ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στις 18 και 19 Ιουνίου δημοσιεύθηκε στον κυπριακό έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο η πληροφορία ότι μελετάται η ίδρυση ενός νέου κόμματος της Αριστεράς το οποίο θα καλύπτει τον κομματικό χώρο από τα σύνορα του ΑΚΕΛ μέχρι τις παρυφές του κέντρου. Σύμφωνα με τη δημοσίευση, οι υποψήφιοι ιδρυτές του κόμματος έκαναν μελέτες, από τις οποίες φάνηκε ότι ο κομματικός αυτός χώρος δεν καλύπτεται από κανένα από τα αντιπροσωπευόμενα σήμερα στην Κυπριακή Βουλή οκτώ πολιτικά κόμματα. Η δημοσίευση δεν διευκρινίζει τι είδους μελέτες έγιναν, αν δηλαδή οι ενδιαφερόμενοι εξέτασαν ποιον ιδεολογικό χώρο καλύπτει το κάθε ένα από τα οκτώ κόμματα και βρήκαν ότι στο συνεχές από την άκρα αριστερά μέχρι την άκρα δεξιά υπάρχει ένα κενό/χάσμα ή αν στις συζητήσεις τους διαπίστωσαν ότι υπάρχουν κοινωνικά συμφέροντα που δεν προωθούνται από κανένα λειτουργούν σήμερα κόμμα με αποτέλεσμα να αδικούνται oι ενδιαφερόμενοι , και έτσι ένιωσαν την ηθική υποχρέωση να ιδρύσουν ένα νέο κόμμα για να τους υποστηρίξουν.
Ο λόγος που γράφω αυτό το άρθρο είναι γιατί θεώρησα αυτή την περίπτωση ως μια διαφωτιστική εφαρμογή αυτού που οι κοινωνιολόγοι της γνώσης αποκαλούν κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι η κοινωνική πραγματικότητα, όπως την βλέπουμε, δεν είναι κάτι που διαμορφώσαμε εμείς από τις εμπειρίες μας για κάτι που υπάρχει εκεί έξω, όπως δηλαδή όταν βλέπουμε ένα κτήριο ή ένα χωράφι ή ακούμε μια φωνή, αλλά είναι μια θεωρητική κατασκευή που πρότειναν ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις, κόμματα, θεωρητικοί επιστήμονες, τα ΜΜΕ, και εμείς την αποδεχτήκαμε. Η πρόθεση, για παράδειγμα, της ίδρυσης ενός νέου κόμματος, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, στηρίζεται σε μια θεωρητική κατασκευή η οποία υποστηρίζει ότι, πρώτο, η πολιτική πραγματικότητα είναι ακριβώς όπως μας την παρουσιάζει η πολιτική ιδεολογία, δηλαδή ένα συνεχές από αριστερά προς τα δεξιά ,δεύτερο, ότι οι πολίτες και τα κόμματα εντάσσονται αναγκαστικά σε κάποιο χώρο μέσα σ’ αυτό το συνεχές, τρίτο, ότι τα κριτήρια ένταξης στο συγκεκριμένο χώρο είναι αποκλειστικά η πολιτική ιδεολογία και όχι, για παράδειγμα, η θέση του ατόμου ή του κόμματος σε ένα κοινωνικό θέμα, τέταρτο, ότι στο κομματικό συνεχές της Κύπρου υπάρχει αυτή την ώρα ένα κενό διάστημα, και , πέμπτο, ότι αυτό το κενό πρέπει για κάποιο λόγο οπωσδήποτε να πληρωθεί.
