ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Ο πολύ γνωστός στην Κύπρο Άγγλος συγκριτολόγος Robert Cowen σ’ ένα τελευταίο άρθρο του(1) αναφέρει πως επιθυμία του είναι να δει «την ακαδημαϊκή συγκριτική παιδαγωγική να αφιερωθεί στην ανάλυση των πολλών μορφών του imperium, δηλαδή της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας». Ταυτόχρονα επαναλαμβάνει την παλιά άποψή του πως οι εκπαιδευτικοί θεσμοί και οι τρόποι εκπαιδευτικής μετάδοσης αποτελούν στην ουσία συμπύκνωση του κατά καιρούς imperium και καλεί τους «υπηρετούντες την επιστήμη αυτή να γίνονται (με τα βιβλία και τα άρθρα τους) μάρτυρες των πολλών τρόπων με τους οποίους γίνεται αυτή η συμπύκνωση» στις διάφορες χώρες»(σ.212).
Σε ένα προηγούμενο άρθρο μου ακολούθησα αυτή την προσέγγιση, όταν χαρακτήρισα τα πανεπιστήμια της Κύπρου ως τα χαρακτηριστικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κύπρου της χρονικής περιόδου των τελευταίων τριάντα χρόνων, ως τις ροζέτες της εποχής, όπως τα αποκαλεί ο Cowen. Αυτή τη φορά θα προσπαθήσω να αναλύσω με το ίδιο θεωρητικό πλαίσιο τους τρόπους με τους οποίους το imperium (πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξουσία) που εγκαθιδρύθηκε στην Κύπρο μετά το 1960 επέβαλε και συνεχίζει να επιβάλλει το συγκεντρωτικό σύστημα στην εκπαίδευση της χώρας(κρατικά και όχι κοινοτικά σχολεία, απόλυτη ομοιομορφία σε όλα-- τρόπο διοίκησης, αναλυτικά, σχολικά εγχειρίδια, τρόπους αξιολόγησης, κανονισμούς).
Όπως όλοι ξέρουμε, το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου μέχρι το 1929, όταν η αγγλική διοίκηση ανέλαβε τη διοίκηση της δημοτικής εκπαίδευσης, ήταν αποκεντρωτικό. Την ευθύνη για τα δημόσια (κοινοτικά) σχολεία είχαν οι χωριτικές αρχές στα χωριά και οι σχολικές εφορείες στις πόλεις. Μετά το 1960 την εξουσία ανέλαβε πρώτα η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση και από το Μάρτιο του 1965 το Υπουργείο Παιδείας. Η ίδρυση της Κοινοτικής Συνέλευσης έγινε με πρόνοια του επιβληθέντος Συντάγματος του 1960 αλλά η ίδρυση του Υπουργείου Παιδείας έγινε με απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων (του Λαού). Κανένας δεν μίλησε το 1965 για αποκέντρωση, απεναντίας οι καθηγητές Μέσης Εκπαίδευσης πίεζαν από το 1960 να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι για να αποκτήσουν και εκείνοι τα πλεονεκτήματα που είχαν οι δάσκαλοι.
Έκτοτε έγιναν κατά καιρούς μερικές αναφορές για αποκεντροποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος οι οποίες όμως ήταν, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, απλές θεωρίες και ευχολόγια. Η μόνη σοβαρή αναφορά ήταν εκείνη για αυτονομία της σχολικής μονάδας για την οποία καταρτίστηκαν και μερικά σχέδια εφαρμογής, αλλά τελικά τίποτε δεν έγινε.
Η εξήγηση για αυτή την εξέλιξη είναι, πιστεύω, ότι το ισχύον συγκεντρωτικό σύστημα είναι η μορφή διοίκησης που επιτρέπει ή επιβάλλει το imperium, δηλαδή η πολιτική, κοινωνική και οικονομική εξουσία στην Κύπρο.
Όσοι ζουν στην Κύπρο νιώθουν καθημερινά στο πετσί τους τη δύναμη της πολιτικής εξουσίας στην Κύπρο (οι πολλές εξουσίες του ΠτΔ, η προσδοκία σχεδόν των πάντων από το κράτος- το κράτος ως γαλακτοφόρος αγελάδα, η πολιτικοποίηση των πάντων).Η ειρωνεία ωστόσο της κατάστασης είναι ότι αυτή η μεγάλη εξουσία των πολιτικών αρχών στην εκπαίδευση στηρίζεται περισσότερο στη στάση της κοινωνίας (στην κοινωνική εξουσία ) παρά στην απαίτηση των πολιτικών Είναι η κοινωνική εξουσία και συγκεκριμένα η κυρίαρχη αντίληψη της κοινωνίας ότι δεν μπορεί με κανένα τρόπο να δοθεί εμπιστοσύνη στους ιδιωτικούς φορείς και στα άτομα που οδηγεί στην υιοθέτηση πολλών εκπαιδευτικών θεσμών που εξυπηρετούν τη συγκέντρωση. Αυτή εξηγεί γιατί ,όπως και στην Ελλάδα, δεν έγινε καν σκέψη για ίδρυση ανεξάρτητων οργανισμών που να οργανώνουν τις δημόσιες εξετάσεις, όπως αυτές που οργανώνουν τις εξετάσεις στις ΗΠΑ( ACT,SAT), στη Βρετανία (GCSE,CIE), στη Γαλλία (BACCALAUREAT), και στη Γερμανία (ABITUR), Στην Κύπρο τις εξετάσεις οργανώνει το Υπουργείο Παιδείας και οι βουλευτές της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας ζητούν να δημοσιοποιηθούν τα ονόματα των θεματοθετών των Παγκύπριων Εξετάσεων για να μάθει ο κόσμος τα ονόματα αυτών που έκαναν το λάθος στο γραπτό της Φυσικής(name and shame), αγνοώντας τις πολλές δυσκολίες του έργου τους. Είναι η κοινωνική εξουσία που ζητεί από το κράτος στην Κύπρο, όπως και την Ελλάδα, να μην εμπιστεύεται τους πολίτες του μέχρι σημείου να τους ζητά να εξασφαλίσουν επιβεβαίωση της γνησιότητας των εγγράφων που εκδίδουν τα σχολεία(απολυτήρια) και τα πανεπιστήμια(πτυχία) από διάφορες επίσημες αρχές(διπλές και τριπλές υπογραφές και σφραγίδες). Είναι η κοινωνική εξουσία που ζητά από το κράτος, όπως και στην Ελλάδα να μην εμπιστεύεται τους δασκάλους και τους καθηγητές και να ετοιμάζει σχολικά εγχειρίδια που να τους καθορίζουν με λεπτομέρεια τι να διδάξουν μέσα στην τάξη. Αυτό εξηγεί, τέλος, γιατί οι εκπαιδευτικοί όχι μόνο δεν διαμαρτύρονται για αυτούς τους περιορισμούς αλλά υπήρξαν και περιπτώσεις που καθηγητές μιας ειδικότητας απαίτησαν να γίνουν οι οδηγίες του Υπουργείου περισσότερο λεπτομερείς, ώστε οι ίδιοι να μπορούν να απεκδύονται κάθε ευθύνης στην περίπτωση που οι μαθητές τους δεν έχουν ικανοποιητικά μαθησιακά αποτελέσματα στο μάθημά τους.
Όλα αυτά που ανέφερα τελευταία αποτελούν στην πραγματικότητα χαρακτηριστικά της ελληνοκυπριακής εκπαίδευσης που, σύμφωνα με τη θεωρία του Cowen, αποτελούν συμπύκνωση του επικρατούντος imperium. Είναι φανερό ότι η πολιτική εξουσία βλέπει με μεγάλη ευχαρίστηση αυτή τη στάση της κοινωνίας, γιατί με αυτή ενισχύεται η νομιμοποίησή της και επεκτείνεται η δύναμή της. Γι’ αυτό και με διάφορες ενέργειές της ενθαρρύνει τους πολίτες να βλέπουν το κράτος ως τον προστάτη τους και να περιμένουν να δικαιωθούν από αυτό για κάθε «αδικία» ή «ζημιά» που τους προκαλούν τα άτομα. Αυτή η αντίληψη εξηγεί επίσης τη συνεχή ψήφιση (όπως και στην Ελλάδα) διαρκώς και περισσότερων νόμων και κανονισμών, δηλαδή δομών, που θα ελέγχουν και θα περιορίζουν τα άτομα, δηλαδή τους φορείς.
Το συμπέρασμα από την ανάλυση του ρόλου του imperium στον τομέα της εκπαίδευσης στην Κύπρο είναι ότι, πρώτα, ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η συμπύκνωση είναι με τη στήριξη της κοινωνικής εξουσίας και, δεύτερο, όλα είναι ευνοϊκά για την πολιτική εξουσία, και επομένως μπορεί να συνεχίσει άνετα να κάνει τα λάθη της.
1.Cowen,R.(2018) Mythmaking,Wizarding and Witching:Reflections on Comparative Education: Telling Tales in Honour of Andreas Kazamias. EuropeanEducation,50,201-215.
.jpg)
