ΤΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΣΕΑ*
Έντιμον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού
Με αφορμή την πρόσκληση-πρόκληση του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού για διάλογο σχετικά με το πιο πάνω θέμα, θα ήθελα να εκφράσω κάποιες σκέψεις, με την προσδοκία να φανούν χρήσιμες σε ένα τόσο ουσιώδες και καυτό ζήτημα της παιδείας.
Ξεκινώ με τη θέση ότι ο υφιστάμενος κατάλογος έχει χρεοκοπήσει γιατί:
Με αφετηρία λοιπόν, το πιο πάνω, και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο υφιστάμενος κατάλογος ευνοεί αυτούς που είναι κοντά στο ενδεχόμενο να διοριστούν και ότι υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα μεταξύ των υποψηφίων, που πρέπει να διαχειριστούμε με πειστικά και πρακτικά επιχειρήματα, θα εισηγηθώ τρόπους που κατά τη γνώμη μου θα συμβάλουν στην υπερπήδηση των εμποδίων. Παράλληλα, θα αξιοποιούν τα θετικά στοιχεία του υφιστάμενου καταλόγου, με κυριότερο από αυτά το αδιάβλητό του.
Εγώ, ως δάσκαλος απόφοιτος της Π.Α.Κ (Παιδαγωγικής Ακαδημίας Κύπρου), είχα την τύχη να μην χρειαστεί να μπω σε κατάλογο διοριστέων, γιατί η εργοδότησή μου ήταν άμεση. Αυτό γιατί ο αριθμός των φοιτητών που εισέρχονταν στην Π.Α.Κ. ήταν σύμφωνα με τις αναμενόμενες ανάγκες, και κανένας υποψήφιος δεν είχε τη δυνατότητα να διοριστεί εκτός από τους αποφοίτους της Π.Α.Κ. Η επιλογή γινόταν μέσα από το αδιάβλητο σύστημα των προεισαγωγικών εξετάσεων και οι φοιτητές ήταν οι άριστοι των αρίστων.
Και ενώ υπήρχε το ιδεώδες σύστημα, κάποιοι που δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν θέση στην Π.Α.Κ., για λόγους που δεν είναι επί του παρόντος να σχολιαστούν, κατάφεραν να πείσουν πως όλοι οι απόφοιτοι παιδαγωγικών σχολών μπορούν να διορίζονται ως δάσκαλοι. Ήταν τότε ξεκάθαρο ότι ήταν θέμα χρόνου να ξεκινήσει το πρόβλημα αδιορίστων με τις διάφορες προεκτάσεις του.Στην αρχή διορίζονταν όλοι. Αυτοί που το δημιούργησαν φρόντισαν, πότε με τη μείωση των μαθητών ανά τμήμα, πότε με τη μείωση του εκπαιδευτικού χρόνου, και πότε με την εισαγωγή νέων προγραμμάτων, να απορροφούν όλους τους νέους εκπαιδευτικούς. Το οικονομικό κόστος προσπερνιόταν, αφού η οικονομία έστω και τεχνητά, ήταν σε θέση να το αντέξει. Αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί για πάντα. Έτσι φθάσαμε εδώ που φθάσαμε. Με ένα πολύ ψηλό ποσοστό του κόστους της παιδείας να διοχετεύεται για το μισθολόγιο των εκπαιδευτικών, και χρόνο με το χρόνο να αυξάνονται οι άνεργοι δάσκαλοι που καταγράφονται στον κατάλογο διοριστέων, αφού πια δεν μπορούν να απορροφηθούν.
Όπως το έχει πει και ο Υπουργός Παιδείας, τολμώ και εγώ να συμφωνήσω, πολλοί εκπαιδευτικοί είναι και αμφιβόλου αξίας, αφού απέκτησαν τα πτυχία τους σε πανεπιστήμια που το κύριο μέλημά τους ήταν τα δίδακτρα των φοιτητών.