Όλα αυτά, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι αυθαίρετες εικασίες, αναπόδεικτες παραδοχές, στοιχεία μιας θεωρητικής κατασκευής που εκλαμβάνεται ως πραγματικότητα και αξιοποιείται από τον καθένα με τον τρόπο που τον βολεύει. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι υποψήφιοι νέοι κομματικοί ηγέτες δεν έδωσαν στη δημοσιότητα επιχειρήματα γιατί πρέπει οπωσδήποτε να πληρωθεί «το κενό» στο συνεχές, επειδή ξέρουν ότι σ’ αυτό δεν υπάρχει έτοιμη παραδοχή ως απάντηση. Αν απαντήσουν ότι πρέπει να υπάρχει ένα αντίστοιχο κόμμα για να υποστηρίξει και προωθεί τα συμφέροντα αυτής της ομάδας πολιτών, θα μπορούσε κάποιος να τους απαντήσει ότι ένα μεγάλο πολυσυλλεκτικό κόμμα θα μπορούσε να τους υποστηρίξει αποτελεσματικότερα, επειδή έχει μεγαλύτερη πολιτική δύναμη.
Η πλάνη των πιο πάνω παραδοχών φαίνεται καθαρότερα, όταν σκεφθούμε ότι δεν υπάρχει μια ξεχωριστή θεωρητική κατασκευή για κάθε χώρα, παρόλο που οι χώρες είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, μεγάλες ή μικρές, ανεπτυγμένες ή υπανάπτυκτες, βιομηχανικές ή γεωργικές, αστικές ή αγροτικές. Για να γίνω πιο κατανοητός, αναφέρω το παράδειγμα των ΄μεγάλων διαφορών μεταξύ των κοινωνιών του Ηνωμένου Βασιλείου και της Κύπρου. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο BBC News στις 7 Δεκ.2015, στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν σήμερα όχι τρεις , όπως τον 20ό αιώνα, αλλά εφτά κοινωνικές τάξεις : η ελίτ, η καθιερωμένη μεσαία τάξη, η τεχνική μεσαία τάξη, η νέα τάξη των πλούσιων εργατών, η παραδοσιακή εργατική τάξη, η τάξη των υπηρετούντων στον τομέα υπηρεσιών, και η τάξη των ανασφαλών(precariat). Στην Κύπρο οι κοινωνικές τάξεις είναι πιθανότατα μόνο τέσσερις ή πέντε. Αυτό σημαίνει ότι στις δυο χώρες πρέπει να επινοήσουμε διαφορετικό πολιτικό συνεχές.
Ένα άλλο παράδειγμα για το ότι όλα αυτά τα σχήματα είναι θεωρητικές κατασκευές και όχι ίδια η πραγματικότητα είναι η διαφωνία σχετικά με τον χώρο στον οποίο εντάσσεται το κόμμα Αλληλεγγύη στην Κύπρο. Πολλοί την εντάσσουν στον Ενδιάμεσο χώρο με βάση το θεωρητικό σχήμα του ιδεολογικού συνεχούς από αριστερά προς τα δεξιά. Η ίδια η Πρόεδρος της Αλληλεγγύης ωστόσο σε δήλωσή της στην τηλεόραση τόνισε εμφαντικά ότι η Αλληλεγγύη δεν ανήκει στον Ενδιάμεσο αλλά στον Πατριωτικό χώρο.
Ασφαλώς δεν είναι εύκολο οι πολίτες να αλλάξουν τον τρόπο θεώρησης της πολιτικής πραγματικότητας, αφού αυτός έγινε γι αυτούς κάτι σαν δεύτερη φύση, καθώς τον ακούνε να επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές την ημέρα από κόμματα, πολιτικούς, ΜΜΕ, και πολλούς άλλους φορείς. Αυτό τους εμποδίζει να βλέπουν τις βαθιές αλλαγές που γίνονται καθημερινά γύρω τους στην πολιτική πραγματικότητα και παραμένουν δέσμιοι παλιών θεωρήσεων. Το ίδιο ισχύει βέβαια περισσότερο για τους πολιτικούς. Αυτό εξηγεί γιατί όσοι είναι ήδη στα πράγματα κρατούν με νύχια και με δόντια το μετερίζι στο πολιτικό συνεχές που πιστεύουν ότι τους ανήκει δικαιωματικά, και όσοι είναι έξω ψάχνουν με αγωνία να επισημάνουν ένα ελεύθερο πόστο για να το καταλάβουν.
*Πρώην αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
