ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΜΑΡΟΥΛΛΗ*
Ποιες οι αλλαγές και πώς τις βιώνουν τα παιδιά; Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς στην ομαλή προσαρμογή και πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν το δικό τους άγχος;
Πολλοί γονείς, προβληματίζονται και εκφράζουν έντονη ανησυχία καθώς πλησιάζει ο καιρός που τα παιδιά τους θα εξέλθουν από το πρώτο επίπεδο εκπαίδευσης και θα εισέλθουν επίσημα στην πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης, δηλαδή στο Δημοτικό. Αυτή η αλλαγή, ή η μετακίνηση από το ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο στο άλλο, ονομάζεται με εκπαιδευτικούς όρους, μετάβαση (Margetts, 1999).
Σύμφωνα με τη διεθνή έρευνα, η μετάβαση των παιδιών από την Προδημοτική στο Δημοτικό, είναι μια τρομακτική εμπειρία ή ακόμη και τραυματική, για πολλά παιδιά, καθώς είναι μια περίοδος γεμάτη προκλήσεις και αλλαγές, τόσο στο εξωτερικό περιβάλλον, όσο και στον συναισθηματικό, ακαδημαϊκό και κοινωνικό τομέα, που επηρεάζουν σημαντικά την ικανότητα προσαρμογής των παιδιών στο νέο σχολείο (Margetts, 2002).
Μία από τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά, αφορά στην αλλαγή της ταυτότητας τους από παιδί στην Προδημοτική τάξη (ομάδα των μεγαλύτερων) σε μαθητή του Δημοτικού (ομάδα των μικρότερων). Αυτό κατ’ επέκταση, μπερδεύει τα παιδιά, σχετικά με τις συμπεριφορές που είναι αποδεκτές και τις δεξιότητες που αναμένεται να εφαρμόζουν ως μαθητές πλέον του Δημοτικού. Η έρευνα που μελετά τις σκέψεις των παιδιών για τη μετάβαση τους στο Δημοτικό, φανερώνει πως αναμένουν να έχουν περισσότερες ακαδημαϊκές εργασίες και αντιλαμβάνονται πως θα υπάρχει μεγάλη αλλαγή όσον αφορά στην ελευθερία τους να επιλέξουν και να παίξουν.
Μια άλλη μεγάλη αλλαγή, αφορά στον αριθμό των παιδιών που φοιτούν στο σχολείο. Στο Δημοτικό, υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός παιδιών σε σχέση με την Προδημοτική και κατά συνέπεια υπάρχει περισσότερος ανταγωνισμός και λιγότεροι ενήλικες που μπορούν να προσφέρουν εξατομικευμένη προσοχή στον κάθε μαθητή. Συνεπώς, τα παιδιά μπορεί να αισθανθούν ότι δέχονται λιγότερη συναισθηματική στήριξη από τους εκπαιδευτικούς ή ότι η προσοχή που λαμβάνουν είναι περιορισμένη. Μια τρίτη διαφορά μεταξύ Προδημοτικής και Δημοτικού, αφορά στον τρόπο με τον οποίο εργάζονται τα παιδιά στην τάξη και στον τρόπο διεξαγωγής του μαθήματος. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά στο Δημοτικό, αναμένεται να εργάζονται πιο ανεξάρτητα και καλούνται να ανταποκριθούν όχι μόνο στις απαιτήσεις ενός μόνο εκπαιδευτικού, όπως ίσχυε στην Προδημοτική, αλλά ανάλογα με τις προσδοκίες διάφορων εκπαιδευτικών που χρησιμοποιούν διαφορετικές διδακτικές πρακτικές (Fabian, 2007). Επίσης, κάποιες άλλες αλλαγές, είναι ότι αυξάνεται το χρονικό διάστημα διαμονής των παιδιών μέσα στην τάξη και το περιεχόμενο του καθημερινού προγράμματος είναι διαφορετικό.
Οι μεγάλες και πολυάριθμες αλλαγές στη σχολική ζωή των παιδιών, μπορεί να προκαλέσουν έντονο άγχος κατά την εισδοχή τους στο Δημοτικό. Καθώς συνειδητοποιούν ότι αναμένεται από αυτά να αναλάβουν νέες ευθύνες και να διαχειριστούν πρωτόγνωρα συναισθήματα και καταστάσεις μέσα σε ένα άγνωστο περιβάλλον, είναι πιθανό επίσης να νιώσουν ανασφάλεια και φόβο. Κάποια παιδιά μπορούν να προσαρμοστούν εύκολα στο καινούργιο εκπαιδευτικό πλαίσιο, ωστόσο, άλλα δυσκολεύονται να συνηθίσουν τις αλλαγές και τη μεταφορά από το ασφαλές περιβάλλον του νηπιαγωγείου, σε μια καινούργια, άγνωστη τάξη. Τους πρώτους δύο μήνες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, είναι πολύ πιθανό οι μαθητές να νιώθουν αποξενωμένοι και αγχωμένοι. Κάποια παιδιά εκφράζουν τη δυσφορία τους εμφανίζοντας υπερβολικές συμπεριφορές (π.χ. ξεσπάσματα), απέχοντας από κοινωνικές δραστηριότητες ή παρουσιάζοντας ψυχοσωματικά συμπτώματα (π.χ. πονοκεφάλους, πονόκοιλο). Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μπορούν να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους εκφράζουν άγχος τα παιδιά τους, έτσι ώστε να τα βοηθήσουν να το καταπολεμήσουν. Στόχος είναι να παραμείνουν θετικοί και να χειριστούν με ψυχραιμία την αντίσταση των παιδιών τους στην αλλαγή.
Ένας παράγοντας που επηρεάζει την προσαρμογή των παιδιών γενικά σε νέες καταστάσεις, αλλά και ειδικά στο νέο σχολείο, είναι η συναισθηματική κατάσταση και αντίδραση των γονιών. Είναι πολύ σημαντικό κατά τη μετάβαση και προσαρμογή των παιδιών στο Δημοτικό, η συμπεριφορά των γονιών στις αντιδράσεις τους να είναι σταθερή. Έτσι, εκτός από τη συναισθηματική και ηθική υποστήριξη που είναι απαραίτητο να παρέχουν οι γονείς στα παιδιά κατά τη μετάβαση τους στο Δημοτικό, χρειάζεται να διαχειριστούν και τα δικά τους συναισθήματα. Πώς μπορείτε λοιπόν εσείς, ως γονείς να βοηθήσετε τα παιδιά σας να προσαρμοστούν στο Δημοτικό και πώς να μειώσετε το δικό σας άγχος;
Για τα παιδιά:
Για εσάς:
Εν κατακλείδι, η μετάβαση των παιδιών από την Προδημοτική στο Δημοτικό είναι μεγάλη αλλαγή και είναι φυσιολογικό για τα παιδιά αλλά και για εσάς να νιώθετε άγχος. Κάθε αρχή και δύσκολη! Να θυμάστε ότι είναι πολύ σημαντικό να επιτρέψετε στα παιδιά σας και στον εαυτό σας να βιώσετε το άγχος που προκαλεί η νέα κατάσταση και να δείτε την διαδικασία ως μια ευκαιρία να έρθετε πιο κοντά στο παιδί σας. Αποφύγετε να είστε υπερπροστατευτικοί, καθώς αυτό θα ενισχύσει την συναισθηματική τους εξάρτηση, θα παρεμποδίσει την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης και αυτονομίας και θα δυσκολέψει την ομαλή μετάβαση τους στην νέα πραγματικότητα.
*Ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
Πανεπιστήμιο Κύπρου/ Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας