ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
Κατά καιρούς υπήρξαν διάφορες εισηγήσεις για την ενίσχυση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Όπως έχει ήδη υπογραμμισθεί απαιτείται αλλαγή φιλοσοφίας και νοοτροπίας. Η πολιτεία θα πρέπει να αντικρίσει την ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση ως στρατηγικό εταίρο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η αλλαγή αυτή συνεπάγεται νέες προσεγγίσεις ως ακολούθως:
(1) Αυτονομία κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων και ισοτιμία: Η πολιτεία θα πρέπει να σέβεται την αυτονομία όλων των πανεπιστημίων, κρατικών και ιδιωτικών. Αυτό σημαίνει ότι, μεταξύ άλλων, όλα τα προγράμματα αλλά και τα πτυχίαθα πρέπει να εξετάζονται από κοινά όργανα αξιολόγησης. Από τις αξιολογήσεις αυτές δεν μπορούν να εξαιρούνται τα κρατικά ιδρύματα και τα προγράμματά τους. Πρέπει επίσης να υπάρχει ισότιμη αντιμετώπιση φοιτητών, ακαδημαϊκών και ιδρυμάτων από το κράτος. Το κράτος μπορεί να ενισχύει απ’ ευθείας τους ακαδημαϊκούς των ιδιωτικών πανεπιστημίων όπως πράττει με τους καθηγητές των κρατικών πανεπιστημίων στον τομέα της έρευνας. Το νομικό πλαίσιο πρέπει να αναβαθμίζεται συνεχώς. Ένας από τους στόχους είναι η απάλειψη των διακρίσεων μεταξύ κρατικής και μη κρατικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
(2) Οργάνωση και διοίκηση πανεπιστημίων: Είναι σημαντικόνα υπάρχει επιλογή του συστήματος διοίκησης (διοριστικό, εκλογικό ή συνδυασμός των δύο) στα ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης με στόχο την αναβάθμιση της αποτελεσματικότητας και την κατάργηση των οποιωνδήποτε πελατειακών σχέσεων. Τα πανεπιστήμια θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν τα θεσμικά τους όργανα με βάση τη δική τους φιλοσοφία. Ταυτόχρονα θα αποτελούσε θετικό βήμα εάν προωθείτο ένα καλύτερο ισοζύγιο στην κατανομή και διαχείριση των αρμοδιοτήτων μεταξύ διοικητικού και ακαδημαϊκού προσωπικού.
(3) Σχεδιασμός μίας νέας εκπαιδευτικήςστρατηγικής: Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις αλλαγές στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, ειδικότερα στο θέμα των διδάκτρων, η Κύπρος βρίσκεται μπροστά σε μία μοναδική ευκαιρία για στήριξη των ακαδημαϊκών της ιδρυμάτων ούτως ώστε οι Κύπριοι φοιτητές να έχουν περισσότερες επιλογές. Μια τέτοια εξέλιξη αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογισθούμε ότι τα βρετανικά πανεπιστήμια αποτελούν τη δεύτερη επιλογή ανάμεσα στους Κυπρίους φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό. Επιπλέον, η συγκράτηση περισσότερων Κυπρίων και ηαύξηση των ξένων φοιτητών στη χώρα θα έχει θετικές οικονομικές προεκτάσεις.
(4) Προώθηση της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας: Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε από νωρίς την καλλιέργεια ανάλογων προσεγγίσεων στα σχολεία, να ενισχυθούν τα κέντρα ερευνών, οι δεξαμενές σκέψεις, τα τριτοβάθμια ιδρύματα, ανάλογα με τη συμβολή τους στον τομέα αυτό, και να αυξηθούν τα κονδύλια για την έρευνα. Στα πλαίσια αυτά μπορεί να ενισχύονται απ’ ευθείας τα κέντρα ερευνών από το κράτος. Επιπλέον, πρέπει να διαφοροποιηθεί ο τρόπος λειτουργίας του ΙΠΕ ώστε να μην αποτελεί τροχοπέδη στην ουσιαστική ανάπτυξη της έρευνας στον τόπο. Το Ίδρυμα πρέπει να παραμερίσει τη λογιστική θεώρηση αξιολόγησης προγραμμάτων και να δρα με περισσότερη ευελιξία για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ερευνητικής κοινότητας. Είναι σημαντικό να προωθηθεί η Κύπρος ως ερευνητικό κέντρο και ως κέντρο αγωγής, τεχνολογίας με έμφαση στη δημιουργία μιας οικονομίας της γνώσης.
