ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ *
Παρακολούθησα με ενδιαφέρον τη συζήτηση που ξεκίνησε στον τύπο στις 30 Ιανουαρίου με τη δημοσίευση της ανοικτής επιστολής του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου κ. Κώστα Χριστοφίδη προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σχετικά με το πολύ χαμηλό, κατά τη γνώμη του, επίπεδο της Μέσης Εκπαίδευσης της Κύπρου. Δυστυχώς τα περισσότερα από τα άρθρα που δημοσιεύθηκαν με αφορμή το άρθρο εκείνο περιείχαν αφορισμούς ή αποτελούσαν βασικά ειρωνείες και προσωπικές επιθέσεις εναντίον του Πρύτανη. Ελάχιστα ασχολήθηκαν με την ουσία του θέματος και λιγότερα είχαν κάτι να προτείνουν για τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να γίνει κάτι για βελτίωση της κατάστασης .
Έτσι μπορούμε να πούμε πως χάθηκε ακόμα μια ευκαιρία διεξαγωγής ενός ελεύθερου και εποικοδομητικού διαλόγου που θα μπορούσε να βοηθήσει στην πολύπλευρη ανάλυση των κύριων προβλημάτων ουσίας της εκπαίδευσής μας, όπως η διδασκαλία και η μάθηση , στην ανάδειξη των βασικών πτυχών αυτών των προβλημάτων και στην υποβολή σκέψεων και εισηγήσεων βγαλμένων από την προσωπική εμπειρία του καθενός που θα μπορούσαν να δείξουν δρόμους εξόδου από το πρόβλημα. Πιστεύω πως οι ελεύθερες συζητήσεις, επειδή ακριβώς δεν προκαλούν κατ’ ανάγκη αυτόματη υιοθέτηση αμυντικών μηχανισμών, μπορούν να συμβάλουν ευκολότερα στον προβληματισμό ενός μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών και να γίνουν πιθανό αφορμή για αναθεώρηση απόψεων και θέσεων. Δεν είναι απαραίτητο, πιστεύω, να οδηγούνται κάθε φορά οι εκπαιδευτικοί στην αφετηρία και να καθίσουν να παρακολουθήσουν επίσημα μαθήματα επιμόρφωσης προκειμένου να διαβάσουν ή να ακούσουν κάτι που μπορεί να τους κάνει να αλλάξουν τις απόψεις και τις στάσεις τους. Οι σύγχρονες αντιλήψεις δίνουν πολλή βαρύτητα στην αξία της άτυπης γνώσης. Όλοι μπορούμε να μάθουμε από τους άλλους και φυσικά πολύ περισσότερο σε ένα διάλογο ομοτέχνων. Υπάρχει άλλωστε και το συνηθισμένο παράπονο από τους επιμορφωνόμενους μάχιμους εκπαιδευτικούς ότι τα μαθήματα που διδάσκουν οι ακαδημαικοί και οι προσεγγίσεις τους είναι συχνά πολύ θεωρητικά (βλέπε μαζική αντίδραση με σχόλια σε άρθρο ακαδημαικού στο Paideia –news στις 10 Φεβρ.2015 σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της παιδικής παραβατικότητας. Όλοι οι σχολιογράφοι τόνισαν ότι άλλο θεωρία και άλλο πράξη).
