ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΓΑΛΑΖΗ*
Είναι γενικά παραδεκτό ότι τα τελευταία χρόνια, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα των Παγκύπριων Εξετάσεων, η επίδοση των μαθητών μας στο μάθημα των Νέων Ελληνικών και ειδικότερα της Έκφρασης-Έκθεσης ακολουθεί μια πτωτική και άκρως ανησυχητική πορεία. Έχουμε στην περίπτωση αυτή την κορύφωση πολλών παθογενειών της γλωσσικής μας παιδείας, που έχουν τις ρίζες τους στη διδασκαλία της Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο. Ωστόσο, εδώ περιοριζόμαστε στην κατάθεση ορισμένων απόψεων γύρω από τη διδασκαλία του μαθήματος στη Γ' Λυκείου.
1. Το θεωρητικό υπόβαθρο στο οποίο βασίζεται η διδασκαλία της Έκφρασης-Έκθεσης, που εισήχθηκε στα σχολεία μας πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια, (γλωσσικές και κοινωνικές ποικιλίες, επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας, ποικίλα κειμενικά είδη κλπ.) είναι επιστημολογικά ορθό. Θεωρούμε, ωστόσο, ορισμένες από τις πρακτικές που ακολουθούνται στη διδασκαλία του μαθήματος αναποτελεσματικές. Πιο συγκεκριμένα, η υπερβολική έμφαση στη διδασκαλία κειμενικών ειδών, που ήδη διδάχθηκαν σε μικρότερες τάξεις, η εξέταση των μαθητών αποκλειστικά σε αδίδακτο κείμενο και η μη ολιστική θεώρηση των τρόπων και μέσων πειθούς, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μεθοδολογίας της έκθεσης, είναι ορισμένες από τις πρακτικές που ενδείκνυται, κατά την άποψή μας, να αναθεωρηθούν.
2. Η έμφαση στη διδασκαλία των κειμενικών ειδών. Δεδομένου ότι οι μαθητές μας έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ποικίλα κειμενικά είδη και να ασκηθούν στη συγγραφή τους σε όλες τις τάξεις της σχολικής τους εκπαίδευσης, υποστηρίζουμε ότι στη Γ' Λυκείου πρέπει η διδασκαλία να επικεντρωθεί στο δοκίμιο και στο άρθρο μόνο. Δεν είμαι βέβαιος αν κερδίζουν κάτι από την επαναληπτική διδασκαλία της ομιλίας και της επιστολής. Με την επικέντρωση στα είδη που προτείνουμε οι μαθητές μας θα είχαν την ευκαιρία να εμβαθύνουν περισσότερο στα γνωρίσματά τους και (το κυριότερο) να ασκηθούν πιο αποτελεσματικά στη συγγραφή τους.
3.Το αδίδακτο κείμενο. Η εξέταση των μαθητών αποκλειστικά σε αδίδακτο κείμενο είναι λανθασμένη. Ποια κίνητρα έχει ο μαθητής να μελετήσει όλα εκείνα τα κείμενα που διδάχθηκε ολόκληρη τη χρονιά, όταν γνωρίζει ότι δεν θα εξεταστεί σε αυτά; Επιπλέον, πώς θα εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του, γνωρίζοντας ότι δεν θα εξεταστεί στο νέο λεξιλόγιο που έμαθε, από την τριβή του με τα νέα κείμενα; Επομένως, εκείνο που απομένει είναι ο μαθητής να αποστηθίσει ιδέες και απόψεις άλλων γύρω από τον θεματικό κύκλο στον οποίο θα εξεταστεί, χωρίς να έχει βοηθηθεί να αναλύει μεθοδικά τις σκέψεις του σε ένα καλά δομημένο κείμενο. Εκείνο που χρειάζεται να γίνει είναι τόσο στα διαγωνίσματα όσο και στις Παγκύπριες Εξετάσεις οι μαθητές να εξετάζονται τόσο σε διδαγμένο όσο και σε αδίδακτο κείμενο και να έχουν Γλωσσικές Ασκήσεις τόσο από γνωστές λέξεις, με βάση τα διδαγμένα κείμενα, όσο και από άγνωστες. Έτσι, θα σταματήσει να παρατηρείται το φαινόμενο κάθε φιλόλογος να επιλέγει διαφορετικά κείμενα από τον άλλο, διαφορετικής δυσκολίας, με αποτέλεσμα τα κριτήρια της αξιολόγησης να διαφέρουν, σε βάρος φυσικά των μαθητών.
4. Η ανάγκη για μια ολιστική θεώρηση της συγγραφής της έκθεσης: Στο πλαίσιο μιας αναβαθμισμένης διδασκαλίας της Έκφρασης-Έκθεσης, θα έπρεπε να έχει κεντρική θέση η ολιστική θεώρηση του κειμένου και όχι η κατάτμησή του. Επομένως, με την επικέντρωση στη διδασκαλία του δοκιμίου και του άρθρου στη Γ' Λυκείου, θα μπορούσε να δοθεί έμφαση στο πώς και όχι στο τι, στις μεθόδους και όχι μόνο στις ιδέες, στην ανάπτυξη της σκέψης και όχι μόνο στη φροντίδα για το περίβλημά της (ύφος, επικοινωνιακό πλαίσιο κλπ.). Εκείνο που πρωτίστως θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει είναι πώς θα αναπτύξουμε στους μαθητές μας την ικανότητα να αναλύουν και να συνθέτουν τις σκέψεις τους με την κατάλληλη επιχειρηματολογία και την προαπαιτούμενη κριτική σκέψη. Και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με την επαγωγική διδασκαλία των τρόπων και μέσων πειθούς.
Είναι, επομένως, επιβεβλημένο να γίνουν αλλαγές στη μέθοδο διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος. Αλλαγές για τις οποίες θα ληφθούν ισότιμα υπόψη και τα πορίσματα της Ειδικής Διδακτικής του Γλωσσικού Μαθήματος αλλά και οι απόψεις των μαχόμενων εκπαιδευτικών.
*Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας
ΒΔ Α' Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης
