ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ*
Τα λόγια του Γάλλου διανοούμενου και στοχαστή, Πωλ Βιρίλιο, το 1997 στο βιβλίο του «ανοικτοί ουρανοί», ήταν προφητικά και αποκαλυπτικά για το μέλλον της ανθρωπότητας. Υποστήριξε ότι οδεύουμε προς δύο πραγματικότητες: Την εικονική και την πραγματική.
Σε μια ψηφιακή κοινωνία, όπως η σημερινή, όντως συνυπάρχουν δύο κόσμοι. Ο εικονικός και ο πραγματικός. Κάποιοι από εμάς, ταξιδεύουμε αρκετές ώρες ημερησίως στον εικονικό κόσμο. Είμαστε άβαταρς, εικονικοί πρωταγωνιστές σε διαδικτυακά παιγνίδια, έχουμε εικονικούς φίλους, ψυχαγωγούμαστε σε φανταστικούς κόσμους, διευθετούμε διαδικτυακά οικονομικές συναλλαγές, αγοράζουμε και πουλούμε προϊόντα on line, και επικοινωνούμε μέσα από τα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Λειτουργούμε σε έναν παγκόσμιο ιστό, ο οποίος εξελίσσεται ραγδαία και προσφέρει ένα τεράστιο και ανεξάντλητο όγκο νέων εμπειριών. Αλληλεπιδρούμε, στην ουσία, με εικονικά αντικείμενα και έγραφα και όχι με απτά αντικείμενα. Η κοινωνικοποίηση και η αλληλεπίδραση ουσιαστικά είναι εικονική.
Αυτή η εμπειρία είναι, πολλές φορές, ίσως πιο ελκυστική από την πραγματική. Έτσι πιθανότατα εξηγείται το μεγάλο ποσοστό εθισμού στα ψηφιακά παιγνίδια. Ο χρήστης γίνεται ενεργός συμμετέχοντας σε έναν φανταστικό και εντυπωσιακό κόσμο. Η ενασχόληση με αλληλεπιδραστικά παιγνίδια, πολλές φορές λειτουργεί και θετικά. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν κάθαρση από τα τετριμμένα της καθημερινότητας.
Υπάρχουν, φυσικά, δύο απόψεις: Η αισιόδοξη και η απαισιόδοξη αναφορικά με τον εικονικό κόσμο. Ο αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, Γουίλιαμ Φορντ Γκίμπσον, αναφέρει στο βιβλίο του «Κυβερνοχώρος» ότι, την ημέρα που η εικονική πραγματικότητα θα υπερισχύσει της πραγματικής θα είναι το τέλος του κόσμου.
Ο φιλόσοφος Μαρσάλ ΜακΛούαν υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή η εικονική πραγματικότητα είναι ονειρική και παρουσιάζει έναν ουράνιο ρεαλισμό, όπου κάποιος μπορεί να επαναπροσδιορίζει τις αισθήσεις και την ύπαρξη του.
Στην ταινία, «Άντρες, Γυναίκες και Παιδιά», του Τζέισον Ρεϊτμαν (2014), παρουσιάζονται με άψογη μαεστρία οι επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης της εικονικής πραγματικότητας. Τρεις νεαροί πρωταγωνιστές βιώνουν κυρίως τις αρνητικές επιπτώσεις των εικονικών κόσμων. Το εικονικό σεξ αντικατέστησε, στη συγκεκριμένη περίπτωση, το πραγματικό δημιουργώντας δυσλειτουργία στη πραγματική ζωή ενός από τους χαρακτήρες, ενώ τα διαδραστικά παιγνίδια εθίζουν και απομονώνουν από τον αθλητισμό ένα άλλο. Ένα νεαρό κορίτσι εκθέτει τον εαυτό της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις στην ψυχολογική της ισορροπία.
Περνώντας αμέτρητες ώρες μπροστά από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή μου, φιλοσοφώ και αναρωτιέμαι εάν υπάρχει πιθανότητα στο μέλλον η εικονική πραγματικότητα να υπερισχύσει της πραγματικής; Να ακυρώσει, δηλαδή η εικονική την πραγματική πραγματικότητα.
Θα είναι όντως το τέλος του κόσμου; Ή μήπως η αρχή ενός νέου και διαφορετικoύ; Το διαφορετικό δεν ακυρώνει το προηγούμενο αλλ’ ούτε υποδηλώνει ότι είναι απαραίτητα υποδεέστερο. Μπορεί να είναι η αρχή μιας νέας φιλοσοφίας με εντελώς νέες εμπειρίες και ερεθίσματα. Ίσως να είναι μια καλύτερη επιλογή των νέων γενιών, που βιώνουν από την πρώτη μέρα της γέννησης τους την ψηφιακή κουλτούρα και όχι η επιλογή των μεγαλύτερων και ίσως ρομαντικών, που θέλουν να απολαμβάνουν μια βόλτα στη θάλασσα, τη ρεαλιστική, πραγματική θάλασσα και όχι σε έναν εικονικό φανταστικό κόσμο….
Διερωτώμαι εάν η ζωή μας θα μοιάζει στο μέλλον με έργο επιστημονικής φαντασίας. Αυτό πάλι, δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, ίσως απλώς να είναι διαφορετικό. Μπορεί στο μέλλον να κάνουμε ηλιοθεραπεία σε εικονική θάλασσα, να τρώμε… βιολογικό μοσχαράκι, το αφεντικό μας να είναι ολόγραμμα και να έχουμε εικονικό ψυχολόγο! Είτε αρέσει είτε όχι, είτε το θέλουμε είτε όχι βρισκόμαστε ήδη μπροστά στους καλπασμούς μιας νέας εποχής αλλιώτικης, παράξενης, επαναστατικής, καταπληκτικής, ήδη εικονικής.
* Ακαδημαϊκός, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων, Εικαστικός
