ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ*
Η περίπτωση της ανέλιξης του κ. Κωμοδρόμου ανεξάρτητα της τελικής κατάληξής της είναι μια ευκαιρία για το Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΠΚ) να κάνει τη δική του αυτοκριτική και να εξετάσει αν όντως έχει διαφυλάξει και προωθήσει τους θεσμούς της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας.
Η ανέλιξη των ακαδημαϊκών είναι μια από τις πιο σημαντικές διαδικασίες στον ακαδημαϊκό χώρο για τον απλό λόγο ότι η ποιότητα και αξία ενός πανεπιστημίου είναι αντανάκλαση της ποιότητας του ακαδημαϊκού προσωπικού.
Η διαδικασία ανέλιξης του ακαδημαϊκού προσωπικού σε ένα πανεπιστήμιο όπως το ΠΚ που δίνει μεγάλη έμφαση στην έρευνα βασίζεται αποκλειστικά στην αξιολόγηση από εξωτερικούς κριτές που γνωρίζουν καλά το ερευνητικό πεδίο του υποψηφίου και έχουν ως εκ τούτου, τις εξειδικευμένες γνώσεις για να κάνουν τέτοια αξιολόγηση. Οι ψηφοφορίες στα διάφορα όργανα του πανεπιστημίου καθοδηγούνται αποκλειστικά από την αξιολόγηση των εξωτερικών κριτών και σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας να είναι αντίθετο από το συμπέρασμα τον εξωτερικών αξιολογητών. Στην αντίθετη περίπτωση, ο φάκελος του υποψηφίου επιστρέφεται για διευκρινήσεις αλλά και για πιθανή επανάληψη της ψηφοφορίας. Σε καμιά περίπτωση, το πανεπιστήμιο σταματά την ανέλιξη του υποψηφίου όταν η αξιολόγηση από τους εξωτερικούς κριτές είναι θετική, εκτός εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι οι αξιολογητές είναι επηρεασμένοι ή μη ακαδημαϊκοί παράγοντες καθόρισαν την αξιολόγηση. Τα εμπλεκόμενα θεσμικά όργανα του Πανεπιστημίου πρέπει να εξασφαλίσουν και τη διαφάνεια και την αξιοκρατία και να σεβαστούν την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αξιοπρέπεια του υποψηφίου. Η όποια παραβατική συμπεριφορά του υποψηφίου μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από άλλα ειδικά εξουσιοδοτημένα σώματα ή επιτροπές του Πανεπιστημίου.
Όπως αναλύω πιο κάτω, στην περίπτωση του κ. Κωμοδρόμου υπήρξαν δυστυχώς σοβαρές παραλείψεις που θέτουν σε κίνδυνο τους θεσμούς της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας, γεγονός που πρέπει να προβληματίσει όλους τους ακαδημαϊκούς και φίλους του ΠΚ. Η διαφύλαξη αυτών των αξιών είναι πολύ πιο σημαντική από την προαγωγή ενός χαμηλόβαθμου ακαδημαϊκού.
Ακαδημαϊκή Ελευθερία
Όπως και για κάθε πολίτη μιας δημοκρατίας, είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ακαδημαϊκού να χρησιμοποιήσει νομικές διαδικασίες, αν πιστεύει ότι τα δικαιώματα του καταπατούνται (ανεξάρτητα αν κάποιοι διαφωνούν ή όχι). Έχει επίσης το δικαίωμα να κάνει κριτική στο σύστημα, το πανεπιστήμιο και τα όργανά του, σε πλαίσια που καθορίζονται από τους Νόμους της Δημοκρατίας και τους Κανονισμούς του Πανεπιστημίου. Η ανέλιξή του δεν πρέπει να επηρεάζεται από αυτές του τις πράξεις.
Το πανεπιστήμιο έχει υποχρέωση να προστατεύσει τον υποψήφιο και την ακαδημαϊκή του ελευθερία, φροντίζοντας έτσι ώστε η ψηφοφορίες για την ανέλιξή του να μην επηρεαστούν από προσωπικές εκτιμήσεις για τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του υποψηφίου. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν όντως το ΠΚ έκανε τέτοια προσπάθεια στην περίπτωση του κ. Κωμοδρόμου.
Διαφάνεια
Στην ψηφοφορία για την ανέλιξη του κ. Κωμοδρόμου υπάρχουν υπόνοιες ότι αρκετά άτομα για δικούς τους προσωπικούς λόγους και με εξηγήσεις που αμφισβητούνται από άλλους, δεν εμφανίστηκαν να ψηφίσουν, γνωρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα μετρούσε αρνητικά στην ανέλιξη του υποψηφίου. Η ύπαρξη υπόνοιας και αμφισβήτησης είναι ένδειξη έλλειψης διαφάνειας. Διότι διαφάνεια σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Το τμήμα, η κοσμητεία και η ηγεσία του πανεπιστημίου γνωρίζοντας την αδυναμία του νόμου και ότι η συγκεκριμένη περίπτωση ανέλιξης ήταν συνδεδεμένη με νομική διαδικασία έπρεπε να κάνουν προσπάθειες να εμφανιστούν όλοι στην συνεδρίαση και να ψηφίσουν βάσει της εισήγησης των εξωτερικών κριτών. Τα όργανα του Πανεπιστημίου περιορίστηκαν δυστυχώς σ’ ένα ρόλο παρατηρητή και στην παθητική διαχείριση του αποτελέσματος της ψηφοφορίας χωρίς να προβληματιστούν για την έλλειψη διαφάνειας, γεγονός που αποτελεί σοβαρή αμέλεια. Υπάρχει βέβαια το ελαφρυντικό ότι δεν υπήρξε παρόμοιο προηγούμενο, αλλά η εξέλιξη των γεγονότων δείχνει ότι η αμέλεια αυτή είχε σοβαρές επιπτώσεις.
Αξιοκρατία
Σε οποιαδήποτε ψηφοφορία, η απόφαση ανέλιξης που δεν στηρίζεται και δεν συνάδει με την αξιολόγηση από τους εξωτερικούς κριτές καταστρέφει την αξιοκρατία και στέλλει το μήνυμα ότι το Τμήμα ή η Σχολή μπορεί να σταματήσει ανέλιξη ανεξάρτητα της ακαδημαϊκής απόδοσης του υποψηφίου. Αυτό είναι πάρα πολύ επικίνδυνο για την ακαδημαϊκή κοινότητα του ΠΚ.
Το σοβαρό θέμα στην περίπτωση του κ. Κωμοδρόμου δεν είναι τι θα απογίνει ένα άτομο αλλά αν οι θεσμοί του πανεπιστημίου λειτούργησαν σωστά και αν διαφυλάχτηκαν η ακαδημαϊκή ελευθερία, η διαφάνεια και η αξιοκρατία. Αν ήμουν χαμηλόβαθμο μέλος του ΠΚ σε διαδικασία ανέλιξης, η περίπτωση του κ. Κωμοδρόμου θα με τρομοκρατούσε και θα μου έκλεινε το στόμα. Και σίγουρα ποτέ μα ποτέ, δε θα διάλεγα τη νομική οδό για να διεκδικήσω τα δικαιώματά μου σε περίπτωση καταπάτησής τους. Αυτό δεν είναι φυσικά ακαδημαϊκή ελευθερία, αλλά η κατάργηση του θεσμού. Οι Λέκτορες και Επίκουροι Καθηγητές είναι το μέλλον του πανεπιστημίου. Αυτοί θα αποτελούν το βασικό κορμό του σε μια δεκαετία. Αν δεν στηριχτούν να δρουν χωρίς φόβο (ότι θα τιμωρηθούν σε μια διαδικασία που μόνο στη θεωρία είναι αξιοκρατική), τότε στην πράξη θα τούς έχει αφαιρεθεί η ακαδημαϊκή τους ελευθερία.
Το ΠΚ αναπτύχθηκε σε μια κοινωνία που λειτουργούσε επί χρόνια χωρίς διαφάνεια και αξιοκρατία, γεγονός που μόλις πρόσφατα έγινε ευρέως αντιληπτό λόγω της οικονομικής κρίσης. Το ΠΚ είναι ίσως ο μοναδικός οργανισμός που είχε την ευχέρεια να αποτελεί τη φωτεινή εξαίρεση.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να προσθέσω ότι ποτέ δε γνώρισα τον κ. Κωμοδρόμο προσωπικά. Έχω αρκετούς καλούς φίλους στην Κύπρο που θα συμφωνήσουν μαζί μου και μερικούς καλούς φίλους που θα διαφωνήσουν. Η πρόθεσή μου δεν είναι να δυσαρεστήσω η να ικανοποιήσω φίλους μου ούτε θα με προβληματίσει αν κάποιοι διαφωνούν. Όλες οι παρατηρήσεις μου έχουν ένα και μοναδικό κίνητρο, το συμφέρον του ΠΚ. Ως Κύπριος πολίτης, το βλέπω και σαν δικό μου πανεπιστήμιο και θέλω με το δικό μου παράδειγμα να ενθαρρύνω όλους τους ακαδημαϊκούς να μη γίνονται απλοί θεατές οποιασδήποτε αδικίας ή αμέλειας. Ο διάλογος και η κριτικήποτέ δεν έβλαψαν. Η ατομική σιωπή, η ανοχή και αδιαφορία είναι που βλάπτουν το σύνολο. Δεν θα πω ότι «μαζί τα φάγαμε» στην Κύπρο, αφού δεν ισχύει. Πιστεύω όμως ότι όλοι σε κάποιο βαθμό έχουμε ευθύνη για την κατάντια του τόπου και της κοινωνίας, άλλοι επειδή αντιμετωπίσαμε τα γεγονότα με ανοχή, παθητική αδράνεια και σιωπή και άλλοι επειδή ευθυγραμμιστήκαμε περιστασιακά ή όχι με το σύστημα. Τώρα είναι καιρός να αλλάξουμε! Το ΠΚ είναι και πρέπει να παραμείνει πρωτοπόρο, φωτεινό και καθαρό παράδειγμα στην προσπάθεια αυτή. Η αυτοκριτική είναι χρήσιμη όσο οδυνηρή και αν είναι!
*University of Southern California
FellowIEEE, IFAC, IET