Καταλήγω στο συμπέρασμα πως πρέπει να τροχοδρομήσουμε τέτοιες διαδικασίες, έτσι που να επιστρέψουμε στο αρχικό σύστημα με τις παρακάτω διαφοροποιήσεις, οι οποίες πιστεύω, θα το βελτιώσουν κατά πολύ:
1) Η πιο σημαντική διαφοροποίηση που προτείνω είναι η επιλογή, μέσω των προεισαγωγικών εξετάσεων, περίπου του ίδιου αριθμού φοιτητών για κάθε σχολική χρονιά που θα προορίζονται για εκπαιδευτικοί, και θα διορίζονται σχεδόν άμεσα, αφού μόνο αυτοί θα εισάγονται στον κατάλογο διοριστέων. Οι επιτυγχάνοντες στις προεισαγωγικές εξετάσεις δεν είναι απαραίτητο να είναι και απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Κύπρου. Μπορούν κάλλιστα να κατανεμηθούν και σε άλλα ιδιωτικά πανεπιστημιακά ιδρύματα της Κύπρου. Με βάση την αρχή της αναλογικότητας, στην οποία περιστρέφεται η όλη πρόταση μου, όλες οι γενεές εκπαιδευτικών πρέπει να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες διορισμού. Aυτό είναι το ουσιώδες νέο στοιχείο που θέλω να μεταφέρω, και καλώ τους αρμόδιους φορείς να το λάβουν σοβαρά υπόψη τους. Ο αριθμός των φοιτητών θα προέλθει αφού υπολογιστούν οι ανάγκες του συστήματος, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εκπαιδευτικοί, με την πλήρη εφαρμογή της πρότασης, θα εργάζονται για 40 περίπου χρόνια, αφού θα διορίζονται στα 22 και θα αφυπηρετούν στα 62. Πιο συγκεκριμένα, στη Δημοτική Εκπαίδευση αυτή τη στιγμή εργοδοτούνται γύρω στις 5000 εκπαιδευτικοί. Αν αυτοί κατανέμονταν εξίσου σύμφωνα με την ηλικία τους, θα έπρεπε για κάθε ηλικία να υπάρχουν 125, αφού 5000/40=125 . Τόσοι πρέπει να είναι αυτοί που μπαίνουν στον κατάλογο κάθε χρόνο, γιατί τόσους μπορεί να απορροφήσει το σύστημα, δημιουργώντας έτσι μια αειφόρο πορεία του συστήματος. Όχι μια χρονιά καθόλου υποψηφίους και κάποιες άλλες 250. Αυτό μπορεί να γίνει και κατά ειδικότητα στους Εκπαιδευτικούς Μέσης. Με την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας τα σχολεία θα στελεχώνονται με εκπαιδευτικούς όλων των ηλικιών, γεγονός που θα προσδώσει και μια ιδιαίτερη δυναμική στις σχολικές μονάδες, από κάθε άποψη. Ως εκ τούτου, πρέπει το νέο σύστημα, αλλά και ο υφιστάμενος κατάλογος, να προσαρμοστεί πάνω σε αυτή τη βάση.
2) Τι γίνεται τώρα με την υφιστάμενη κατάσταση, και πώς αυτή προσαρμόζεται σ’ αυτά που εισηγούμαι; Πρώτα θα αναφερθώ στους δασκάλους. Καταρχήν είναι φανερό ότι θα υπάρξουν ελάχιστες προσλήψεις τα επόμενα 10 χρόνια (περίπου 30) και στη συνέχεια θα είναι μαζικές. Αυτή τη στιγμή είναι γραμμένοι στον κατάλογο 3370 υποψήφιοι, και η κατάθεση πτυχίων στην Ε.Ε.Υ. ξεκινά από το 2006. Υπάρχει ένα εύρος 8 ετών. Εφαρμόζοντας την αρχή της αναλογικότητας, θα πρέπει για κάθε έτος να επιλεγούν γύρω στους 125. Αυτό θα γίνει μόνο με εξετάσεις. Με τα αρνητικά του σίγουρα, αλλά με θετικό το αδιάβλητο, και την πλάστιγγα να γέρνει στις εξετάσεις. Οι εξετάσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν σε δύο ή τρεις φάσεις, και το θέμα, δυστυχώς, θα πρέπει να κλείσει μια για πάντα. Οι εξετάσεις πρέπει να είναι πέραν της μίας, γιατί υπάρχει το ενδεχόμενο και της αποτυχίας για διάφορους λόγους. Στην πρώτη εξέταση θα μπορούσε να επιλεγεί το 85% που αναλογεί στην κάθε γενεά (γενεά θεωρείται η χρονιά κατάθεσης του πρώτου πτυχίου), στη δεύτερη το 10% και στην τρίτη το 5%. Οι γενεές θα έχουν το ίδιο καθεστώς διορισμού, όπως συμβαίνει σήμερα, με το έτος κατάθεσης του πτυχίου να έχει τον πρώτο λόγο. Κανείς δεν θα ξεπεράσει γενεά. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται η αρχαιότητα. Τα μεταπτυχιακά διπλώματα μπορούν να έχουν κάποια προσθετική αξία μεταξύ της κάθε γενεάς υποψηφίων, πράγμα που συμβαίνει και σήμερα. Αν κάποιος υπερέχει λόγω μεταπτυχιακού, ας το αποδείξει κυρίως στην εξέταση. Όσον αφορά στην βαρύτητα της εμπειρίας, αυτή προσπερνιέται, αφού ο συναγωνισμός θα γίνει μεταξύ γενεών που έχουν περίπου την ίδια εμπειρία. Θα είναι και οι πρώτοι στον κατάλογο. Όσοι ισχυρίζονται πως ο εκπαιδευτικός πρέπει να κρίνεται στην τάξη, είναι σωστό από μιαν άποψη, όμως στην πράξη είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί με αντικειμενικότητα, αφού υπεισέρχεται το στοιχείο του υποκειμενισμού, των πολλών μεταβλητών που υπάρχουν στα σχολεία, των ανθρώπινων σχέσεων που δημιουργούνται, που σε τελευταία ανάλυση σκοτώνουν το αδιάβλητο της επιλογής. Νοείται ότι εκπαιδευτικοί που θα διαφανεί ότι μέσα στην τάξη είναι ανεπαρκείς, το σύστημα θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να τους αποβάλλει.
Με την εφαρμογή του προγράμματος, όπως προτείνεται, ο κατάλογος διοριστέων θα περιοριστεί στους 800 και με εισαγωγή άλλων 125 κάθε χρόνο. Ο αριθμός θα αυξάνεται τα πρώτα 10 χρόνια, αλλά στην συνέχεια ο αριθμός θα περιοριστεί σημαντικά με τις μαζικές αφυπηρετήσεις, έτσι ώστε το σύστημα να ισορροπήσει και να φτάσει στο σημείο να διορίζει σχεδόν άμεσα τους απόφοιτούς του μετά από περίπου 25 χρόνια. Τονίζεται ότι ένα μεγάλο μέρος του καταλόγου (700) θα διορίζεται με το καθεστώς των αντικαταστατών, των συμβασιούχων και των εκτάκτων, και αυτό σημαίνει εργοδότηση, που περιορίζει σημαντικά τον χρόνο αναμονής στον κατάλογο. Επισημαίνεται, όμως, πως για τους δασκάλους, λόγω μικρού αριθμού αφυπηρετήσεων στα επόμενα έτη, θα υπάρξει μια νεκρή περίοδος διορισμών 10 ετών, που θα επηρεάσει αλυσιδωτά πολλές γενεές.
