ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΛΟΪΖΙΔΟΥ*
Μια από τις βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (European Higher Education Area-EHEA),μέσα στον οποίο λειτουργεί και το Πανεπιστήμιο Κύπρου (Π.Κ.), είναι η Κοινωνική Πτυχή της Εκπαίδευσης (Social Dimension of Education), η οπoία συμπεριλήφθηκε στη Διαδικασία της Bologna,μετά από αίτημα των ίδιων των φοιτητών. Πιο συγκεκριμένα, η Κοινωνική Πτυχή του Ευρωπαϊκού Xώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο της Διαδικασίας της Bologna, στοχεύει στην παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους σε θέματα όπως πρόσβαση, συμμετοχή και επιτυχής διεκπεραίωση των σπουδών, φοίτηση και στέγαση, καθοδήγηση και συμβουλευτική, οικονομική στήριξη, και συμμετοχή των φοιτητών στην διοίκηση της ανώτατης εκπαίδευσης, έτσι ώστε όλοι οι φοιτητές να μπορούν να ευημερούν και να διεκπεραιώνουν με επιτυχία τις σπουδές τους, ανεξαρτήτως οποιασδήποτε διάκρισης π.χ. προβλήματα υγείας, σεξουαλικός προσανατολισμός και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο. Από την πιο πάνω γενική διατύπωση της Κοινωνικής Πτυχής της Εκπαίδευσης, προκύπτει η ανάγκη για παροχή στοχευμένων υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας για ιδιαίτερες ομάδες του φοιτητικού πληθυσμού, όπως φοιτητές με αναπηρίες και προβλήματα υγείας, ώριμοι φοιτητές, φοιτητές με παιδιά, φοιτητές με οικονομικά προβλήματα κλπ. Επίσης, η υιοθέτηση ενός εκπαιδευτικού μοντέλου αξιολόγησης και στήριξης.
Η Κοινωνική Πτυχή της Διαδικασίας της Bologna, η οποία ουσιαστικά αφορά τις δομές υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας, θεωρείται πρωταρχικής σημασίας για την επιτυχία και την ανταγωνιστικότητα του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Μέσα από την Κοινωνική Πτυχή, επιδιώκεται η ενδυνάμωση και ανάπτυξη ποιοτικών δομών φοιτητικής μέριμνας και ο εκσυγχρονισμός της ανώτατης εκπαίδευσης, έτσι ώστε τα πανεπιστήμια να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σημερινής ευρωπαϊκής κοινωνίας της εκπαίδευσης, με περισσότερους από ποτέ νέους να εισάγονται σε πανεπιστήμια, την παγκόσμια οικονομική κρίση, την πολυπολιτισμιτότητα, την ανομοιογένεια του φοιτητικού πληθυσμού, με ξένους φοιτητές, φοιτητές-παιδιά μεταναστών κλπ.
Σημειώνεται ότι σήμερα, μετά τη διακήρυξη της Bologna για την Κοινωνική Πτυχή της Εκπαίδευσης, και σύμφωνα με στοιχεία του EUA (European Universities Association), 91% των ιδρυμάτων ανώτερης εκπαίδευσης προσφέρουν πρόγραμμα ακαδημαϊκού προσανατολισμού, 83% συμβουλευτική σταδιοδρομίας και 66% ψυχολογική συμβουλευτική. Επιτακτική επίσης, είναι η ανάγκη όπως, η φοιτητική μέριμνα, ως αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής ενός πανεπιστημίου, αναπτυχθεί πάνω στις αρχές της ένταξης/ίσων ευκαιριών, της δια βίου εκπαίδευσης, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της αντιμετώπισης της αναπηρίας ως εκπαιδευτικής ανάγκης, της ανάπτυξης ικανοτήτων και της ενδυνάμωσης του φοιτητή, της ομαλής ένταξης του φοιτητή από τον ακαδημαϊκό χώρο στην αγορά εργασίας, και της ολιστικής προσέγγισης του ατόμου-φοιτητή.