(5) Αλλαγή στη φιλοσοφία και διαδικασία αξιολόγησης πτυχίων: Τα πτυχία των κυπριακών και ξένων πανεπιστημίων θα πρέπει να εξετάζονται σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο κριτηρίων και κοινά όργανα αξιολόγησης. Εάν δύο πτυχία είναι αναγνωρισμένα δεν σημαίνει ότι κατ’ ανάγκη είναι τα ίδια, ισότιμα ή αντίστοιχα. Για παράδειγμα, είναι δυνατό να έχουμε τρία αναγνωρισμένα πτυχία του ίδιου κλάδου: π.χ. από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Harvard University. Παρά το γεγονός ότι είναι αναγνωρισμένα και τα τρία η αγορά και η κοινωνία μπορούν να τα αντικρίζουν και να τα αξιολογούν ανάλογα.
(6) Ιδρυματική αξιολόγηση για τα ιδιωτικά και δημόσια πανεπιστήμια και τις σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Μεγίστης σημασίας για τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση, της ποιότητας της εκπαίδευσης καθώς και για την ισότιμη αντιμετώπιση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι η θέσπιση μέσω της νομοθεσίας διεργασιών εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η διεξαγωγή μη κυβερνητικής αξιολόγησης από ομοτίμους των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τόσο δημοσίων όσο και ιδιωτικών, και των προγραμμάτων τους είναι μία ουσιαστική μορφή εξωτερικής αξιολόγησης που θα πρέπει να εφαρμοστεί και στην Κύπρο όπως γίνεται και σε άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ. Μέχρι σήμερα η φιλοσοφία του κράτους βασιζόταν σε ένα υπέρμετρο κρατισμό, στοιχείοτο οποίο θα πρέπει να ξεπερασθεί.
(7) Αλλαγή στη φιλοσοφία του κρατικού προϋπολογισμού: Θα πρέπει να διαφοροποιηθεί η φιλοσοφία του κρατικού προϋπολογισμού για θέματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης καλύπτοντας καθολικά όλα τα ιδρύματα. Θα ήταν δυνατό να επιστρατευθούν διάφοροι τρόποι όπως για παράδειγμα, η επιβολή διδάκτρων στα δημόσια πανεπιστήμια ύψους 20% του λειτουργικούκόστους φοίτησης (περίπου €3.000). Αυτά αφ’ ενός θα μειώσουν το δημόσιοκόστος λειτουργίας των δημόσιων πανεπιστημίων και αφ’ ετέρου θα αποδεσμεύσουν το ισοδύναμο ποσό το οποίο μπορεί να δοθεί ανάλογα για ενδυνάμωση και αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και ως χορηγία σε φοιτητές βάσει κοινωνικοοικονομικών κριτηρίων. Πάνω απ’ όλα ο κρατικός προϋπολογισμός για την τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να δημιουργεί κίνητρα για τους συγκεκριμένους στόχους. Επιπρόσθετα, θα πρέπεινα επανέλθουν φορολογικές ελαφρύνσεις σε οικογένειες με φοιτητές όπως ίσχυε παλαιότερα.
