συμπολίτες είτε στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε όταν πολλές φορές κρατικοί αξιωματούχοι αλλά και φορείς ενεργούν με αυτή τη λογική, πώς θα παραδειγματιστούν οι πολίτες; Εν ολίγοις το ζήτημα της επιπολαιότητας και της μη ανάληψης ευθυνών είναι συνηθισμένο γεγονός. Υπάρχει επίσης μια συσσωρευμένη αρνητική παράδοση να είμαστε επιμηθείς αντί προμηθείς. Εύλογα εγείρονται βασανιστικά ερωτήματα.
Ενώ πρέπει να υπάρχει ο σεβασμός στον κάθε συμπολίτη, στο κοινωνικό σύνολο και το περιβάλλον, υφίσταται, δυστυχώς, μια ευρύτερη ασυδοσία. Προφανώς είναι και θέμα παιδείας με την ευρύτερη έννοια του όρου. Ιδανικά πρέπει να δίνεται σημασία στην κριτική σκέψη καθώς και στην ανάδειξη συγκεκριμένων αξιών. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να εμπεδωθεί η θέση ότι «τουλάχιστον αν δεν μπορείς να βοηθήσεις τον συμπολίτη σου μην του δημιουργείς κόστος με τις πράξεις σου».
Υπάρχει μια παράδοση συνεχών συστημικών παραλήψεων που οδηγούν σε τραγωδίες. Υπενθυμίζεται η ανείπωτη αεροπορική τραγωδία της Ήλιος τον Αύγουστο του 2005. Δεν ήταν μόνο θέμα ανθρωπίνων παραλείψεων. Υπήρχε και ένα τεράστιο ζήτημα ανεπαρκούς εποπτείας. Επιπρόσθετα, τον Ιούλιο του 2011 είχαμε την έκρηξη στο Μαρί με πολύ τραγικές συνέπειες. Δυστυχώς το θλιβερό αυτό καταστροφικό συμβάν δεν ήταν αρκετό για να αφυπνίσει το σύστημα. Και τούτο παρά το γεγονός ότι είχαν επισημανθεί τόσο οι πολιτικές ευθύνες όσο και οι συστημικές παραλείψεις.
Ακολούθησε το κούρεμα του ελληνικού χρέους τον Οκτώβριο του 2011 με σαρωτικές αρνητικές επιπτώσεις για την κυπριακή οικονομία. Ούτε και τότε υπήρξε αφύπνιση. Έτσι η Κύπρος κατέχει σήμερα τη θλιβερή πρωτιά ως ποσοστό του ΑΕΠ στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και στο ιδιωτικό χρέος σε ολόκληρη την ΕΕ – καθώς και από τα πιο ψηλά διεθνώς. Δεν είναι μόνο τα σφάλματα και οι υπερβολές ατόμων, νοικοκυριών, μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τραπεζών. Παραβιάσθηκαν βασικοί κανόνες περί όρων δανεισμού καθώς και το αρχαιοελληνικό μέτρο. Όμως το τίμημα δεν πλήρωσαν μόνο αυτοί που διέπραξαν σωρεία σφαλμάτων αλλά και εκείνοι που όχι μόνο δεν ξόδευαν πέραν των δυνατοτήτων τους αλλά και που αποταμίευαν. Βαρύ τίμημα κατέβαλαν επίσης και αυτοί που ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης είδαν τα εισοδήματα τους να μειώνονται, ή/και να χάνουν τις εργασίες τους.
Υπογραμμίζεται συναφώς ότι με την κορύφωση της κρίσης του Μαρτίου του 2013 η κυβέρνηση όχι μόνο δεν είχε PLANB αλλά, όπως οι ίδιοι ομολόγησαν, δεν υπήρχε καν η στοιχειώδης προετοιμασία. Και στη συνέχεια υπήρξε και εξακολουθεί να υφίσταται μια οργανωμένη προσπάθεια αποδοχής και ωραιοποίησης των ανομιμοποίητων και καταστροφικών γεγονότων. Είναι προφανές ότι η σκληρή λιτότητα, θύμα της οποίας ήταν και το Τμήμα Δασών, εμπεριείχε και εμπεριέχει βαρύ τίμημα.
Υπάρχει πόνος, οδύνη και οργή διότι αρκετές από τις τραγωδίες που έλαβαν χώραν μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Προφανώς και η πρόσφατη τραγωδία αποτελεί συνέχεια καταστάσεων ολιγωρίας, απρονοησίας, επιπολαιότητας και ανεπάρκειας. Τέτοια θλιβερά γεγονότα θα συνεχίσουν να λαμβάνουν χώρα ενόσω η κοινωνία εξακολουθεί να επιδεικνύει υπερβολική ανοχή…
Επέστη η στιγμή για αλλαγή νοοτροπιών και αποκατάσταση της αξιοπιστίας του κράτους. Θα πρέπει να παραμερισθούν οι δυνάμεις της διαπλοκής, της εκμετάλλευσης, της ασυδοσίας και της ανεπάρκειας. Προβάλλει επομένως σήμερα η απόλυτη ανάγκη για ένα αποτελεσματικό κράτος δικαίου, ευνομίας, ισονομίας, ισοπολιτείας, ισοτιμίας και λογοδοσίας. Το υφιστάμενο σύστημα απέτυχε να οδηγήσει την Κύπρο σε καλύτερες μέρες. Το κάθε σύστημα προσπαθεί με συνέπεια να διαιωνίζει την ύπαρξη του και να εξασφαλίζει τα ιδιοτελή του συμφέροντα χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν οποιοδήποτε κόστος. Η διαιώνιση της κατάστασης αυτής θα έχει μη αναστρέψιμες συνέπειες. Εν κατακλείδι υπάρχει άμεση ανάγκη για αλλαγή υποδείγματος εδώ και τώρα.
*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
