ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και των περιφερειακών ολοκληρώσεων με τις πολλαπλές και υψηλές υποχρεώσεις, είναι δυνατό να επέλθει κατάρρευση κρατών, οικονομιών και κοινωνιών ως αποτέλεσμα της απρονοησίας, της ανεπάρκειας και της ανεπαρκούς κατανόησης των δεδομένων. Η Κύπρος έφθασε στο χείλος της καταστροφής και εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μια μεγάλη και πολυδιάστατηκρίση καθώς οι αποφάσεις και η όλη διαχείριση τα τελευταία χρόνια ήταν απογοητευτικές. Η Ελλάδα είναι ακόμα σε χειρότερη θέση και χαρακτηρίζεται από πολλούς αναλυτές ως failed state/αποτυχημένο κράτος.
Τα δεδομένα αυτά αναδεικνύουν την καθοριστική σημασία μιας αποτελεσματικής ηγεσίας η οποία πρέπει να διακρίνεται από ψηλό επίπεδο γνώσεων, συναισθηματική νοημοσύνη, ψυχικό σθένος, εργατικότητα, κοινωνική ευαισθησία και εντιμότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά πρέπει να διακρίνουν τις ηγεσίες σε όλα τα επίπεδα: κρατών και κυβερνήσεων, δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών, πανεπιστημίων και άλλων εκπαιδευτηρίων, τραπεζών και άλλων επιχειρήσεων και ούτω καθ’ εξής.
Συναφές με τα ζητήματα αυτά είναι η εμπέδωσητης αξιοκρατίας η απουσία της οποίας ταλανίζει την κυπριακή κοινωνία με αλυσιδωτές αρνητικές προεκτάσεις και συνέπειες. Η αναξιοκρατία και η ευνοιοκρατία βιώνεται από τους πολίτες σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και αν μία πρόσληψη ή/και προαγωγή γίνει με τον καλύτερο δυνατό και αντικειμενικό τρόπο αμφισβητείται επειδή ακριβώς υπάρχει δυσπιστία.
Η συστηματική παραβίαση της αξιοκρατίας η οποία σχετίζεται με τις πελατειακές σχέσεις και τη διαπλοκή συνιστά κακοήθη καρκίνωμα το οποίο θα πρέπει να παραμερισθεί. Σε διαφορετική περίπτωση η απαξίωση και η κατηφορική πορεία θα συνεχισθούν. Είναι σημαντικό επομένως να κατανοήσουμε την ανάγκη όπως η αξιοκρατία καταστεί κύριο χαρακτηριστικό του δημόσιο βίου.
Πρώτον, η αξιοκρατία επιβάλλεται ως μέσο καλύτερης αξιοποίησης του ανθρωπίνου δυναμικού (του πολυτιμότερου κεφαλαίου της Κύπρου). Είναι αδιανόητο σε μια κοινωνία η οποία έχει τόσες προκλήσεις να μην προάγεται η αξιοκρατία με σκοπό τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα. Εξ ορισμού όταν επικρατεί η αναξιοκρατία αναδεικνύεται η μετριότητα. Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται σοβαρό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κόστος όπως η ανεργία, η μετανάστευση ικανών νέων, ο υποβιβασμός της Κύπρου σε διάφορα επίπεδα και η απώλεια ηθικής υπεροχής. Το τι βιώνει η Κύπρος σήμερα είναι ενδεικτικό: τα υφιστάμενα θλιβερά φαινόμενα και δεδομένα σχετίζονται με την απουσία επαρκούς ηγεσίας και την αναξιοκρατία.
Δεύτερον, η αξιοκρατία επιβάλλεται και για σκοπούς κοινωνικής συνοχής η οποία είναι υψίστης σημασίας για ομαλό δημόσιο βίο. Όταν απουσιάζει η κοινωνική συνοχή δηλητηριάζονται οι σχέσεις μεταξύ πολιτών, φορέων εξουσίας και του κράτους γενικότερα και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος δυσπιστίας, αμφισβήτησης και απαξίωσης. Σε χώρες ιδίως που αντιμετωπίζουν υπαρξιακό πρόβλημα επιβίωσης όπως η Κύπρος, η απουσία κοινωνικής συνοχής υποσκάπτει, μεταξύ άλλων, το ευρύτερο αξιακό σύστημα, την αξιοπιστία του κράτους και την προσπάθεια επιβίωσης.
Τρίτον, η αξιοκρατία προβάλλει επίσης ως ύψιστη αναγκαιότητα και για σκοπούς κοινωνικής δικαιοσύνης. Εάν, ιδίως, σε μία χώρα η οποία βρίσκεται υπό ημικατοχή και αγωνίζεται για εθνική επιβίωση δεν υφίσταται κοινωνική δικαιοσύνη, τότε και αρκετές άλλες αξίες καταρρέουν. Επιπρόσθετα ενθαρρύνεται ο άκρατος ατομικισμός και παραμερίζεται η φιλοσοφία του εθνικού συμφέροντος ως σημαντική αξία. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες σχεδόν τίποτε δεν παραμένει όρθιο μακροπρόθεσμα. Έτσι ακόμα και οι πιο γνήσιες και ειλικρινείς προσπάθειες τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Εν κατακλείδι η αναξιοκρατία και η ευνοιοκρατία ως αντίθετες έννοιες της αξιοκρατίας υποσκάπτουν το δημόσιο συμφέρον και ενθαρρύνουν τη φαυλοκρατία. Η απαξίωση της πολιτικής δεν είναι ανεξάρτητη από αυτά τα αρνητικά δεδομένα καθώς και από την αίσθηση ότι το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα είναι ελλειμματικό. Για να επιβιώσει η Κύπρος πρέπει να κάνει τις καλύτερες δυνατές επιλογές διότι σε διαφορετική περίπτωση θα συνεχισθεί ο μαρασμός και θα επέλθει η οριστική συντριβή. Εν ολίγοις, εάν η κοινωνία επιλέγει τους άριστους και τους εντιμότερους σε όλους τους τομείς είναι τότε δυνατό να οδηγηθούμε σε καλύτερα αποτελέσματα.
*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων.