(8) Συγχώνευση ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Η πολιτεία μπορεί να δώσει κίνητρα για ενθάρρυνση συγχωνεύσεων ιδρυμάτων ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης. Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών θα δημιουργήσει κρίσιμη μάζα φοιτητών και ακαδημαϊκών η οποία θα είναι ικανή να ανταγωνιστεί ευρωπαϊκά, και όχι μόνο, πανεπιστήμια δίνοντας ώθηση στις αξιολογήσεις των εν λόγω ιδρυμάτων. Θα μειώσει το κόστος λειτουργίας τους (οικονομίες κλίμακας) και θα καταστεί πόλος έλξης ξένων φοιτητών. Μεταξύ άλλων, είναι δυνατόν να δίδεται χορηγία €5 εκατομμύριων για πανεπιστημιακά ιδρύματα που αριθμούν πάνω από 10.000 φοιτητές και €2 εκατομμυρίων σε κολλέγια που αριθμούν πάνω από 4.000.
(9) Μη κερδοσκοπικά μη κρατικά πανεπιστήμια: Η πολιτική αυτή μπορεί να φέρει αποτέλεσμα ιδίως εάν συνοδεύεται από μια σειρά κινήτρων. Είναι προφανές ότι είναι σημαντικό να υπάρξουν οικονομικής φύσεως κίνητρα από το κράτος για να ενθαρρύνει τη μετεξέλιξη ιδιωτικών πανεπιστημίων σε μη-κερδοσκοπικά. Ούτως ή άλλως η αλλαγή αυτή μπορεί να γίνει στα πλαίσια ενός αμοιβαία αποδεκτού οδικού χάρτη. Μέσα από αυτά τα πλαίσια θα προωθηθεί περαιτέρω η αξιοπιστία των μη κρατικών πανεπιστημίων. Παράλληλα τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα μπορούσαν να συνεχίσουν και να αναβαθμίσουν την ποιοτική παρέμβασή τους στο κοινωνικό και ευρύτερο γίγνεσθαι.
(10) Γενναιόδωρα σχέδια υποτροφιών αριστείας: Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει ένα ολοκληρωμένο γενναιόδωρο σχέδιο υποτροφιών για Κύπριους φοιτητές που σπουδάζουν σε πανεπιστήμια στην Κύπρο. Εννοείται ότι ο στόχος θα είναι η αναβάθμιση της ποιότητας. Τα σχέδια αυτά δεν θα σχετίζονται με εισοδηματικά κριτήρια. Μοναδικό και αποκλειστικό κριτήριο θα είναι η αριστεία.
(11) Γενναιόδωρα σχέδια υποτροφιών με βάση τα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια στα μη κρατικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Στα πλαίσια της πολιτικής για ίσες ευκαιρίες η πολιτεία καλείται να συμβάλει στην προσπάθεια των νέων για μόρφωση. Νέες και νέοι από χαμηλά και μικρομεσαία στρώματα θα τυγχάνουν στήριξη για να καταβάλουν τα δίδακτρα τους. Ας υποθέσουμε ότι στα πλαίσια της πολιτικής που εισηγούμεθα τα δίδακτρα στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι €5.000 ετησίως και υποβληθεί αίτηση από ένα νέο φοιτητή για μείωση των διδάκτρων στη βάση κοινωνικοοικονομικών αναγκών και η αρμόδια επιτροπή του πανεπιστημίου μειώσει κατά 40% τα δίδακτρα (€2.000). Η πολιτεία μπορεί να συμβάλει €1.000 και το πανεπιστήμιο τα υπόλοιπα €1.000. Έτσι εάν ένα πανεπιστήμιο εγκρίνει €5 εκατομμύρια εκπτώσεις στη βάση κοινωνικοοικονομικών αναγκών, η πολιτεία θα καταβάλει το 50%, δηλαδή €2.5 εκατομμύρια.
(12) Στοχευμένα οικονομικά κίνητρα και σχέδια δανειοδοτήσεων: Να δοθούν κίνητρα ώστε να ενθαρρύνονται οι επενδύσεις ψηλής τεχνολογίας από τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα κέντρα ερευνών. Να δοθούν επίσης κίνητρα σε οργανισμούς και επιχειρήσεις που χρηματοδοτούν ακαδημαϊκές έδρες ή κέντρα ερευνών ή ακαδημαϊκά προγράμματα. Είναι επίσης σημαντικό όπως η πολιτεία προωθήσει γενναιόδωρα σχέδια δανειοδοτήσεων για τους φοιτητές (όπως για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο).