Ακόμη, οι υπηρεσίες φοιτητικής μέριμνας, θα πρέπει να αναπτυχθούν πέρα από παραδοσιακές πρακτικές και υπηρεσίες, στοχεύοντας στην διασύνδεση μεταξύ επαγγελματιών του χώρου, στην προσφορά μαθημάτων σε θέματα διαχείρισης άγχους, διαχείρισης καριέρας κλπ, στην δημιουργία “σταθμών” συμβουλευτικής π.χ. στις εστίες, στην εκπαίδευση των ακαδημαϊκών σε θέματα αναπηρίας και άλλα , στη χρήση της τεχνολογίας κλπ.
Οι υπηρεσίες φοιτητικής μέριμνας διαφέρουν ως προς τη δομή τους από χώρα σε χώρα, και από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο, ανάλογα με την εκπαιδευτική πολιτική της χώρας, την δομή, αυτονομία και χρηματοδότηση των πανεπιστημίων κλπ. Σε συντομία, αναφέρεται ότι διεθνώς, υπάρχουν τρία βασικά μοντέλα οργάνωσης των φοιτητικών υπηρεσιών, ως εξής:
Δημόσια ή μη-κερδοσκοπική υπηρεσία, ή επαγγελματικός ιδιωτικός οργανισμός παρέχει φοιτητικές υπηρεσίες σε όλους τους φοιτητές πανεπιστημίων, είτε σε τοπικό είτε σε εθνικό επίπεδο π.χ. Γερμανία, Γαλλία.
Τα ίδια τα πανεπιστήμια έχουν δικές τους εσωτερικές δομές φοιτητικών υπηρεσιών, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους μόνο στους φοιτητές τους. Όλες οι φοιτητικές υπηρεσίες είναι οργανωμένες κάτω από μια οργανική οντότητα. Αυτό το μοντέλο είναι γνωστό ως το “αμερικανικό μοντέλο”, εφόσον είναι το μοντέλο που επικρατεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και Καναδά, το οποίο όμως έχουν ακολουθήσει και ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο , Κύπρος, και χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας π.χ. Σιγκαπούρη, Hong Kong, Μαλαισία. Αυτό το μοντέλο έχει υιοθετήσει σε μεγάλο βαθμό και το Π.Κ. στη δημιουργία και ανάπτυξη της ΥΣΦΜ.
Στο συνεργατικό μοντέλο, που επικρατεί στην Ιαπωνία, τα πανεπιστήμια έχουν συνεργατικούς οργανισμούς που προσφέρουν τις φοιτητικές υπηρεσίες, οι οποίοι διοικούνται από τους ίδιους τους φοιτητές και το προσωπικό.
Σημειώνεται ότι, στην Ευρώπη δεν υπάρχει ένα ενιαίο μοντέλο οργάνωσης της δομής των υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας. Όλες όμως οι χώρες /πανεπιστήμια, ανεξαρτήτως των δομών φοιτητικής μέριμνας που έχουν, αναμένεται να εργάζονται για την εφαρμογή της Κοινωνικής Πτυχής της Εκπαίδευσης, δηλαδή την παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους τους φοιτητές.
Η μείωση των οικονομικών πόρων, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, και κατ’ επέκταση των ανθρώπινων πόρων από την μια, με την αύξηση των αναγκών φοιτητικής μέριμνας από την άλλη, δημιουργούν μια νέα δυναμική για τα Πανεπιστήμια και τους επαγγελματίες του χώρου, οι οποίοι καλούμαστε να στοχεύσουμε στην πιο αποτελεσματική διαχείριση πόρων, στην χρήση της τεχνολογίας π.χ. telecounseling, και στη συνεχή εκπαίδευση των υφιστάμενων ανθρώπινων πόρων, έτσι ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες των φοιτητών για συμβουλευτική και στήριξη. Η φοιτητική μέριμνα, σε όλο το φάσμα της και από το σημείο της εισδοχής του φοιτητή μέχρι το σημείο της αποφοίτησης του, καλείται να α-ναπτύξει ένα ήθος αποδοχής και ένταξης (inclusionethos), το οποίο έχει μεγάλη σημασία για ιδιαίτερες ομάδες φοιτητών, όπως οι φοιτητές με αναπηρίες.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2011, στην Νορβηγία η ανεργία μεταξύ αποφοίτων πανεπιστημίου με αναπηρίες ήταν 30% μεγαλύτερη από την ανεργία ανάμεσα σε αποφοίτους χωρίς αναπηρίες, ενώ στην Αυστρία 40% των φοιτητών με αναπηρίες δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν με τις διαδικασίες εξετάσεων και ένοιωθαν μειονεκτικά όσον αφορά την παροχή κατάλληλης ακαδημαϊκής στήριξης.
Στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι, σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία, δυστυχώς η αναπηρία εξακολουθεί να θεωρείται ελάττωμα βάσει του ιατρικού μοντέλου, αντίθετα με χώρες όπως η Ιρλανδία, η Δανία και η Νορβηγία όπου η αναπηρία θεωρείται ως εκπαιδευτική ανάγκη που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί.
Το πνεύμα της Ενιαίας Εκπαίδευσης (Inclusive Educa-tion), που συνοψίζεται στη φράση «equal opportunities for all», στο οποίο βασίζεται η εφαρμογή της Κοινωνικής Πτυχής της Εκπαίδευσης, δεν είναι μια αφηρημένη έννοια για το Π.Κ., αλλά τρόπος ζωής. Στο πρώτο τεύχος του Δελτίου μας παρουσιάσαμε το Κοινωνικό Πρόσωπο της ΥΣΦΜ, και κατ’ επέκταση του Π.Κ., μέσα από μια σύντομη διαχρονική ανασκόπηση.
Το Π.Κ. έχει έμπρακτα αποδείξει, από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, πολύ πριν από την ευρωπαϊκή διακήρυξη για την Κοινωνική Πτυχή της Εκπαίδευσης, ότι επίκεντρο της αποστολής του είναι ένα ήθος αποδοχής και ένταξης, τόσο μέσα από την παροχή ίσων ευκαιριών πρόσβασης, μάθησης και ευημερίας σε όλους, και ιδιαίτερα ευπαθείς ομάδες του φοιτητικού πληθυσμού, όσο και μέσα από τη δημιουργία εσωτερικής διοικητικής δομής για θέματα σπουδών και φοιτητικής μέριμνας, με πρότυπο διεθνή πανεπιστημιακά μοντέλα.
Πιο συγκεκριμένα, πρωτοβουλίες του Πανεπιστημίου Κύπρου, όπως η ίδρυση του Σωματείου Ευημερίας Φοιτητών Π.Κ. το 1996, η εισαγωγή στο Π.Κ. φοιτητών με ειδικά κριτήρια από το 1995, και η συμβουλευτική /ακαδημαϊκή στήριξη φοιτητών με αναπηρίες και προβλήματα υγείας, βάσει της κυπριακής νομοθεσίας και της διεθνούς σύγχρονης πανεπιστημιακής πρακτικής που αντιμετωπίζει την αναπηρία ως εκπαιδευτική ανάγκη, και όχι ως ελάττωμα, μαρτυρούν του λόγου το αληθές.
*Ανώτερη Λειτουργός Πανεπιστημίου Κύπρου, Υπεύθυνη Τομέα Φοιτητικής Μέριμνας
Πηγές αναφοράς
Προσωπικές σημειώσεις και πορίσματα συνεδρίου International Bologna Conference on the Development of the Social Dimension, Berlin 2011
ΠροσωπικέςσημειώσειςκαιπορίσματασυνεδρίουFedora Summer University Modern Times-Counseling Students in the 21stCentury, Ioannina 2011
(Από το Μηνιαίο Ηλεκτρονικό Ενημερωτικό Δελτίο Φεβρουαρίου, της Υπηρεσίας Σπουδών και Φοιτητικής Μέριμνας του Πανεπιστημίου Κύπρου)
