ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Το 1993, ο μεγάλος Μάνος Χατζηδάκις, με αφορμή τη συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων σε εκδήλωση κατά του νεοναζισμού, έλεγε χαρακτηριστικά: «Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε, είναι η παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς ανήσυχη, αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει, ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια».
Θεωρώντας τις απόψεις του επίκαιρες, αναρωτιέται κανείς τι είδους Παιδεία προσπαθούμε να δημιουργήσουμε και κατά πόσον αυτή μπορεί να πολλαπλασιάζει συνεχώς τις δημιουργικές ανησυχίες του εκπαιδευόμενου, ανεξάρτητα από τη βαθμίδα εκπαίδευσης στην οποία ανήκει. Οι θεωρητικές αναλύσεις των κατά καιρούς υποβαλλόμενων προτάσεων μιλάνε για μια παιδεία που θα είναι σε θέση να κινητοποιήσει τις νοητικές και ψυχικές λειτουργίας του, που θα τον απομακρύνει από τον στείρο παπαγαλισμό, θα τον μετατρέψει σε σκεπτόμενο άτομο που θα διδάσκεται περισσότερο πώς να μαθαίνει, πώς να ανακαλύπτει και να αξιοποιεί τη γνώση, να γεύεται τη χαρά της δημιουργίας, να οξύνει την κριτική του σκέψη. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι όλα αυτά για να συμβούν δεν μπορεί να μπαίνουν σε αυστηρά χρονοδιαγράμματα, δεν μπορούν να έχουν παρά μόνο καθορισμένη χρονική αφετηρία και να διέπονται από συνεχή αξιολόγηση, αναδιαμόρφωση και, γιατί όχι, κατάργηση μεθόδων και πρακτικών που αποδεικνύονται ατελέσφορες στην πορεία εφαρμογής.
Κύριοι φορείς αυτής της χωρίς τέρμα προσπάθειας δεν μπορεί να είναι άλλοι, παρά εκείνοι που εργάζονται στα εκπαιδευτήριά μιας κι έρχονται αντιμέτωποι με την πρακτική εφαρμογή όλων όσων καταφθάνουν ως εισηγήσεις, σχέδια, εγκύκλιοι και προτάσεις. Το μεγαλύτερο προτέρημά τους δεν είναι πλέον οι μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών που προσκομίζουν. Είναι πρώτα από όλα η αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, το κατά πόσον είναι σε θέση να μεταποιούν την αποκτημένη επιστημοσύνη τους σε πράξη, το ταλέντο που χρειάζεται να διαθέτουν για να εμπνέουν, να καθοδηγούν αλλά και η ικανότητά τους να ανανεώνονται οι ίδιοι, να είναι έτοιμοι να υπηρετούν το καινούργιο, να καταργούν τον εαυτό τους μερικές φορές και να προωθούν νέες μεθόδους και καινοτόμες πρακτικές. Δεν νοείται όμως αλλαγή χωρίς καθοδηγητή και συμπαραστάτη. Ελάχιστες ώρες παροχής οδηγιών «προς ναυτιλομένους» δεν είναι αρκετές ποτέ. Άλλωστε αυτοί οι όροι «συνεχής, αυθεντική, διαμορφωτική, εξακολουθητική», όποιο κι αν είναι το ουσιαστικό που προσδιορίζουν, είναι πολλοί απαραίτητοι και βοηθητικοί για όλους τους εμπλεκόμενους στα θέματα της Παιδείας.
Φαίνεται αναγκαία περισσότερο από ποτέ η αναδιαμόρφωση και το εκ θεμελίων γκρέμισμα μεθόδων και πρακτικών που δεν επιφέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα, κοιμίζουν το ανήσυχο μυαλό και επιφέρουν συχνά ανία και έλλειψη ενεργού ενδιαφέροντος στους διδασκομένους. Η μηχανιστική αναπαραγωγή της γνώσης, η έλλειψη κινήτρων και κατ’ επέκταση πραγματικού ενδιαφέροντος να εξευγενίσει ο κάθε διδασκόμενος «το κτήνος που περιέχουμε» δεν ωφελούν παρά μόνο «βολεύουν».
Η παιδεία του τόπου είναι η μόνη σωτήρια λύση για την προκοπή ενός λαού του. Το γνωρίζουν και οι πέτρες. Κι επειδή το γνωρίζουν και … οι πέτρες, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει οι αλλαγές στις εξετάσεις, στη διδασκαλία, στην αξιολόγηση να πανικοβάλλουν, μα να δοκιμάζονται. Είναι χρεία να βλέπει ο καθένας μας και λίγο το κοντινό παρελθόν. Όχι για να γυρίσει στο παρόν ως στήλη άλατος σαν τη γυναίκα του Λωτ, αλλά αποφασισμένος ο καθένας να συνδράμει το καινούργιο.
Το ανήσυχο μυαλό του μαθητή ή της μαθήτριας , τελικά, ξυπνάει μόνο για λίγο, αφού δύσκολα μπορεί να κρατηθεί ζωντανό. Για τούτη τη συνεχή απειλή της ύπνωσης φταίνε πολλοί παράγοντες, που έχουν αναλυθεί κατά κόρον. Στέκομαι όμως σε εκείνο που θεωρώ, ίσως, τον σημαντικότερο: Την αδιάφορη, παθητική στάση τους για οτιδήποτε προσφέρεται στον σχολικό χώρο. Μια ανεξήγητη κόπωση που, όλως παραδόξως, συχνά παίρνει τη μορφή βίαιων εξάρσεων και αντικοινωνικών συμπεριφορών.
Βεβαίως, ανησυχούμε για το μέλλον γιατί οι σπουδαστές μας εθίστηκαν στο έτοιμο, αυτό που κατακτάται άκοπα σχεδόν και η παραμικρή δυσκολία τους αποπροσανατολίζει. Ανησυχητικό ποσοστό μαθητών και μαθητριών εγνωσμένα πάσχει από δυσλεξία, αδυναμία συγκέντρωσης κι ελλειμματική προσοχή, ψυχολογικά προβλήματα και σύνδρομα που χρειάζεται κανείς να είναι ειδήμων για να τα αντιμετωπίσει κι όχι μόνο στα εκπαιδευτικά θέματα αλλά και σε θέματα που έχουν να κάνουν με την υγεία, σωματική και ψυχική.
Τα πιο πάνω στοιχεία καλό είναι να λαμβάνονται υπόψιν όταν εκπονούνται σχέδια και αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα. Η πραγματικότητα απογοητεύει σήμερα. Δεν θεωρώ ότι κανένας τύπος σχολείου μπορεί να ανταποκριθεί στις μεγάλες αλλαγές, αν αυτές εισαχθούν όλες μαζί και εφαρμοστούν ταυτόχρονα. Άλλωστε, ένα καλό οικοδόμημα δεν κρίνεται ποτέ ως ασφαλές, αν δεν έχει δυνατά θεμέλια να συγκρατήσουν για πολλά χρόνια τον τελευταίο του όροφο, αυτόν που ανεβαίνοντας κανείς θεάται τον κόσμο.
Αληθινή παιδεία είναι το ζητούμενο, παιδεία που δεν κονσερβοποιεί τα μυαλά των σπουδαστών κι επιχειρείται με τα νέα προτεινόμενα σχέδια μάθησης, αξιολόγησης και εξέτασης. Σαφώς και η εφαρμογή τους θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα συμφωνίας και βελτιωτικών τροποποιήσεων που θα βοηθήσουν περισσότερο την καλή εφαρμογή τους. Πόσο είναι ο καθένας διατεθειμένος, όμως, να αποχαιρετήσει οριστικά τα «ασφαλή» διδακτικά του όπλα και σχέδια; Πόση εμπιστοσύνη έχει κι ο διδάσκων/η διδάσκουσα στις ικανότητές του και πόσο βοηθητικά είναι όλα αυτά τα καθοδηγητικά κείμενα για να τον αλλάξουν; Μήπως χρειάζεται να προβούμε σε δραστικότερες αλλαγές για να μπορέσει να αναπνεύσει περισσότερο ο εκπαιδευόμενος στο σχολείο; Γιατί θα πρέπει να αξιολογείται, να γράφει διαγωνίσματα σε μαθήματα που προσφέρουν άλλου είδους χαρά, γνώση, καλλιέργεια, όπως π.χ. η Μουσική, η Τέχνη, το Θέατρο ή άλλα μαθήματα όπως τα Θρησκευτικά, η Οικιακή Οικονομία, η Φυσική Αγωγή.
Αυτό που δεν χρειάζεται καθόλου η παιδεία, είναι τη διαφήμιση και την πρόταξη των αλλαγών, την αποθέωση του ονόματος του καθενός αλλά και την περιττή, προεξαγγελτική προβολή αποτελεσμάτων μεθόδων και πρακτικών που δεν εφαρμόστηκαν ακόμη και, ως εκ τούτου, δεν αξιολογήθηκαν. Η Παιδεία δεν χρειάζεται, επομένως, μια τυχαία «αντιβίωση». Χρειάζεται τέτοια μελετημένη στρατηγική, ώστε να μην επανεμφανιστούν αρνητικές συνέπειες από τη «χρήση λανθασμένων ιαματικών μεθόδων». Μόνον έτσι θα αποκτήσει τα αντισώματα για ν’ αντιμετωπίσει τις μελλούμενες απειλές και προκλήσεις.
*ΕΜΕ Φιλολογικών-Θεατροιλογίας
Συντονιστής ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων
