ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
Αναμφίβολα έχουμε εισέλθει σε ένα νέο διεθνές περιβάλλον το οποίο είναι δραστικά διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρχαν κανόνες καθώς και συγκεκριμένες σφαίρες επιρροής – δεδομένα η παραβίαση των οποίων συνεπαγόταν το ανάλογο κόστος. Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης υπήρξε για ένα διάστημα η παντοκρατορία των ΗΠΑ. Όμως μετά το κτύπημα 11ης Σεπτεμβρίου 2001 άρχισε σταδιακά η πορεία προς ένα πολυπολικόσύστημα. Σημειώνονται επίσης οι αμερικανικές επεμβάσεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή με αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα, οι συνέπειες των οποίων εξακολουθούν ναταλανίζουν το περιφερειακό και το διεθνές γίγνεσθαι.
Από τη δεύτερη θητεία του Μπαράκ Ομπάμα είχε άρχισε να παρατηρείται μείωση της αμερικανικής παρουσίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Εκτιμάται ότι με την ανάδειξη του Ντόναλντ Τράμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ η πολιτική αυτή θα συνεχισθεί με πιο έντονους ρυθμούς με αποτέλεσμα να διαιωνισθείτο ήδη υφιστάμενο κενό ισχύος και ασφάλειας. Ως εκ τούτου οι ανταγωνισμοί αναμένεται ναενταθούν. Πέραν τούτου, υπάρχουν δύο ζητήματα που θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα. Ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος και κύκλοι που τον στηρίζουν είχαν εκφράσει την πρόθεση τους για μεταφορά της πρεσβείας των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Μια τέτοια κίνηση θα αυξήσει τις εντάσεις όχι μόνο στην περιοχή αλλά και διεθνώς. Με το ίδιο σκεπτικό μια αναζωπύρωση των ανταγωνιστικών σχέσεων των ΗΠΑ με το Ιράν θα οδηγήσει σε επιπρόσθετες εντάσεις.
Και όλα αυτά ενώ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή εξακολουθεί να υφίσταται ανασφάλεια, εθνοτικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές, πολιτικές συγκρούσεις και σοβαρά κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα. Ταυτόχρονα πολλά κράτη αντιμετωπίζουν υπαρξιακά προβλήματα και είναι ορατός ο κίνδυνος κατάρρευσής τους. Αναπόφευκτα θα υπάρξει επαναχάραξη συνόρων καθώς και νέες σφαίρες επιρροής. Στην Τουρκία παρατηρείται αλλαγή υποδείγματος στο εσωτερικό καθώς και μια αναθεωρητική φιλοσοφία στην εξωτερική πολιτική.
Η πολιτική της απεμπλοκής των ΗΠΑ δεν περιορίζεται στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Διαφαίνεται ότι οι στενές σχέσεις συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Δυτικής Ευρώπης από τα τέλη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και μεταγενέστερα μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ θα διαφοροποιηθούν. Ήδη εκφράζονται ανησυχίες από διάφορους κύκλους στην ΕΕ.
Διαφαίνεται επίσης η προοπτική βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας και συνεργασίας για επίλυση διαφόρων προβλημάτων σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Εάν όμως αυτό δεν καταστεί δυνατό δεν αποκλείεται να οξυνθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Παράλληλα οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θα δοκιμασθούν. Επιπρόσθετα, το στοιχείο του απρόβλεπτου που χαρακτηρίζει τον νέο Αμερικανό Πρόεδρο προβληματίζει ιδιαίτερα.
Στη σημερινή συγκυρία δεν θα ήταν υπερβολή να σημειωθεί ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει υπαρξιακά προβλήματα. Το Brexit δεν είναι η αιτία των εν λόγω ευρωπαϊκών προκλήσεων. Αντίθετα είναι περισσότερο σύμπτωμα των ευρύτερων ευρωπαϊκών διλημμάτων και αδυναμιών. Επισημαίνεται επίσης ότι η ΕΕ, ενώ αντιμετωπίζει γεωπολιτικά διλήμματα, δεν έχει την ανάλογη γεωστρατηγική παρουσία. Ο τρόπος αντιμετώπισης της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Κύπρου ήταν και παραμένει ενδεικτικός. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη συνεχιζόμενη οικονομική κάμψη, την κρίση χρέους και την αδυναμία της ΕΕ να αντιμετωπίσει πειστικά και αποτελεσματικά τις πολυδιάστατες προκλήσεις, δεν θα ήτανυπερβολή να λεχθεί ότι η Βρετανία ίσως να μην είναι η τελευταία χώρα που θα εγκαταλείψει την ΕΕ.
Η Βρετανία μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό και μετά το Brexit κινείται για να διασφαλίσει τα συμφέροντα της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στα πλαίσια αυτά προβαίνει σε ενέργειες για διμερείς συμφωνίες με διάφορα κράτη όπως οι ΗΠΑ και η Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα θα αναθερμάνει και θα αναβαθμίσει τις σχέσεις της με τις χώρες της Κοινοπολιτείας. Εννοείται ότι και με την ΕΕ θα καταλήξει σε μια ειδική στρατηγική σχέση.
Σημειώνεται επίσης ότι η οικονομική στασιμότητα που υφίσταται σε πολλές χώρες θα εξακολουθήσει να ταλανίζει την ανθρωπότητα. Προφανώς είμαστε ενώπιον μιας κατάστασης όπου απαιτείται ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα. Στη σημερινή συγκυρία τα δεδομένα καθίστανται πολύ δύσκολα με τον νεοπροστατευτισμότων ΗΠΑ και τα σοβαρά προβλήματα της ΕΕ.
Κάτω απ’ αυτά τα δεδομένα η Κυπριακή Δημοκρατία καλείται να τοποθετείται ανάλογα. Θα πρέπει να υπάρξει μια ισοζυγισμένη εξωτερική πολιτική και να προωθηθεί ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα. Προφανώς στο εθνικό ζήτημα δεν μπορεί να υπάρχουν πειραματισμοί ιδίως σε θέματα που σχετίζονται με την κρατική μας υπόσταση. Μεταξύ άλλων, οι οποιεσδήποτε προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού θα πρέπει να εμβολιασθούν με το στοιχείο της εξελικτικής προσέγγισης. Είναι επίσης επιτακτικό να υπάρξει ένα αποτελεσματικό κράτος με ένα πειστικό αφήγημα καθώς και αξιοπιστία και προς τα έσω και προς τα έξω.Τα στοιχεία αυτά δεν υφίστανται σήμερα.
*Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
