ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΤΡΥΦΩΝΟΣ*
Το σχολείο αποτελεί τη δεύτερη κοινωνική ομάδα, στην οποία εισέρχεται το παιδί μετά την οικογένεια. Μια ομάδα που επηρεάζει τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του, γιατί το παιδί εξακολουθεί να παρατηρεί και να μιμείται συμπεριφορές των ατόμων γύρω του. Το σχολείο είναι μια προέκταση της κοινότητας και της οικογένειας και εκφράζει τις αξίες, τις στάσεις και τους σκοπούς της κοινωνίας. Επομένως, η οργάνωση και η δομή του σχολείου είναι σημαντικός παράγοντας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών.
Από πολύ νωρίς, από τη φοίτηση του παιδιού στο νηπιαγωγείο, ξεκινά η μίμηση συμπεριφορών και η διαμόρφωση του χαρακτήρα. Συχνά ξεχνούμε την επίδραση που μπορεί να έχουν, αυτά τα πρώτα σχολικά χρόνια, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Αλλά όπως αναφέρει ο RobertFulghum σε ένα του απόφθεγμα «Όσα πραγματικά πρέπει να ξέρω για το πώς να ζω, τι να κάνω και πώς να είμαι, τα έμαθα στο νηπιαγωγείο. Η σοφία δε βρισκόταν στην κορυφή του σχολικού βουνού, αλλά εκεί, στα βουναλάκια από άμμο, στο νηπιαγωγείο.»
Με την ένταξη του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο, η επιρροή των γονιών συχνά μειώνεται και τα παιδιά αρχίζουν πλέον να επηρεάζονται και να ταυτίζονται με άλλα άτομα, όπως είναι οι εκπαιδευτικοί. Το σχολικό περιβάλλον προσφέρει πολλαπλά πρότυπα συμπεριφοράς και τρόπου ζωής γιατί τα παιδιά έρχονται σε επαφή με πολλούς εκπαιδευτικούς και συχνά συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά τους, ταυτίζονται με κάποια απ΄ αυτά και απορρίπτουν τα χαρακτηριστικά κάποιων άλλων. Ειδικά, στις μικρές ηλικίες, οι εκπαιδευτικοί θεωρούνται από τα παιδιά ως άτομα άξια θαυμασμού και εκτίμησης. Δεν είναι τυχαίο, που τα μικρά παιδιά συχνά προσδίδουν στοιχεία μητρικού ρόλου στη δασκάλα τους γιατί έχουν ανάγκη να ταυτιστούν με ένα μοντέλο που τους προσφέρει ασφάλεια και είναι μέσω αυτής της σχέσης που καταφέρνουν να προσαρμοστούν ομαλά σε κοινωνικά συστήματα και εκτός οικογένειας.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι μόνο η διδασκαλία των μαθημάτων αλλά να διαπαιδαγωγεί με το παράδειγμα και τη συμπεριφορά του, γιατί η γενικότερη στάση του δημιουργεί πρότυπα αναφοράς για τους μαθητές, ιδίως των μικρότερων ηλικιών. Το παιδί έχει ανάγκη να ταυτιστεί με ένα δάσκαλο δίκαιο και δημοκρατικό, που ενισχύει τον αμοιβαίο σεβασμό, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και τη συνέπεια μέσα στη τάξη. ΄Ενας δάσκαλος που παρατηρεί, κατανοεί τα προβλήματα των μαθητών του και επικοινωνεί με τους μαθητές του, δημιουργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης και προκαλεί το θαυμασμό και την επιθυμία των μαθητών να ταυτιστούν μαζί του.
΄Οταν τα παιδιά εισέρχονται στην εφηβεία, η επίδραση τόσο της οικογένειας όσο και των εκπαιδευτικών, πλήττεται και κατ΄ επέκταση και η ταύτιση τους με αυτά τα κοινωνικά πρότυπα. Οι έφηβοι ως άτομα που έχουν ανάγκη για αυτονομία και ανεξαρτησία, συχνά πάνε κόντρα σε συστήματα «εξουσίας», όπως είναι η οικογένεια, το σχολείο, κ.τ.λ. ΄Ετσι η αναζήτηση προτύπου στο πρόσωπο ενός εκπαιδευτικού, συνοδεύεται με την ανάγκη εναντίωσης και αναμέτρησης. Ο έφηβος ζητά από τον εκπαιδευτικό να είναι ανεκτικός, φιλικός αλλά ταυτόχρονα και δυναμικός για να μπορεί να του προσφέρει πέραν από τις γνώσεις και ασφάλεια. Τον χρειάζεται κοντά του αλλά ταυτόχρονα επιθυμεί να κρατήσει απόσταση απ΄ αυτόν για να μπορεί να αναπτυχθεί αυτόνομα και ανεξάρτητα.
