Μετά την απαγωγή της ωραίας Ελένης, συζύγου του Μενελάου (αδελφού του Αγαμέμνονα) από το βασιλόπουλο της Τροίας Πάρη, ο ελληνικός στόλος μαζεύεται στην Αυλίδα, περιμένοντας να φυσήξει ούριος άνεμος για να ξεκινήσει για την Τροία. Ο χρησμός απαιτούσε να θυσιαστεί στους θεούς η Ιφιγένεια, κόρη του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα ο οποίος, αν και δίστασε αρχικά, προχώρησε στην εκτέλεση. Με επέμβαση των θεών η Ιφιγένεια σώζεται την τελευταία στιγμή και μεταφέρεται στους Ταύρους. Η μητέρα της Ιφιγένειας, Κλυταιμνήστρα, ορκίζεται να εκδικηθεί τον φόνο του παιδιού της και, όταν επιστρέφει από την Τροία νικητής ο Αγαμέμνονας, τον σκοτώνει με τη βοήθεια του φίλου της Αιγίσθου. Ο αδελφός της Ιφιγένειας, Ορέστης, παίρνει θεϊκή εντολή να εκδικηθεί τον φόνο του πατέρα του και παρακινούμενος από την αδελφή του Ηλέκτρα, εκτελεί την εντολή. Ο μητροκτόνος Ορέστης γεμάτος αισθήματα ενοχής έπεσε θύμα ομαδικής υστερίας και καταδικάστηκε σε θάνατο από τους πολίτες του Άργους. Η Ηλέκτρα τελικά έχασε τα λογικά της ως συνέπεια της αυτοκαταστροφικής εμμονής για εκδίκηση του φόνου του πατέρα της. Η Ιφιγένεια, που προοριζόταν για ανθρώπινο θυσιαστήριο πριν φυγαδευτεί μυστικά στους Ταύρους, γίνεται ιέρεια και εκτελεί ανθρώπινες θυσίες. Η κατάρα του Οίκου των Ατρειδών είναι μια αλυσίδα εγκλημάτων και εκδικητικών πράξεων, ένας φαύλος κύκλος ενοχής και εκδίκησης με κύριο χαρακτηριστικό ότι οι πρωταγωνιστές είναι διαδοχικά θύτες και θύματα. Η τρομερή ιστορία των παιδιών του Αγαμέμνονα παρουσιάστηκε στην ομώνυμη παράσταση από το Κρατικό Θέατρο Γερμανίας Wiesbaden, αντλώντας στοιχεία από τα έργα «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», «Ορέστης», «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη και «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Η παράσταση ήταν στα πλαίσια του 16ου Διεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίου Δράματος, Ιούλιος 2012.
Γιατί η τραγωδία είναι διαχρονικά τόσο προσφιλής στον κόσμο; Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι, αφού περιλαμβάνονται συναισθήματα όπως ντροπή, φόβος, λύπη, θυμός, τύψεις, απόγνωση κ.ά., θα δημιουργούσε αισθήματα αποστροφής. Όμως συμβαίνει το αντίθετο. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η τραγωδία έχει καθαρτικό αποτέλεσμα στον θεατή και αυτός είναι ο λόγος που αρέσει.
Πώς εξηγείται αυτή η περίεργη κάθαρση; Ίσως εξηγείται με ομοιοπαθητική. Ο Ιπποκράτης (460-380 π.Χ.), πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, εξασκούσε την ομοιοπαθητική, η οποία βασικά γιατρεύει την πάθηση με τα «όμοια». Κάτι ανά-λογο συμβαίνει με το εμβόλιο, όπου δίνεται ένας ιός σε «εξασθενημένη» κατάσταση, απλά και μόνο για να βοηθήσει τον οργανισμό να αναπτύξει τα κατάλληλα αντισώματα. Από τι μας καθαρίζει η τραγωδία (με την ιατρική αναλογία υπόψη); Παρακολουθώντας τους ηθοποιούς να υποφέρουν παρόμοια με τα δικά μας πάθη και κακοτυχίες, οι άνθρωποι προετοιμάζονται (αντισώματα) να αντιμετωπίσουν τις κακουχίες της ζωής. Το πένθος και ο φόβος του ηθοποιού διοχετεύονται και αποβάλλονται από το σύστημα του θεατή.
Η σύγχρονη ψυχοθεραπεία κάνει κάτι ανάλογο, π.χ. ο Freud πίστευε ότι ο βασικότερος λόγος άγχους των ενηλίκων πηγάζει από το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, που τόσο παραστατικά απεικονίζεται στην ομώνυμη τραγωδία. Παρακολουθώντας την ο θεατής συνειδητοποιεί την ύπαρξη του συμπλέγματος και πηγή του άγχους ως πρώτο βήμα για αντιμετώπισή του.
Ο σκοπός της τραγωδίας είναι να διδάξει ένα μάθημα, να μεταφέρει ένα μήνυμα, να αναπτύξει την ενσυναίσθηση. Όταν ο θεατής γίνεται μάρτυρας της δυστυχίας των άλλων, συνειδητοποιεί ότι μπορεί να υπάρχουν και χειρότερα βάσανα από τα δικά του και αυτό μπορεί να αποτελεί την αφετηρία για εσωτερική ενδοσκόπηση.
Όποια και αν είναι η εξήγηση, το σίγουρο είναι ότι είναι πολύ επιμορφωτικό να παρακολουθεί κάποιος αρχαία τραγωδία και πολύ τιμητικό για μας ( Έλληνες) να παίζεται σε πολλές ξένες γλώσσες.
*Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού.
