ΤΗΣ ΛΙΑΝΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ- ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ-ΒΑΘΜΙΔΑ ΜΕΣΗ ΓΕΝΙΚΗ
«Η θρησκεία είναι μέρος του πολιτισμού μας, ακόμη και στην πιο εκκοσμικευμένη του μορφή. Δεν κατανοεί κανείς αυτό τον πολιτισμό εάν δεν δει τη θρησκευτική ρίζα των θεσμών, των μορφών, των αξιών του. Η ηθική μας, η τέχνη μας, η επιστήμη μας, οι θεμελιώδεις κοινωνικές δομές αναπτύχθηκαν μέσα από τη θρησκεία ή μέσα από την αντιπαράθεση με αυτήν. Η γενική μόρφωση ακόμα και ενός άθεου δεν μπορεί να θεωρείται γενική αν δεν περιλαμβάνει τη θρησκεία».
Hentig, H. (1992). Glaube. Fluchten aus der Aufklarung: Düsseldorf: 113
Η Ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική δεν εμπεριέχει το στοιχείο της στατικότητας. Δομείται εξελικτικά στη βάση πάντα των αναγκών του τοπικού, σεβόμενη την πολλαπλή ανομοιογένεια των εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών- μελών της. Είναι ταυτόχρονα δεκτική των όποιων ιδεολογικών μετεξελίξεων που το ιδεολογικό συγκείμενο αξιών στη βάση του τοπικού περιπτωσιολογικά δυναμιτίζει. Τίποτα δεν δημιουργείται ασπόνδυλα και αυτόματα, ξεκομμένο από τις ιστορικές και κοινωνικές προϋποθέσεις του. Στην εποχή της προμοντερνικότητας διακρίνουμε μια θρησκεία σε μια κουλτούρα και τη διαπάλη «Ιερού Vs Βέβηλου». Η προβολή του στοιχείου της ατομοκρατίας και της διείσδυσης της κοσμικής σφαίρας στα της επίσημης Εκκλησίας (εκκοσμίκευση) στην ιστορική τους συνεύρεση θα συνθέσουν αυτό που μεταγενέστερα συστηματοποιεί την πολλαπλή φυσιογνωμία του Θρησκευτικού Μαθήματος εντός των διαφοροποιημένων (κατά συγκείμενο) δεδομένων του ευρωπαϊκού μη στατικού παζλ. Ο συνταγματικός διακανονισμός των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας εξαρτάται από το βαθμό σύζευξης ή απόκλισης της μορφής εκκοσμίκευσης και της πολιτικής φιλοσοφίας στη βάση του πάντα του τοπικού. Αυτό σημαίνει πως τόσο το κοινωνικό όσο και το θρησκευτικό υπόβαθρο αλλά και οι συνεπαγωγές των δύο στη διανόηση, οικονομία, πολιτική και εκπαίδευση, τυγχάνουν φιλοσοφικής, ιστορικής και κοινωνιολογικής (ανα)προσαρμογής, ανάλογα με το βαθμό ή μη της επιρροής της πολιτείας στην εκκλησιαστική σφαίρα Η σχέση κράτους- εκκλησίας, συγκλίνουσα ή αποκλίνουσα, διαχέεται στις χώρες της Ευρώπης επηρεάζοντας τα πεδία της φιλοσοφίας, θεολογίας, ανθρωπολογίας, πολιτικής ,πολιτικής οικονομίας και όχι μόνο. Συνεπαγωγή: το Θρησκευτικό Μάθημα στην Ευρώπη προβάλλει και διδάσκεται μέσα από τρία Μοντέλα διδασκαλίας. Το κάθε Μοντέλο είναι βαθύτατα ριζωμένο σε όλα όσα προαναφέρθηκαν:
1) Το Ομολογιακό Μοντέλο TeachingInReligion_ επικρατεί εκεί όπου οι σχέσεις εκκλησίας και κράτους υπήρξαν ιστορικά στενές. Το Αναλυτικό περιστρέφεται γύρω από την επικρατούσα θρησκεία και το μάθημα είναι υποχρεωτικό, έχοντας καθαρά ομολογιακή υφή.
2) Το Διαπολιτισμικό Μοντέλο TeachingThroughReligion_επικρατεί σε χώρες όπου οι σχέσεις εκκλησίας και κράτους χαρακτηρίστηκαν ευμενώς αδιάφορες. Το Θρησκευτικό Μάθημα είναι μη ομολογιακό και επίσημα υποχρεωτικό. Λαμβάνει υπόψη τη θρησκευτική πολυσπερμία της καταγωγής των μαθητών, διδάσκονται πανανθρώπινες αξίες μέσα από τις διάφορες και διαφορετικές εμπειρίες τους, ενώ η καθαρά θρησκευτική εκπαίδευση αφήνεται - με πρόδηλο το ρίσκο επικινδυνότητας πόλωσης, στην οικογένεια.
3) Το Ουδετερόθρησκο Μοντέλο Teaching For/About Religion επικρατεί στη Γαλλία όπου παρατηρείται ιστορική απόκλιση εκκλησίας και κράτους. Στοιχείο ταυτότητας η ουδέτερη θρησκεία ως η θρησκεία της καρδιάς όπως περιγράφεται στον «Αιμίλιο» του Ρουσσώ. Στόχος, η προαγωγή της ενεργού πολιτότητας και η κοινωνική συνύπαρξη. Το Θρησκευτικό Μάθημα δεν υπάρχει ως διακριτή περιοχή του Αναλυτικού. Ενυπάρχει όμως έμμεσα σε μαθήματα προαγωγής του πολιτισμού.
Tο Θρησκευτικό Μάθημα ως διακριτή περιοχή των Αναλυτικού των χωρών μελών της Ευρώπης, είναι υποχρεωτικό στα Δημόσια σχολεία, για λόγος τήρησης της κοινωνικής συνοχής. Τα παιδιά των μεταναστών υποχρεούνται να διδαχθούν πληροφοριακά και για λόγους κοινωνικής συνοχής στοιχεία από την επικρατούσα θρησκεία της φιλοξενούσας χώρας. Το Αναθεωρημένο Αναλυτικό του 2004 της Ουαλίας, ενώ αφαιρεί από την έβδομη τάξη το μάθημα της Ιστορίας, τοποθετεί το μάθημα των Θρησκευτικών Σπουδών ως μάθημα που συντελεί στην προαγωγή της πολιτισμικής και κοινωνικής συνοχής. Μοναδική εξαίρεση, λόγω φιλοσοφικών καταβολών από τον Πολιτικό Φιλελευθερισμό, η Γαλλία με το Γαλλικό Μοντέλο διδασκαλίας. Η Γαλλία επανατοποθετείται:Η γαλλική κοινή γνώμη τα τελευταία 30 χρόνια έχει αρχίσει να κινητοποιείται στο να εγκρίνει την ιδέα της ενίσχυσης της διδασκαλίας του θρησκευτικού φαινομένου στο δημόσιο σχολείο. Κι αυτό, με σκοπό να διασωθεί η εθνική και ευρωπαϊκή κοινή μνήμη που η θρησκευτική απαιδευσία των προηγούμενων δεκαετιών ως κοινωνική ασυνέχεια, διαβρώνει κωμικά και τραγικά μαζί. Όπως ενδεικτικά γράφει ο Debray στο υπόμνημα προς τον υπουργό Εθνικής Παιδείας της Γαλλίας το 2002:« Η θρησκευτική απαιδευσία των παιδιών μας μπροστά στην Παρθένο του Μποτιτσέλι -υπό τη μορφή του ερωτήματος: «ποια είναι η κυρία;»- δεν συνιστά θέμα αφ εαυτής. Είναι μέρος και απότοκο μιας θεμελιώδους απαιδευσίας που επηρεάζει όλους τους γνωστικούς κλάδους της δημόσιας εκπαίδευσης».
Αναφέρει ο Skeie (2002: 237): « Σήμερα τα κόμματα στη Δυτική Ευρώπη βλέπουν τις έννοιες ανεκτικότητα, αλληλεγγύη, κατανόηση, ως δημιουργήματα των θρησκειών. Μια ανανεωτική παράθεση του Θρησκευτικού Μαθήματος βασίζεται στη χρησιμοποίηση του ανθρωπιστικού μέρους των θρησκειών, ως το επίπεδο κατανόησης της ετερότητας. Στην Ευρώπη πολλές κομματικές αποφάσεις στηρίζονται στο να εκμεταλλευτούν τη θρησκευτική επίδραση στα μέλη τους ως μέσο ανθρωπιστικής κατανόησης της ετερότητας. Συνεπώς, το Θρησκευτικό Μάθημα είναι το όργανο και το μέσο τους. Από την άλλη, ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν πως πολιτικές τους αποφάσεις, απαντούν από μόνες τους – χωρίς τα θρησκευτικά ερείσματα- στις προκλήσεις μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας κάνοντας χρήση και μόνο της πολιτικής τους δύναμης».
Το Θρησκευτικό Μάθημα σε Ψηφίσματα του Συμβουλίου της Ευρώπης και σε άλλα επίσημα Κείμενα:
Παραπέμπω σε Ψηφίσματα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διασφάλιση της υποχρεωτικότητας διδασκαλίας του Θρησκευτικού Μαθήματος εντός των ορίων της:
1. Steering Committee for Education, Strasbourg 27th September 2002, Forum: “The new intercultural challenge to education: religious diversity and dialogue in Europe”. Council of Europe (2002) 8. Στο Κείμενο διασαφηνίζεται το προφίλ της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη από τις απαρχές του 1970 και εξής στην Ευρώπη και γίνεται λόγος για προϋπάρχουσες κουλτούρες σε λαούς της Ευρώπης και την «πολλαπλή ταυτότητα» ως στοιχείο της κοινωνικής συνοχής. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση, η ενεργός πολιτότητα, η δημοκρατικότητα και η ισονομία, αρχές βασισμένες στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία, νέα και παλαιότερη, ενυπάρχουν διαθεματικά στα αναλυτικά προγράμματα από τη δεκαετία του ’90.
2. Council of Europe (2002)004 “Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities”/ 25Ιανουαρίου, 2002. Πρόκειται για απαντητική επιστολή προς τον κ. Pierre Henri Imbert, Σύμβουλο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Στην Έκθεση παρατίθενται από τον κ. Χριστόφορο Γιάγκου, Πρέσβη, οι θέσεις της Κυπριακής Κυβέρνησης στις απόψεις της Συμβουλευτικής Επιτροπής Εφαρμογής Πλαισίου Δράσης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων στην Κύπρο και τονίζεται η σύμπλευση της Δημοκρατίας προς το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Στην περίπτωση της Κύπρου, η έκθεση επικαλείται τη συμφωνία Ζυρίχης- Λονδίνου που προνοεί πως οι πολίτες μέλη της Ελληνοκυπριακής και της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας και των άλλων μειονοτικών Κοινοτήτων, συμμορφώνονται προς τις θρησκευτικές επιταγές της ομάδας στην οποία ανήκουν. (Άρθρα 2, 18).
3.Religious Education in Europe, Oslo University, 8th September, 2005By Peter Schreiner, Comenius- Institut/ Germany: Το έγγραφο βασίζεται στην εργασία της Διευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εκκλησία και την Εκπαίδευση[1] -Intereuropean Commission on Church and School- ως μέρος ερευνητικής εμπειρίας που αφορά σε εθνικά Ευρωπαϊκά δρώμενα. Η Επιτροπή συνεργάζεται με 20 Ευρωπαϊκές χώρες με στόχο την ανάπτυξη διαλόγου και αντιδάνειου πληροφοριών με επίσημους πολιτικούς και άλλους οργανισμούς σε θέματα εκπαίδευσης και θρησκείας στην Ευρώπη, υπό τη μορφή πλατφόρμας κοινής πρωτοβουλίας. Αρχές της Επιτροπής είναι πως, πρώτο, η θρησκεία στην εκπαίδευση αξίζει να αποκτήσει σημαντικότερο προφίλ και δεύτερο, ότι ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική διαμορφώνεται στο ιστορικό και κοινωνιολογικό συναπάντημα Ιουδαϊσμού – Χριστιανισμού – Ανθρωπισμού.
4.The Basic Curriculum for a Human Future: Some Issues Raised by the
Birmingham RE Syllabus by M.C. Felderhof. To άρθρο πραγματεύεται την κατασκευή Ιδεολογικού Κειμένου (Αναλυτικού) για το Θρησκευτικό Μάθημα σε μια πολυσυλλεκτική κοινότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ανακλά τη νομική διάσταση στην οποία εμπεριέχονται οι παιδαγωγικές και οι θρησκευτικές αξίες με ένα ισορροπημένο τρόπο σε μια σύγχρονη κοινωνία, δεν υπόκειται στα ατομικά πιστεύω κάθε εκπαιδευτικού και προστατεύεται από την Πολιτεία.
*Θεολόγος ερευνήτρια. Μ.Α. Αναλυτικά Προγράμματα και Διδασκαλία, Υποψήφια Διδάκτωρ Αναλυτικών και Διδασκαλίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου.
* ΤΟ Β ΜΕΡΟΣ στο πιο κάτω έγγραφο