Επίσης, κατά τη διάρκεια της εφηβείας παρατηρείται ότι μειώνεται το κύρος των γονιών και των εκπαιδευτικών και ενισχύεται η επιρροή των συνομηλίκων, που είναι όμοιοι με αυτούς αλλά διαφορετικοί από τους ενήλικες. Ο έφηβος αισθάνεται την ανάγκη αλλά και την πίεση να ενταχθεί σε ομάδες συνομηλίκων για να μην διαφέρει από τους άλλους. Η άρνηση όμως κάποιων εφήβων να ταυτιστούν με τα κοινά πρότυπα συνομηλίκων, συχνά προκαλεί την απόρριψη και την απομόνωση τους από την ομάδα και μπορεί να βιώσουν διάφορες μορφές σχολικού εκφοβισμού όπως κοινωνικό αποκλεισμό, λεκτικό χλευασμό κ.τ.λ. Αυτό μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην συναισθηματική τους κατάσταση και την ανάπτυξη μιας θετικής αυτοεικόνας.
Η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας μεσώ της παροχής συμβουλευτικής και στήριξης που παρέχει αλλά και τη διοργάνωση διαφόρων προληπτικών και παρεμβατικών προγραμμάτων μέσα στα σχολεία, μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό κοινωνικά αποκλεισμένων παιδιών, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μαθητών, στην εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, στο να προστατεύουν τον εαυτό τους και να μιμούνται υγιή και θετικά πρότυπα και συμπεριφορές.
Εν κατακλείδι, επειδή η οικογένεια και το σχολείο είναι τα δυο βασικά κοινωνικά συστήματα που περιβάλλουν το παιδί, επιβάλλεται να υπάρχει μια καλή συνεργασία και συχνή επικοινωνία μεταξύ των δυο για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί, πρέπει να παρέχουν στα παιδιά προοδευτική ελευθερία, να τα εμπλέκουν ενεργά στην διαμόρφωση και κατεύθυνση της ζωής τους και πάνω απ΄ όλα να είναι οι ίδιοι θετικά μοντέλα για μίμηση αλλά να μη ζητούν πάντα να τους μοιάσουν! Θα πρέπει να τα βοηθήσουν να γνωρίσουν καλά τον εαυτό τους και τις δυνατότητες τους και να τους μεταφέρουν το μήνυμα ότι το σημαντικότερο απ΄ όλα είναι να μπορούν να είναι «καλύτεροι σε αυτό που είναι», όπως αναφέρει και ο Ντάγκλας Μαλλόχ στο πιο κάτω ποίημα του:
Προσπάθησε
Αν δεν μπορείς να είσαι δέντρο στην κορυφή του λόφου,
χαμόδεντρο να γίνεις στην κοιλάδα-
μα να γίνεις το πιο όμορφο χαμόδεντρο
στου ρυακιού την όχθη!
Γίνε ένας θάμνος αν δεν μπορείς δέντρο να είσαι!
Κι αν δεν μπορείς να είσαι θάμνος,
γίνε χλόη κι ομόρφαινε τις παρυφές του δρόμου.
Αν δεν μπορείς να είσαι δρυς
γίνε μικρή φιλούρα-
αλλά η ομορφότερη κοντά στη λίμνη!
Να γίνουμε όλοι καπετάνιοι δεν μπορούμε,
χρειάζεται και πλήρωμα, έχει δουλειά για όλους,
άφθονες δουλειές, μεγάλες και μικρές
και πρέπει ο καθένας μας ότι μπορεί να κάνει.
Αν δεν μπορείς να είσαι ο ήλιος γίνε αστέρι,
από το μέγεθος- ούτε κερδίζεις, ούτε χάνεις-
Να είσαι ο καλύτερος σ’ αυτό που είσαι!
*Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού
