ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΑ ΔΑΜΙΑΝΟΥ*
Αναντίρρητα, η σπουδαιότητα της διαπολιτισμικής αγωγής είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη μέσα στο χωροχρόνο σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Μέσα στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής αγωγής, αρχές όπως ο εκδημοκρατισμός, η ισότητα ευκαιριών και η ανάπτυξη ανεξαρτήτως φυλετικής-εθνικής προέλευσης σφυρηλατούν ένα δίκαιο, αισιόδοξο και βιώσιμό μέλλον και δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια του σεβασμού προς την ετερότητα, ο οποίος είναι προαπαιτούμενος σε κάθε δραστηριότητα. Η διαπολιτισμική αγωγή προωθεί εντός των ορίων μίας πολυπολιτισμικής κοινωνίας την αμοιβαία επίδραση των πολιτισμών και δημιουργεί προϋποθέσεις για την αποδοχή της νέας πολιτισμικής πραγματικότητας, όπως αυτή προκύπτει διαμέσου της αλληλεπιδραστικής σχέσης ‘’δούναι-λαβείν’’ μεταξύ των πολιτισμών. Μέλημα της διαπολιτισμικής αγωγής είναι η διαμόρφωση θετικής αντίληψης απέναντι στις διαφορές μεταξύ των πολιτισμικά διαφοροποιημένων ατόμων, η ανάπτυξη αισθήματος αλληλεγγύης, σεβασμού και ισοτιμίας προς τους πολιτισμούς των μειονοτήτων καθώς και η αγωγή για παγίωση της ειρήνης. Αυτοί οι στόχοι θεωρούνται κρηπίδωμα για την επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά και με το κοινωνικό τους περιβάλλον που βρίσκεται σε διηνεκή εξέλιξη.
Ταυτόχρονα, τα διαφοροποιημένα πολιτισμικά άτομα ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου που είναι διαπολιτισμικά σκεπτόμενα, δε γαλουχούνται εξ απαλών ονύχων μόνο να συνυπάρχουν αλλά και να δύνανται να συνυπάρχουν χωρίς να γίνονται αντίπαλοι, πράγμα που γίνεται κατορθωτό με τον εντοπισμό και την υπερφαλάγγιση των σημείων που δημιουργούν τρωτά στην συνύπαρξή τους. Υπό το πρίσμα της διαπολιτισμικότητας και του συνονθιλεύματος διάφορων πολιτισμικών στοιχείων τίθενται τα θεμέλια του πολιτισμικού εμπλουτισμού ως απόρροια του πολιτισμικού διαλόγου, ο οποίος λαμβάνει χώρα έχοντας έρεισμα την ισιτιμία, την αλληλοαποδοχή, την ενσυναίσθηση και την εξάλειψη εθνικιστικών τρόπων σκέψης.
Το σημερινό ‘’γίγνεσθαι’’ των κυπριακών κοινωνικών δομών χαρακτηρίζεται έντονα από πολυπολιτισμικότητα, όπως είθισται σε κάθε σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Από τη μία πλευρά, κάνει εύλογα την εμφάνισή του το πολιτισμικό στοιχείο του γηγενή πληθυσμού της Κύπρου, το οποίο συνδιαλέγεται με τις πολιτισμικές εκφάνσεις των εθνικών μειονοτήτων (Τουρκοκύπριοι, Μαρωνίτες, Λατίνοι, Αρμένιοι) και των μεταναστών. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του μεταναστευτικού κινήματος στην Κύπρο βρίσκεται στο απόγειό του : Έλληνες, Ρώσοι, Φιλιππινέζοι, Άραβες και άτομα πολλών και διάφορων εθνικοτήτων εγκαταλείπουν εκούσια τη χώρα τους αναζητώντας σε κυπριακό έδαφος ένα καλύτερο αύριο. Αφετέρου, η σύγχρονη συριακή πραγματικότητα προσφυγοποιεί χιλιάδες Σύριους, οι οποιοι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους για σκοπούς επιβίωσης. Κατά συνέπεια, οι πιθανότητες για άφιξη προσφύγων στην Κύπρο είναι αρκετά αυξημένες. Επομένως, μέσα από αυτό το πολυπολιτισμικό ‘’statusquo’’ ελλοχεύει ο κίνδυνος έξαρσης φυλετικών, θρησκευτικών, εθνοτικών και πολιτισμικών ρατσιστικών εκδηλώσεων, ο οποίος παρατηρείται κάθε φορά που διάφοροι πολιτισμοί μοιράζονται κοινό γεωγραφικό χώρο. Οι εκδηλώσεις αυτές σχετίζονται άμεσα με την άνιση μεταχείρηση ατόμων μειονοτικών ομάδων που έχει ως επακόλουθο την ένταξη των ατόμων στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, γύρω από τις οποίες γεννιούνται στερεότυπα και προκαταλήψεις. Επιπρόσθετα, οι επίκαιρες πολιτικές διαπραγματεύσεις που αφορούν στην επίλυση του κυπριακού ζητήματος αποτελούν παράγοντα αναζωπύρωσης του προαναφερόμενου κινδύνου.
Πέρα απ΄αυτά, ο συνολικός πληθυσμός της Κύπρου, ανεξαρτήτως εθνικής και πολιτισμικής προέλευσης δεν παρουσιάζει ομοιογένεια σε θέματα που άπτονται του κοινωνικού, οικονομικού και εκπαιδευτικού υπόβαθρου καθώς και του σεξουαλικού προσανατολισμού και της φυσικής κατάστασης. Αυτή η ετερότητα καθιστά συνήθως θύματα τα άτομα που κωλύονται να ανταποκριθούν και να ταυτιστούν με τις επικρατούσες κοινωνικές νόρμες και πρότυπα. Αποκύημα αυτής της κατάστασης είναι οι διακρίσεις κατά των ατόμων κατώτερων κοινωνικών τάξεων και χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου. Η θυματοποίηση επεκτείνεται και σε άτομα με ομοφυλοφιλικές τάσεις, τάσεις παχυσαρκείας ή και σε άτομα με αναπηρίες. Παράλληλα η έμφυλη διάσταση του κοινωνικού φύλου καθιστά καθημερινά θύμα και τη σύγχρονη γυναίκα, η οποία μολονότι έχει αποδείξει ότι είναι ικανή να διαχειριστεί εξίσου σωστά διάφορα θέματα με τον άντρα, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί η πλήρης ισότητα των δύο φύλων μέσα στην κοινωνία.
Συνοψίζοντας, έχει καταστεί σαφές ότι η πληθυσμιακή ανομοιογένεια αποτελεί αναπόφευκτα αναπόσπαστο κομμάτι της κυπριακής κοινωνίας και πηγάζει είτε από την πολυπολιτισμικότητα έιτε από διάφορους άλλους παράγοντες, έμφυτους και επίκτητους. Η ανομοιογένεια παίζει καταλυτικό ρόλο στην άνιση μεταχείριση όσων δε συμφωνούν με τα κοινωνικά πρότυπα εξαιτίας της δημιουργίας στερεοτυπικών αντιλήψεων, οι οποίες στερούνται λογικής διότι δεν ανταποκρίνονται σε αντικειμενικά κριτήρια. Η εξισορρόπηση των ανισοτήτων δύναται να επέλθει μέσω του ενστερνισμού της διαπολιτισμικής αγωγής στην καθημερινότητα και γενικότερα στον τρόπο ζωής του καθενός. Η ανάπτυξη αισθήματος σεβασμού προς τη διαφορετικότητα που μεταλαμπαδεύει η διαπολιτισμική αγωγή έχει την δυνατότητα να εγγυηθεί κοινωνικές λυσιτέλειες τις οποίες οι εθνοκεντρικές αντιλήψεις και ο ρατσισμός σ΄όλες του τις μορφές αναιρεί. Είναι αίτημα του καιρού μας, η διαπολιτισμική αγωγή να αποτελέι ψιμύθιο για την κοινωνία και για τον καθένα ξεχωριστά με σκοπό την άμβλυνση και εξουδετέρωση του ρατσισμού, του χλευασμού αυτού που αποκλίνει από τα καθιερωμένα και της μη απόλαυσης ίσων δικαιωμάτων λόγω ετερότητας. Η πολιτισμική διαφορετικότητα δεν πρέπει να λογίζεται ως μία έννοια που απειλεί να διαιρέσει το κοινωνικό σύνολο αλλά ως πηγή εμπλουτισμού και διεύρυνσης πνευματικών οριζόντων. Κρίνεται, επίσης, σκόπιμη η μαζική συνειδητοποίηση ότι η διαφορετικότητα αποτελεί κανόνα και όχι εξαίρεση μέσα σ’ ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αναντίλεκτα, όλοι διαφέρουν με όλους σε όλους τους τομείς γιατί απλά η διαφορετικότητα και η μοναδικότητα βρίσκονται στη φύση του ανθρώπινου γένους και είναι πολλές φορές άρρηκτα συνδεδεμένες με τις προσωπικές επιλογές του καθενός.
*Απόφοιτος του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Κύπρου (Φιλόλογος).