3) Στο επίμαχο θέμα που έχει να κάνει με την εφαρμογή της εισήγησης του Προέδρου της Δημοκρατίας, για διασφάλιση του εργασιακού καθεστώτος των εκπαιδευτικών που έχουν υπηρετήσει την εκπαίδευση για πέρα των 30 μηνών, εισηγούμαι όπως τηρηθεί με θρησκευτική ευλάβεια, για να μπορέσει επιτέλους να αλλάξει το σύστημα. Υπάρχει τρόπος να εφαρμοστεί, χωρίς να δημιουργηθεί ιδιαίτερο πρόβλημα, και να ξεπεραστούν τα οποιαδήποτε νομικά κωλύματα, στα οποία έχει αναφερθεί ο Υπουργός.
Συγκεκριμένα, το πρόβλημα με τους συμβασιούχους δασκάλους παρουσιάζεται στη γενεά με έτος κατάθεσης πτυχίου το 2006. Αφορά σε 312 υποψηφίους. Αν εφαρμοζόταν η πρότασή μου, άμεσα θα διορίζονταν μόνο οι 125. Οι υπόλοιποι 190 εισηγούμαι να παραμείνουν κατ΄ εξαίρεση, εξαγοράζοντας, κατά την κυπριακή ρήση, τον μπελά. Μειώνοντας κατά 5 τους υποψηφίους (190/40) από την κάθε γενεά που αυτή κανονικά θα δικαιούταν, το πρόβλημα προσπερνιέται. Έτσι αντί 125 υποψηφίους που θα έπρεπε να είχε η κάθε γενεά, θα έχει τώρα 120. Όσον αφορά σε νομικά κωλύματα, αυτά ξεπερνιούνται, γιατί μπορεί να εισαχθεί πρόνοια από τη νομοθετική εξουσία που να λέει ότι ο νέος κατάλογος τίθεται σε ισχύ μόλις καλύψει τους πιο πάνω υποψηφίους. Με άλλα λόγια, ο υφιστάμενος κατάλογος θα συνεχιστεί μέχρι να καλύψει αυτές τις περιπτώσεις.
4) Όσο αφορά στη Μέση, τα δεδομένα έχουν μια διαφοροποίηση που πηγάζει από το γεγονός ότι οι προσλήψεις των καθηγητών πραγματοποιούνται σε μεγάλες ηλικίες, γύρω στα 40. Αυτό έχει ως συνέπεια να εργοδοτείται περίπου διπλάσιος αριθμός καθηγητών από ό,τι αναλογεί στην χρονιά τους αφού έχουν τα μισά χρόνια μέχρι τα 63 για να εργαστούν. Παρενθετικά αναφέρω ότι αυτό έχει και ως συνέπεια να επιβαρύνεται σημαντικά το κόστος για τα συνταξιοδοτικά ωφελήματα, αφού αφυπηρετεί διπλάσιος αριθμός εκπαιδευτικών από ό,τι θα έπρεπε.
Με την αρχή της αναλογικότητας και του συστήματος που έχω προτείνει με τους δασκάλους, οι καθηγητές θα εξεταστούν και θα τοποθετηθούν στον κατάλογο, ανάλογα με τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε γενεά, σύμφωνα με το έτος απόκτησης του πτυχίου. (Για τους άρρενες εκπαιδευτικούς που υπηρέτησαν την στρατιωτική τους θητεία, έτος απόκτησης θα θεωρείται το έτος που θα αποκτούσαν το πτυχίο τους αν δεν κατατάσσονταν στην Εθνική Φρουρά). Έτσι, από τους 37 987 εγγεγραμμένους εκπαιδευτικούς Μέσης θα παραμείνουν στον κατάλογο, μετά την ολοκλήρωση των εξετάσεων, γύρω στους 3000 εκπαιδευτικούς. Επειδή θα αφυπηρετεί διπλάσιος αριθμός κατά μέσο όρο από το αριθμό που κανονικά αναλογεί στην κάθε γενεά, σε δεκαπέντε περίπου χρόνια το σύστημα θα λειτουργήσει σχεδόν στην πλήρη του μορφή, έτσι που να μην υπάρχει στην ουσία κατάλογος διοριστέων.
*Διευθυντής Δημοτικής Εκπαίδευσης
Το β΄ μέρος στο πιο κάτω έγγραφο:
