Η ποιότητα της Παιδείας και ο Διαγωνισμός PISA

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΒΑΛΑΝΙΔΟΥ*

Είναι νομιμοποιημένα, η κοινωνία και οι φορείς της, οι πολιτικοί και τα ΜΜΕ, να  ζητούν βελτίωση της ποιότητας της προσφερόμενης παιδείας. Προφανώς οι διαδικασίες για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές είναι προσπάθειες ανταπόκρισης και εναρμόνισης με τις όλο και πιο γοργές αλλαγές των κοινωνιών και θα πρέπει να ερμηνεύονται ως πίστη στο θεσμό του σχολείου και την επίδραση του στις συμπεριφορές και ζωή των μελλοντικών πολιτών.  Ωστόσο η έννοια της ποιότητας και της βελτίωσης της ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος προσδιορίζεται ανάλογα με το πλαίσιο της φιλοσοφικής και παιδαγωγικής θεώρησης και παραδοχών για την παιδεία, για το ρόλο και τους σκοπούς του σχολείου, σε σχέση με την κοινωνία, τη γνώση, τον άνθρωπο και τον κοινωνικό του ρόλο. Οι τάσεις για προσδιορισμό της έννοιας της ποιότητας της παιδείας μπορεί σήμερα να ταξινομηθούν σε δύο μεγάλες φιλοσοφικές παιδαγωγικές-αλλά και πολιτικές-προσεγγίσεις:

Τάση Α.: Ποιότητα στην εκπαίδευση προσδιορίζεται σε σχέση με την ικανότητα, δυνατότητα και αποτελεσματικότητα του συστήματος να έχει ανθρωποπλαστική επίδραση στους μανθάνοντες. Ως εκ τούτου:

• Ένα εκπαιδευτικό σύστημα έχει ποιότητα όταν κατορθώνει να συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια, στην ανάπτυξη ολοκληρωμένης προσωπικότητας του μανθάνοντα, με αξίες δημοκρατικές και ανθρωπιστικές. Αυτά τα χαρακτηριστικά, «δεν μετρούνται» με νούμερα, ούτε αξιολογούνται σε μια εξεταστική διαδικασία-εθνική ή διεθνή!

Τάση Β: Ποιότητα στην εκπαίδευση προσδιορίζεται σε σχέση με τις μετρήσεις επίτευξης των ποσοστών για κατάκτηση των στόχων που τίθενται από το κεντρικό σύστημα ή το σχολείο -μαθησιακά αποτελέσματα, επιτυχία σε εξετάσεις εθνικές ή διεθνείς, κλπ. Εκφράζει:  

• Την τάση για «οικονομικοποίηση» των πάντων και της μελέτη τους μέσα από την σκοπιά της «άμεσης κερδοφορίας» επιχειρησιακού τύπου και την μεταφορά των διαδικασιών ποιότητας για τις επιχειρήσεις-βιομηχανία/οικονομία, στο σχολείο: Το «Παραγωγή-Κόστος-Προϊόν-Κατανάλωση-Κέρδος», μεταφράζεται σε «Σχολείο/εκπαιδευτικό- Δαπάνες-Μανθάνοντες-Δεξιότητες για την Αγορά/Οικονομία-εργοδότηση».
• Το στόχο για το «μέγιστο κέρδος με τις μικρότερο κόστος», που σε επίπεδο εκπαίδευσης ερμηνεύεται ως «μικρότερες δαπάνες για αποφοίτους που θα μπορούν να εξυπηρετούν την οικονομία με τους χαμηλότερους δυνατό μισθούς» και εκπαιδευτικούς που θα αξιολογούνται και θα πληρώνονται με βάση «τα επιτεύγματα» των μαθητών τους.  
• Η τάση αυτή παραγνωρίζει τον ουσιαστικό ανθρωποπλαστικό ρόλο του κοινωνικού θεσμού του σχολείου, για τη διαμόρφωση νέων συνειδητοποιημένων πολιτών καθώς επίσης και τα βασικά χαρακτηριστικά που παρεμβαίνουν στην όλη μαθησιακή διαδικασία, το συγκείμενο μέσα στο οποίο λειτουργεί τόσο το σχολείο όσο και οι διδάσκοντες-μανθάνοντες.
• Την «κάλυψη» των πραγματικών αδυναμιών του συστήματος και την μετατόπιση των ευθυνών, αφού μέσα από διάφορες στατιστικές επεξεργασίες των αποτελεσμάτων «βρίσκεται ο ένοχος», στοχοποιείται ο «κακός» μανθάνοντας και ο «κακός» διδάσκοντας, παρακάπτωντας έτσι τους ουσιαστικούς παράγοντες που εμποδίζουν τη βελτίωση της ποιότητας της παιδείας και τις ευθύνες των όποιων αρμοδίων που διαμορφώνουν τις σχετικές πολιτικές.  

Το Παράδειγμα PISA: Η πολιτική θεώρηση των όποιων ιθυνόντων στην Κύπρο, ότι θα βελτιωθεί η ποιότητα της εκπαίδευσης με τη βελτίωση της επίδοσης των 15-χρονων μανθανόντων στο Διαγωνισμό PISA, για τη γλώσσα, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, στη βάση του διεθνούς αναλυτικού προγράμματος που επεξεργάστηκε ο ΟΟΣΑ,  αποτελεί:

• Πλάνη και υπεκφυγή για τα ουσιαστικά προβλήματα της παιδείας και τις πολιτικές και μέτρα που θα πρέπει να προωθηθούν.
• Υποβάθμιση του σύνθετου κοινωνικού ρόλου του σχολείου.
• Παραγνώριση όλων των κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών παραμέτρων που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το όποιο μαθησιακό αποτέλεσμα.

Αν οι αρμόδιοι παραγνωρίζουν το σημαντικό κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικο-πολιτιστικό συγκείμενο που μας περιβάλλει, αν δεν γίνει η παραδοχή ότι αυτά αποτελούν εμπόδιο στην προσπάθεια για ποιότητα στην παιδεία, δεν θα «γίνουμε Φινλανδία, ούτε στα αποτελέσματα των μανθανόντων ούτε στο κοινωνικό γίγνεσθαι»-αν αυτός είναι ο στόχος μας!

Είναι αποδεδειγμένο επιστημονικά ότι παιδεία και κοινωνία αλληλοσυνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται. Ως εκ τούτου, η προσφερόμενη παιδεία από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν μπορεί να αλλάξει και να βελτιωθεί αν δεν αλλάξει και αν δεν βελτιωθεί η παιδεία της κοινωνίας-όλων της των θεσμών και συνιστωσών της- που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το σχολείο. Και δυστυχώς το παρόν κοινωνικό γίγνεσθαι και οι διαγραφόμενες δυναμικές του, δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια αισιοδοξίας ότι θα αλλάξει και η «προσφερόμενη παιδεία».

Ερευνήτριας