ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Το τέλος κάθε σχολικής χρονιάς αποτελεί πάντα την καλύτερη στιγμή για όλους όσους εργάζονται στο χώρο της εκπαίδευσης , των γονιών και μεγάλης μερίδας του τύπου, να ασχοληθούμε με την αξιολόγηση των μαθητών και συνακόλουθα κατά πόσον όλα όσα έμαθαν στα θρανία, μπόρεσαν να «μετρηθούν» σωστά και να έχουν οι εκπαιδευόμενοι και οι γονείς τους σαφή, αντικειμενική εικόνα για το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται.
Δεν θα ασχοληθώ με τις θεωρίες περί αξιολόγησης, τα είδη, τη χρησιμότητα και όλα όσα βιβλιογραφικά στηρίζουν με επάρκεια το μεγάλο αυτό θέμα. Άλλωστε οι εκπαιδευτικοί είναι ενημερωμένοι, τυγχάνουν καλής επιμόρφωσης από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και όχι μόνο.
Τα αποτελέσματα των εξετάσεων, γενικά, πάντα είναι αποκαρδιωτικά. Πολύ μικρό ποσοστό μαθητών μπορεί σε μια εξέταση να κρατήσει την υψηλή βαθμολογική «κατάκτηση» που πέτυχε κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Στο άκουσμα της έννοιας «σχολική αποτυχία» κανείς μας δε μένει αδιάφορος. Ο καθένας ανατρέχει στις αναμνήσεις του από τα σχολικά χρόνια, ευχάριστες ή δυσάρεστες, όπου ανακατεύεται η λύπη, η νοσταλγία και κάποτε η πικρία.
Υπάρχουν πολλοί ανάμεσά μας τους οποίους η σχολική αποτυχία δεν τους εμπόδισε να επιτύχουν στη ζωή τους, κάποιοι άλλοι που δεν την ξεπέρασαν εύκολα κι εκείνοι που δεν τη γνώρισαν ποτέ. Τα αίτια δεν θα αναζητηθούν εδώ, γιατί η σχολική αποτυχία είναι θέμα ευρύ και πολυσύνθετο. Άλλωστε, το να αναμασηθούν τα οικογενειακά προβλήματα των μαθητών, το ωφελιμιστικό κλίμα της εποχής, οι διαφορετικές ανάγκες των παιδιών, οι ικανότητες και οι προσλαμβάνουσες από το κοινωνικό περιβάλλον που κατοικούν αλλά και η αμφισβήτηση της αξίας που έχει η παρεχόμενη εκπαίδευση από την Πολιτεία, είναι στοιχεία που κι αυτά έχουν μελετηθεί διεξοδικά.
Ως σχολική αποτυχία μπορούμε να ορίσουμε «κάθε κατάσταση αδυναμίας του παιδιού να ανταποκριθεί στοιχειωδώς ικανοποιητικά στις απαιτήσεις του σχολείου, είτε αυτή εκφράζεται με πολύ χαμηλή απόδοση στα μαθήματα είτε με προβλήματα συμπεριφοράς που το αποκλείουν από τη φοίτηση είτε με συνδυασμό των παραπάνω». (Αμπατζόγλου Γ.)
Κι ενώ συνήθως τα αποτελέσματα δεν είναι τα αναμενόμενα, ιδιαίτερα στις παγκύπριες εξετάσεις, αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει και τα παιδιά αποτυγχάνουν στην πλειονότητά τους. Πώς γίνεται και λίγες μέρες πριν, στις τελικές εκδηλώσεις των σχολείων τα Αριστεία και τα Βραβεία για την επίδοση απονέμονται «σωρηδόν» στους μαθητές, τόσο που ούτε και οι ίδιοι συνειδητοποιούν την αξία των διακρίσεων και βαριεστημένοι παραλαμβάνουν το «τρόπαιο» της αριστείας σε κλίμα συγκίνησης γονέων και συγγενών που, δικαιολογημένα, φωτογραφίζουν μετά δακρύων το «οδοιπορικό» του άριστου από τη θέση του στον υπαίθριο σχολικό άμβωνα της βράβευσης;
Τι συμβαίνει πραγματικά; Οι εκπαιδευτικοί ακολουθούν κατά γράμμα τις εντολές των ανωτέρων τους, ετοιμάζουν δοκίμια αξιολόγησης σύμφωνα με τις οδηγίες που συντάσσονται από ομάδες εμπειρογνωμόνων, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που ορίζονται από όλους όσους ασχολούνται με ζήλο για τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Αυτά τα εξεταστικά δοκίμια, κατά κοινή ομολογία, καλύπτουν τις απαιτήσεις και τις ανάγκες όλων των επιπέδων των αξιολογούμενων μαθητών. Και, παρ’ όλα αυτά, οι μαθητές ΔΕΝ μπορούν να επιτύχουν το προσδοκώμενο. Αδυναμία στο να εκφραστούν, αδυναμία στο να κατανοήσουν τα ζητούμενα, μα και αδιαφορία για το αν τελικά θα επιτύχουν, αφού έχουν εφησυχάσει από τη βαθμολογία των τετραμήνων.
Τα πράγματα πρέπει να τα δει κανείς στην αληθινή τους διάσταση. Η επιστημονική τεκμηρίωση για την αξιολόγηση των μαθητών συχνά λειτουργεί αποκαρδιωτικά κατά την εφαρμογή της, γιατί όλα όσα σχεδιάστηκαν να υιοθετηθούν, δεν έφεραν υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Και οι τολμούμενες αλλαγές επί των αλλαγών αποδεικνύει τον προβληματισμό και την αγωνία όλων για το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό της σχολικής αποτυχίας.
Η ανακοίνωση των βαθμών των μαθητών, δυστυχώς, γίνεται η αφετηρία για να αρχίσει το δριμύ κατηγορώ των πάντων προς τους «ανεπαρκείς» εκπαιδευτικούς, τους «άχρηστους» υπουργούς, τους «απαράδεκτους» σχολικούς χώρους, προς τα «βολεμένα» στελέχη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, τα μέλη των Επιτροπών που ασχολούνται με το θέμα της σχολικής επιτυχίας/αποτυχίας και … ο κατάλογος μπορεί να συμπεριλάβει τους πάντες… πλην των παιδιών και των γονιών τους!
Κακίζω, ωστόσο, μεγάλη μερίδα των εκπαιδευτικών για ένα πράγμα: Είναι επιεικείς στις αξιολογήσεις των μαθητών. Ξεχνούν ότι το να μην δίνουν στο μαθητή και στο γονιό του την πραγματική εικόνα, κάνουν το κακό χειρότερο!
Δεν αμφισβητώ το ότι ο εκπαιδευτικός με τη στάση του μπορεί να είναι μια βασική αιτία που φέρνει στην επιφάνεια τη σχολική αποτυχία. Αν δεν επιτελεί σωστά το έργο του και δεν μπορεί να διεγείρει την περιέργεια, τη φαντασία και το ενδιαφέρον των μαθητών του, να δημιουργήσει τα κατάλληλα κίνητρα για μάθηση, να συγκινήσει την ψυχή και το πνεύμα τους, να προκαλέσει μια ενθουσιώδη ατμόσφαιρα μάθησης είναι δύσκολο να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα υψηλής απόδοσης για τους μαθητές του. Αν δεν ενθαρρύνει τους μαθητές, δεν ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους, τους μειώνει, δεν ενδιαφέρεται να μάθει καθετί γι αυτούς, να τους γνωρίσει, να ακούσει τη γνώμη τους, τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με προσοχή, δεν είναι καταρτισμένος, δεν τους μαθαίνει τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη και γενικά δε δίνει χρώμα στην τάξη ,συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό και στην αποτυχία των μαθητών.