(13) Δημιουργία ευρύτερων υποδομών: Χρειάζεται τα πανεπιστήμια να λειτουργούν σε πιο ψηλό επίπεδο ούτως ώστε η Κύπρος να καταστεί ελκυστική επιλογή ως χώρα σπουδών. Για να γίνει αυτό εφικτό χρειάζεται η ανάλογη υποδομή – δημόσιες βιβλιοθήκες, φοιτητικές εστίες, αθλητικές εγκαταστάσεις, ερευνητικά κέντρα και μονάδες κ.ά. Χρειάζεται ακόμα ένα κατάλληλο θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο που να εξυπηρετεί, να ρυθμίζει και να στηρίζει τις σχετικές δραστηριότητες.
(14) Κίνητρα σε ξένους φοιτητές και ακαδημαϊκούς: Στις ΗΠΑ, Βρετανία και αλλού η τριτοβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται σε ψηλή θέση ανάμεσα στις διάφορες βιομηχανίες. Σε κάθε περίπτωση προσφέρονται, βέβαια, και τα ανάλογα κίνητρα όπως διευκολύνσεις στην εύρεση εργασίας μερικής απασχόλησης σε φοιτητές. Άλλα ωφελήματα συχνά περιλαμβάνουν μειωμένα κόστα φαρμακευτικής περίθαλψης κτλ. Επιπλέον, είναι σημαντικό να απλοποιηθούν οι διαδικασίες εισδοχής ξένων φοιτητών στην Κύπρο. Πέραν τούτου, είναι αδιανόητο, για παράδειγμα, να υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες στην έκδοση άδειας εργοδότησης ακαδημαϊκών με ψηλές προδιαγραφές από τρίτες χώρες. Όλα αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να αναστραφούν και να επικρατήσει ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον.
(15) Έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση: Χρειάζεται επαναπροσδιορισμός της λειτουργίας των κολλεγίων. Οι σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι δυνατό να επαναξιολογήσουν την προσφορά τους στα πλαίσια της μεταλυκειακής εκπαίδευσης και να στραφούν περισσότερο στην επαγγελματική κατάρτιση ατόμων βοηθώντας τους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να αναπτύξουν ή να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Είναι δυνατό να αυξήσουν την παροχή προγραμμάτων δια βίου μάθησης αναβαθμίζοντας παράλληλα και τον ρόλο τους στην κυπριακή κοινωνία.
(16) Επέκταση δικαιώματος δικαιόχρησης στα ιδιωτικά πανεπιστήμια: θα πρέπει να επισπευτεί η ψήφιση από την βουλή του νομοσχεδίου το οποίο αφορά την προέκταση του δικαιώματος δικαιόχρησης προγραμμάτων σπουδών στα ιδιωτικά πανεπιστήμια το οποίο έχει εγκριθεί πρόσφατα από το Υπουργικό Συμβούλιο. Μέχρι σήμερα το δικαίωμα αυτό ισχύει μόνο για τις ΙΣΤΕ. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την ποιοτική παροχή των προγραμμάτων αυτών μέσων των εγκαταστάσεων και υποδομών. Ούτως ή άλλως για να παρέχεται το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να τηρούνται κάποιες ουσιαστικές προδιαγραφές.
(17) Συνεχής αξιολόγηση και μελέτη των συναφών ζητημάτων: Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την πολυδιάστατη σημασία του τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να υπάρχει συνεχής αξιολόγηση και μελέτη των συναφών ζητημάτων. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να μελετούνται και να αξιολογούνται οι εξελίξεις σε εθνικό, ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο. Επιπρόσθετα, είναι δυνατό να εξετασθούν ζητήματα όπως κατά πόσον ενδείκνυται όπως η πολιτεία ενθαρρύνει με οικονομικά κίνητρα φοιτητές να επιλέγουν κυπριακά αντί ξένα πανεπιστήμια.
*Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. (Από τη μελέτη «ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. Η οικονομική κρίση και η πρόκληση της αναβάθμισης»)
