23 Οκτωβρίου: 94 χρόνια από τη γέννηση του Μανόλη Ανδρόνικου (1919-1992)

ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*   

Όταν το 1977 ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος ανέσκαψε στη Βεργίνα της Βέροιας ένα ασύλητο τάφο και μια χρυσή λάρνακα με ανθρώπινα οστά, και ισχυρίστηκε πως ανήκαν στον βασιλιά Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας, ίσως να μην μπορούσε να φανταστεί πως η ανακάλυψή του θα θεωρείτο η σημαντικότερη της ελληνικής αρχαιολογίας τον 20^ο αιώνα. Πολύ σύντομα αποδείχτηκε πως τα ευρήματά του ήρθαν στο φως την κατάλληλη στιγμή, για να δώσουν άλλη μια αποστομωτική απάντηση στους Σκοπιανούς παραχαράκτες της ιστορίας, οι οποίοι ήδη προέβαλλαν ρητές διεκδικήσεις στη γη και στο ιερό όνομα της Μακεδονίας. Το θράσος των βορείων γειτόνων δεν αποτελεί παρά κακοήθεια και φαιδρή αστειότητα, όταν αναλογιστούμε ότι είναι την πατρίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου – του σπουδαιότερου Έλληνα βασιλιά – που αμφισβητούν, και του Αριστοτέλη, του μεγαλύτερου Έλληνα φιλοσόφου! Ποιον πολιτισμό, αν όχι τον Ελληνικό, διέδωσε ο στρατηλάτης στα πέρατα της οικουμένης; Και ποιαν γλώσσα, αν όχι την Ελληνική, μιλούσε κι έγραφε ο δάσκαλός του, όταν έδινε στα έργα του τους τίτλους «Πολιτικά», «Φυσικά», «Όργανον» και «Ρητορική»;

Ανεκτίμητη, λοιπόν, η προσφορά του Ανδρόνικου στην ιστορία της πατρίδας, έστω κι αν η πολιτική και η διπλωματία δεν την αξιοποίησαν όσο θα έπρεπε. Λαμπρή όμως είναι και η μορφή του ως στοχαστή. Τα άρθρα και τα βιβλία του – επιστημονικά, λογοτεχνικά, δημοσιογραφικά – διασώζουν τις ευαισθησίες και τους πάντα επίκαιρους προβληματισμούς του για όλα τα μεγάλα ζητήματα της νεοελληνικής ζωής, και κυρίως για την παιδεία, την τέχνη,τη γλώσσα, τον πολιτισμό.

Έγραφε μέσα στη δεκαετία του ‘80:

• «Το κρισιμότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τόπος μας σήμερα δεν είναι το οικονομικό, ούτε καν το πρόβλημα της εθνικής άμυνας. Είναι αυτό της παιδείας, από το οποίο εξαρτώνταιόλα τα υπόλοιπα. Απαιτούσε πάντα κι απαιτεί αντιμετώπιση από ανθρώπους με στοχασμό κι οράματα… Οι στόχοι μιας αληθινής παιδείας είναι κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο από την εξασφάλιση βιοτικής ευημερίας, δηλαδή απλώς του ζην. Η παιδεία πρέπει να αποβλέπει στο ευ ζην…
• Η γνώση του ιστορικού παρελθόντος αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο εθνικής αυτογνωσίας, και τον κύριο και καίριο παράγοντα για την επιβίωση ενός λαού... Δυστυχώς όμως η γλωσσική κατάρτιση έχει υποβαθμιστεί και οι στόχοι που θέτει η κοινωνία στην εκπαίδευση είναι χρησιμοθηρικοί. Κάθε μέρα απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από τα ιδανικά της κλασικής παιδείας, από την ίδια την παιδεία, θα τολμούσα να πω, για να επιτύχουμε την κατάχτηση γνώσεων στην τεχνοκρατούμενη εποχή μας... Είναι βέβαιο πως χωρίς τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές δεν μπορούμε να ζήσουμε και να προκόψουμε, όμως είναι πιο βέβαιο πως η ζωή μας δεν θα έχει κανένα νόημα αν χάσει τις ιστορικές της ρίζες, που της επιτρέπουν να αντλεί χυμούς από τη γενέθλια γη και να τους μεταμορφώνει σε χρήσιμους καρπούς…
• Έχουμε υποχρέωση εμείς οι Έλληνες να θεωρήσουμε τη μελέτη του κλασικού κόσμου πρωταρχικό στόχο μας και να κατευθύνουμε προς αυτόν ένα σημαντικό μέρος του δυναμικού μας…  Πρέπει κάποτε να γίνει συνείδηση πως οι λαοί δεν μπορούν να επιβιώσουν μονάχα με τη βιομηχανική ανάπτυξη και πως το κατά κεφαλήν εισόδημα δεν αποτελεί τον κυριότεροδείκτη της σημασίας ενός έθνους. Με τη βράβευσή τους με το «Νόμπελ» ο Σεφέρης κι ο Ελύτης, και με το «Λένιν» ο Βάρναλης κι ο Ρίτσος, μπορούν να αντισταθμίσουν πολλές, αν όχι όλες μαζί, τις οικονομικές καταχτήσεις των ημερών τους. Έστω κι αν η Ελλάδα διπλασίαζε το εθνικό εισόδημά της, χωρίς όλους τους τεχνίτες του λόγου, του ήχου και του χρώματος, και χωρίς τους επιστήμονες και τους ερευνητές, που της επιτρέπουν να συμπορεύεται ομότιμα με τα καλλιεργημένα έθνη, θα ήταν τρομακτικά φτωχή και ασήμαντη …»

Πάντα επίκαιρες και αληθινές οι σκέψεις του Ανδρόνικου, και η αξία τους πάντα το ίδιο μεγάλη.

Όμως, το πρόσωπό του συμπληρώνει η εικόνα του ως πανεπιστημιακού Δασκάλου και ως υπέρμαχου της νεότητας. Ο εκλαϊκευμένος επιστημονικός του λόγος συνδύαζε την αμεσότητα του δασκάλου και την ακρίβεια και εγκυρότητα του ειδικού. Τα κατάμεστα αμφιθέατρα την ώρα των παραδόσεών του, με ακροατήριο από τους φοιτητές όχι μόνο της Φιλοσοφικής αλλά και άλλων σχολών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, μαρτυρούσαν την απήχηση που είχε ο λόγος του στους νέους. Αφενός εξαιτίας της πλούσιας του εμπειρίας και της ζωντάνιας με την οποία έκανε τους ακροατές του κοινωνούς σε αυτήν, αφετέρου όμως εξαιτίας της αληθινής του αγάπης για τη νεολαία, για τα ενδιαφέροντα και τους καημούς της, που ήταν διάχυτη σε κάθε ιστορία που διηγούνταν και σε κάθε συμβουλή που έδινε.

Ως αντίδοτο στη δίνη των σημερινών προβλημάτων και της απογοήτευσης, οφείλει άμεσα η Ελλάδανα αξιοποιήσει το έργο και τις παρακαταθήκες του. Η εύρεση της πιο συμφέρουσας – αλλά και ιστορικά της μόνης δίκαιης κι επιτρεπτής – λύσης στο ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας, θα αποτελούσε στις μέρες μας τονκαλύτερο φόρο τιμής για τον Μανόλη Ανδρόνικο.

*Φιλόλογος