Η υψηλή βαθμολογία όμως «κλείνει» το στόμα των γονιών, των μαθητών που δεν θα οργιστούν και θα ασκήσουν την οποιαδήποτε μορφής βία εναντίον του δασκάλου τους, κάνει τη «διαβίωση» στα σχολεία περισσότερο… ασφαλή! Μετά είναι και θέμα «γοήτρου» για τον εκπαιδευτικό το να παρουσιάζεται ως ο ικανότερος των άλλων που παρέλαβε τμήματα μαθητών «αχρήστων» και σε ένα τετράμηνο τους «μεταμόρφωσε» ο ίδιος σε «φωστήρες»! Όταν η βαθμολογία είναι υψηλή, οι σχέσεις εκπαιδευτικών - εκπαιδευόμενων είναι πιο ομαλές, πιο φιλικές, είναι οι πάντες ευχαριστημένοι.
Υπερθεματίζω, επίσης, ότι τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν καλές σχέσεις! Το να υπάρχει επικοινωνία, αγάπη, ενδιαφέρον και αντοχή ανάμεσα στους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία, το θεωρώ απαραίτητο! Οι έφηβοι έχουν πολλά προβλήματα, αντιμετωπίζουν δυσκολίες μεγάλες, μα το σχολείο δεν είναι ΜΟΝΟ ίδρυμα ψυχολογικής στήριξης και κατανόησης! Ετοιμάζει τους αυριανούς επιστήμονες, τους καλούς τεχνίτες και τους άριστους επαγγελματίες για κάθε χώρο της κοινωνικής πυραμίδας!
Αν ζητάμε ορθή αξιολόγηση των μαθητών, θα πρέπει να μάθουμε στα παιδιά την «επαγγελματική» συμπεριφορά στο σχολείο! Μελετάμε, κοπιάζουμε, επιτυγχάνουμε και το αντίθετο, θέτουμε στόχους και τους κυνηγάμε με πείσμα! Δεν είναι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί το ίδιο πράγμα! Δεν είναι συνομήλικοι, φίλοι! Πάντα θα πρέπει να υπάρχουν όρια στις σχέσεις μαθητών και εκπαιδευτικών. Πώς δέχονται σήμερα οι εκπαιδευτικοί να τους απευθύνουν το λόγο πολλοί από τους μαθητές τους στον ενικό ή με θράσος και αγένεια που, πολλές φορές, κάνει τους μεγάλους να κοκκινίζουν; Θεωρώ ότι αυτή η ισοπέδωση στον κώδικα συμπεριφοράς είναι κι αυτή ενδεικτική για να δει κανείς πόσο πολύ υπολογίζουν οι μαθητές το δάσκαλό τους και κατ’ επέκταση πόσο πολύ ενδιαφέρονται για να μάθουν και να γίνουν καλύτεροι!
Περισσότερη λύπη νιώθει ο δάσκαλος σήμερα όταν, διορθώνοντας τα γραπτά των μαθητών του, διαπιστώνει πως δεν έφτασαν στο ποθητό αποτέλεσμα, παρά οι ίδιοι οι αξιολογούμενοι! Οι γονείς θα εξακοντίσουν τα βέλη τους στο «άχρηστο» εκπαιδευτικό σύστημα, θα εισβάλουν στο σχολείο για να δείρουν τον «άχρηστο» δάσκαλο που τόλμησε να μην αντιληφθεί πόσο «μεγάλο μυαλό» είναι το παιδί του και το… αδίκησε! ‘Αρα, όλα εκείνα που η σπουδαία επιστήμη της αξιολόγησης πρόσφερε θεωρητικά, έπεσαν στο βρόντο!
Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι αρκετοί γονείς μαθητών που παρουσιάζουν προβλήματα στην επίδοσή τους χρησιμοποιούν συχνά αυστηρές μεθόδους πειθαρχίας που περιλαμβάνουν σωματικές τιμωρίες, ειρωνεία, προσβολές, απόρριψη. Δεν θεωρούν την εκπαίδευση ως αξία, αλλά αποδέχονται μόνο τη δυνατότητα που δίνει η εκπαίδευση για ευκολότερη εξεύρεση εργασίας, σπουδές και γρήγορη κοινωνική άνοδο. Επιρρίπτουν στα ίδια τα παιδιά την αποκλειστική ευθύνη για την αποτυχία τους στο σχολείο παραγνωρίζοντας το δικό τους μερίδιο ευθύνης ως γονείς και τις περισσότερες φορές δεν συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινή ζωή των παιδιών τους. Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας, λοιπόν, παίζουν πιο καθοριστικό ρόλο και για τη σχολική επίδοση των παιδιών.
Το αφελές αξίωμα «δεν παίρνουν τα γράμματα» οι μαθητές και οι δάσκαλοι «δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους», δεν πρέπει να μας παραπλανεί. Η αξιολόγηση των μαθητών, άσχετα εάν αυτή ορίζεται ως διαμορφωτική, συνεχής, γραπτή ή προφορική… ας λάβει σοβαρά υπόψιν ποιο θέλουμε να είναι το μέλλον του δημόσιου σχολείου!
Ας λάβουν υπόψιν οι εμπλεκόμενοι στο θέμα της αξιολόγησης ότι τα Πανεπιστήμια δεν μπορούν πλέον να δέχονται ημιμαθείς φοιτητές – και αναφέρομαι στα δημόσια πανεπιστήμια κι όχι στις «ιδιωτικές επιχειρήσεις», μιας κι εκεί ισχύουν άλλα δεδομένα! Να ακούμε με περίσκεψη τι λένε οι καθηγητές των Πανεπιστημίων, σχετικά με το «υλικό» που παραλαμβάνουν κάθε νέα ακαδημαϊκή χρονιά!
Ας προσπαθήσουν οι γονείς των μαθητών να αναγνωρίσουν τις πραγματικές δυνατότητες των παιδιών τους και ας τα βοηθήσουν με τη σειρά τους να μάθουν να μελετούν ΚΑΙ στο σπίτι! Δεν είναι λύση το πληρωμένο «σχολείο» του απογεύματος και σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να γεμίζει ο ελεύθερος χρόνος του μαθητή με ιδιαίτερα μαθήματα ως αργά το βράδυ. Ας έχουν οι γονείς ουσιαστική επικοινωνία με τους δασκάλους των παιδιών τους, συχνή και πάντα με την πεποίθηση ότι και οι δύο ενδιαφέρονται για την εξέλιξη και την πρόοδο του κάθε παιδιού, στα μέτρα που αυτό μπορεί να εξελιχθεί! Το να παρουσιάζονται πολλοί γονείς στα σχολεία παραμονές να πάρουν τους βαθμούς, για να εκφράσουν τις χίλιες δυο δικαιολογίες για την αναμενόμενη χαμηλή επίδοση του παιδιού, είναι ανώφελο και δεν δίνει στα παιδιά το ορθό μήνυμα!
Ας προσπαθήσει, τέλος, η εκπαιδευτική κοινότητα να τηρεί με αυστηρότητα τους όρους που διέπουν το μείζον θέμα της αξιολόγησης! Τα σχολεία μας και οι εκπαιδευτικοί προσφέρουν πολλές ευκαιρίες στους μαθητές για να δείξουν τις ικανότητές τους σε κάθε φάση της διδακτικής πράξης! Για όσο καιρό όμως η τελική αξιολόγηση θα επηρεάζεται πολύ από τη γραπτή δοκιμασία, οφείλουν να προσαρμόζουν την τελική τους αξιολόγηση κυρίως σε αυτήν.
Άλλωστε, για να επιτύχουν στο Πανεπιστήμιο, θα εξεταστούν ΜΟΝΟ γραπτά, εκτός κι αν καταργηθεί η εισαγωγική προς αυτά γραπτή δοκιμασία!
*ΕΜΕ Φιλολογικών
