ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΠΑΝΑΟΥ*
Αν επισκεφτείς τα φυλακισμένα μνήματα μικρέ, θα αναρωτηθείς για την έκφραση στον τοίχο: «Του ανδρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δε λογιέται» ... Γιατί είναι γραμμένη τούτη η φράση στο χώρο αυτό; Τι σημαίνει;
Θα αναρωτηθείς γιατί τόσοι αγωνιστές ήταν θαμμένοι σε τόσο λίγο χώρο... Γιατί ο Γρηγόρης και ο Ευαγόρας ήταν θαμμένοι μαζί; Γιατί μέσα σε φυλακές; Γιατί οι Άγγλοι δεν τους έδιναν στους συγγενείς τους;
Θα υπολογίσεις, με τα απλά μαθηματικά που γνωρίζεις, την ηλικία του Ευαγόρα. Θα καταλάβεις πως ήταν ένα μικρό, αμούστακο παιδί, λίγο μεγαλύτερο ίσως από εσένα, όταν μπήκε στον αγώνα...
Θα θυμηθείς ότι πολλά παιδιά της ηλικίας σου μπήκαν στον αγώνα της ΕΟΚΑ, όντας μέλη της ΑΝΕ... Θα θυμηθείς ότι πολλά παιδιά κουβάλησαν πάνω τους μυστικά μηνύματα, όπλα, πυρομαχικά, χωρίς να πάθουν "ψυχολογικά προβλήματα". Πολλά παιδιά ξενυχτούσαν το βράδυ για να ζωγραφίσουν κάπου την ελληνική σημαία, να γράψουν "ΕΝΩΣΙΣ" πάνω σε ένα τοίχο, να μοιράσουν προκηρύξεις, χωρίς να πάθουν "ψυχολογικά προβλήματα". Πολλά παιδιά συνελήφθηκαν από Άγγλους, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, ή οδηγήθηκαν στο θάνατο, χωρίς να πάθουν "ψυχολογικά προβλήματα"...
Θα βάλεις στεφάνι και θα ψάλλεις τον εθνικό ύμνο. Ίσως θα είναι η πρώτη φορά που θα ψέλνεις με τέτοιο τρόπο τον εθνικό ύμνο. Ίσως θα είναι η πρώτη φορά που θα κατανοείς τα λόγια του εθνικού ύμνου στην πληρότητά τους, αντί απλά να τα τραγουδάς παπαγαλιστί, κάνοντας και λάθη...
Θα δεις το κελί του Κυριάκου Μάτση. Θα διαβάσεις και τα δικά του λόγια: "Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής". Θα θυμηθείς την ιστορία πίσω από τα λόγια αυτά...
Θα δεις τα κελιά των αγωνιστών και τι περιείχαν... Θα καταλάβεις, έτσι, πώς διαβιούσαν στις φυλακές. Τι θυσία ακριβώς έκαναν... Θα δεις τα συρματοπλέγματα, τις σκοπιές, τους ψηλούς τοίχους, τα σπασμένα γυαλιά πάνω στους τοίχους... Τα χωρισμένα, από φρουρούς, ζοντάνια... Θα καταλάβεις πόσο δρακόντεια μέτρα ασφαλείας υπήρχαν ... Θα αναρωτηθείς γιατί...
Θα περπατήσεις την πορεία που ακολουθούσαν ... Από τα κελιά εκείνων που περίμεναν εκδίκαση, στα κελιά εκείνων που το "παράπτωμά" τους ήταν καταδικαστέο σε θάνατο και από κει στα κελιά των μελλοθανάτων... Θα καταλάβεις τι ακριβώς συνέβαινε όταν κάποιος πήγαινε να εκτελεστεί και όλοι τραγουδούσαν τον εθνικό ύμνο...
Θα δεις τα κελιά των μελλοθανάτων. Θα δεις το διπλό πλέγμα στις πόρτες και τη μικρή τρυπίτσα για το τσιγάρο ... Θα αναρωτηθείς γιατί το πλέγμα είναι διπλό... Πού εξυπηρετούσε η τρύπα... Γιατί τα κελιά αυτά ήταν απομονωμένα απ' τα υπόλοιπα... Θα φανταστείς τον ιερέα να εξομολογεί για τελευταία φορά τον αγωνιστή... Θα ακούσεις τη φωνή του Ευαγόρα να λέει "είθε να είμαι ο τελευταίος"...
Μετά θα πας στον τόπο της θυσίας ... Δε θα δεις κρεμασμένο... Θα δεις απλά τον τόπο της θυσίας... Κρεμασμένους, σκοτωμένους κ.ο.κ. βλέπεις δυστυχώς σε μυριάδες τόπους... Εδώ απλά θα δεις τον τόπο της θυσίας ... Και όπως χιλιάδες άλλοι επισκέπτες της ηλικίας σου, όχι, δε θα πάθεις "ψυχολογικά προβλήματα" απ' αυτό ...
Βασικά μικρέ, αν επισκεφτείς τα Φυλακισμένα Μνήματα, θα βιώσεις την ιστορία σου, αντί απλά να τη διδαχθείς στην τάξη. Θα σου γεννηθούν ερωτήματα που δε θα σου γεννιούνταν αν ήσουν στην τάξη. Θα δεις με άλλο μάτι όσα ήδη έχεις μάθει. Θα αντιληφθείς τη θυσία των αγωνιστών καλύτερα. Θα μπεις, έστω και για λίγο, στη θέση των αγωνιστών. Θα κατανοήσεις καλύτερα τον αγώνα και τα ιδανικά για τα οποία πολέμησαν και θυσιάστηκαν. Και όχι, δε θα σου δημιουργηθούν "ψυχολογικά προβλήματα"... "Ψυχολογικά προβλήματα", δυστυχώς σου γεννιούνται από ένα σωρό άλλα πράγματα, όχι από μια επίσκεψη σ' αυτόν τον τόπο θυσίας ...
*Δάσκαλος