Πιστεύω πως έτσι όπως τέθηκε το θέμα από τον πρύτανη, ήταν μια ευκαιρία να εμπλακούν πολλοί στη συζήτηση και να αναλυθεί σε έκταση το πολύ ζωτικό πρόβλημα της εκπαιδευτικής γνώσης και της αποτελεσματικής μάθησης ,το οποίο αποτελεί την καρδιά της εκπαίδευσης και το πιο δύσκολο μέρος του ρόλου των εκπαιδευτικών. Ασφαλώς το θέμα δεν περιορίζεται μόνο στην ευθύνη των εκπαιδευτικών. Είναι πολύ ευρύτερο και περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό το θέμα κινήτρων και στάσεων των μαθητών. Εξακολουθεί όμως να έχει πολλή σημασία ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η διδασκαλία. Έχει γραφεί επανειλημμένα από διάφορους μελετητές και φιλοσόφους της εκπαίδευσης πως «το έργο των εκπαιδευτικών είναι σήμερα πολύ πιο δύσκολο από άλλοτε, γιατί δεν έχουν να διδάξουν τα ίδια πράγματα με διαφορετικό τρόπο αλλά διαφορετικά πράγματα με διαφορετικό τρόπο» .Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτα πρώτα είναι οι γνώσεις που παλιώνουν καθημερινά και αντικαθίστανται από άλλες. Δεύτερο, γιατί χρειάζονται να εκπαιδευθούν όλοι και όχι μόνο οι καλοί μαθητές,. Τρίτο, γιατί είναι ανάγκη να διδάξουμε περισσότερο στους μαθητές τις δεξιότητες και τις στάσεις που χρειάζονται για να μαθαίνουν μόνοι τους. Αυτό επιβάλλει η ανάγκη της διά βίου παιδείας. Στην πραγματικότητα, αυτό πρέπει να είναι η κύριά μας επιδίωξη. Υπάρχουν δυστυχώς πολλές ενδείξεις ότι αυτό δεν επιτυγχάνεται στο βαθμό που θα έπρεπε στα σχολεία μας. Μια τέτοια ένδειξη είναι, για παράδειγμα, το σημερινό απαράδεκτο φαινόμενο να φοιτούν πολλοί μαθητές του Λυκείου σε φροντιστήρια Ιστορίας. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές αυτοί δεν έμαθαν το πρώτο πράγμα που έπρεπε να μάθουν στο δημοτικό, να κατανοούν ένα κείμενο. Είναι ντροπή για την εκπαίδευσή μας. Τέταρτο, πρέπει να μάθουν οι μαθητές να συνδέουν αυτά που μαθαίνουν με τις εμπειρίες και τα βιώματα που αποκτούν στη ζωή. Το έργο της μάθησης δεν τελειώνει την ώρα που μαθαίνει κανείς κάτι στην τάξη. Αντίθετα, αρχίζει την ώρα εκείνη, με τη δυνατότητα που παρέχεται στο μανθάνοντα να αξιοποιήσει αυτό που έμαθε συνδέοντάς το με κάτι άλλο, όχι απλώς για να το εμπεδώσει, αλλά για να βοηθηθεί να δει τα πράγματα διαφορετικά και να προχωρήσει πέρα από τη γνώση εκείνη σε μια άλλη. Όλα αυτά δεν είναι πλέον απλά θέματα παιδαγωγικής ή ειδικής διδακτικής, όπως τα αντιμετωπίζαμε μέχρι σήμερα. Είναι θέματα στενά συνυφασμένα με πρακτικά θέματα απασχόλησης και επιβίωσης, βασικά θέματα της ζωής. Η δια βίου εκπαίδευση σήμερα δεν είναι απλώς σχήμα λόγου, για τους νέους .Είναι το κλειδί της επιτυχίας σε όλες τις πτυχές της ζωής, και για μια χώρα είναι βασική προυπόθεση για επιβίωση..
Η άποψή μου είναι πως τα θέματα αυτά, το τι είναι γνώση , με ποιο πνεύμα πρέπει να παρέχεται ,ποια στάση πρέπει να έχουμε έναντί της, ποιος είναι ο σωστός ρόλος του διδάσκοντος και ποιος του μανθάνοντος, δεν είναι θέματα που αφορούν μόνο τους εκπαιδευτικούς, είναι θέματα που αφορούν όλους τους πολίτες, γιατί σχετίζονται και με την άτυπη εκπαίδευση και τον καθημερινό τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε και αντιδρούμε. Γι αυτό πρέπει να συζητούνται και έξω από τα εκπαιδευτικά πλαίσια και τα πλαίσια τυπικής μόρφωσης και επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. Πρέπει να συζητούνται και ως θέματα της πρακτικής ζωής. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με θέματα πολιτιστικής ανανέωσης και του τρόπου με τον οποίο αυτή πρέπει να γίνεται, καθώς και με θέματα όπως εκείνο που έθεσε ο Πρόεδρος της ΠΟΕΔ , το κλίμα δηλαδή μέσα στο σχολείο και στην τάξη και τη ζημιά που προκαλεί η παραβατικότητα μερικών μαθητών, η οποία παρομοιάστηκε με ‘λερναία ύδρα’(Paideia-news ,8 Φεβρ.2015). Δεν εξυπηρετεί τίποτε να έχουμε ταμπού και να αποφεύγουμε να συζητούμε μερικά θέματα ως να είναι λυμένα άπαξ και διά παντός. Σήμερα οι παιδαγωγοί τονίζουν ότι ακόμα και τα θέματα φυσικών επιστημών πρέπει να αντιμετωπίζονται ως γνώση που πρέπει να αμφισβητείται. Διαφορετικά δεν δημιουργείται κίνητρο για το μαθητή να μάθει. Και ένα βασικό πρόβλημα στην εκπαίδευσή μας είναι ότι λείπουν αυτά τα κίνητρα από ένα μεγάλο αριθμό μαθητών.
*Πρώην αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου
