ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ*
Με λίγη φαντασία το επίδομα ανεργίας θα μπορούσε να μετατραπεί σε επίδομα εργασίας, δηλαδή κίνητρο και εφαλτήριο απόκτησης των απαιτούμενων δεξιοτήτων, της εργασιακής πείρας, της απασχόλησης και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας από τους ίδιους τους άνεργους. Τα 100 και πλέον εκατομμύρια που δίδονται σαν επίδομα ανεργίας θα μπορούσαν να μετατραπούν από «ελεημοσύνη» σε επένδυση για μόνιμη απασχόληση και επανεκκίνηση της οικονομίας. Πώς;
Η πρώτη αρχή είναι: κανένας που μπορεί και θέλει να δουλέψει δε μένει χωρίς απασχόληση. H δεύτερη αρχή είναι: κανένας δε θα πληρώνεται για να κάθεται, εκτός και αν είναι ανίκανος να εργασθεί λόγω ασθενείας ή σοβαρής αναπηρίας. Τρίτη αρχή είναι: όσοι πραγματικά θέλουν αλλά δε βρίσκουν δουλειά σημαίνει ότι στερούνται προσόντων, ή δεξιοτήτων ,ή εμπειρίας που απαιτούνται από την αγορά εργασίας όπως έχει διαμορφωθεί με την νέα τάξη πραγμάτων, ή στερούνται της απαιτούμενης ευελιξίας και προσαρμοστικότητας στις νέες συνθήκες. Όποιος και αν είναι ο λόγος, χρειάζεται άμεση δράση προς αλλαγή και προσαρμογή: απόκτηση νέων δεξιοτήτων, εργασιακής εμπειρίας και ευελιξίας.
Εγγύηση απασχόλησης
Η πολιτεία θα πρέπει να παράσχει «εγγύηση απασχόλησης» σ’ όσους είναι άνεργοι και θέλουν απασχόληση ανάλογη με τη «εγγύηση νεανικής απασχόλησης» της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα ώστε να προσφέρεται στους νέους , μέχρι τα 25, εργασία, ή συνέχιση σπουδών τους, ή επιμόρφωση, ή μαθητεία και πρακτική εξάσκηση μέσα σε τέσσερεις μήνες αφότου έγιναν άνεργοι. Οργανωμένα συστήματα επιμόρφωσης, μαθητείας και πρακτικής εξάσκησης διορθώνουν την αναντιστοιχία δεξιοτήτων μεταξύ ανέργων και θέσεων εργασίας, υπαρχουσών και νέων, και διευκολύνουν τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας και από μια απασχόληση σε άλλη. Αυτό απαιτεί συνεργασία μεταξύ αρμοδίων υπηρεσιών του κράτους, επιχειρήσεων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και άλλων οργανισμών που προσφέρουν πρακτική κατάρτιση.
Ο κάθε άνεργος θα έχει να επιλέξει μεταξύ: 1) εργοδότησης του σε διαθέσιμες θέσεις εργασίας για τις οποίες έχει τις αναγκαίες δεξιότητες, 2) φοίτηση σε εγκεκριμένα προγράμματα προς απόκτηση νέων πρακτικών δεξιοτήτων, 3) επαγγελματική εξάσκηση ή μαθητεία (internship) προς απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και πρακτικής, 4)δημιουργία δικής του επιχείρησης, και 5) κοινωνική προφορά μέσω εθελοντισμού.
Το κράτος σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και τις μη-κυβερνητικές, μη- κερδοσκοπικές οργανώσεις θα πρέπει να πάρει όλα εκείνα τα μέτρα που απαιτούνται για να μπορεί να εγγυηθεί για κάθε άνεργο δουλειά, ή επιμόρφωση, ή μαθητεία, ή βοήθεια για δημιουργία δικής του επιχείρησης, ή ευκαιρία εθελοντικής κοινωνικής προσφοράς.
Απασχόληση και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας
Πως θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας; Η παραχώρηση κινήτρων, όπως φορολογικών ελαφρύνσεων προς τις επιχειρήσεις που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας είναι μέτρο προς την ορθή κατεύθυνση, αλλά ποιος θα αγοράσει την αυξημένη παραγωγή, αφού στη τοπική αγορά η ζήτηση είναι περιορισμένη λόγω μικρού μεγέθους, και συνεχώς μειώνεται λόγω περικοπών και ύφεσης; Η μικρή τόνωση της ζήτησης από τους μισθούς των νέο-προσληφθέντων δεν θα έκανε την διαφορά στην κατανάλωση και την κερδοφορία των επιχειρήσεων, ώστε να δικαιολογούσε επέκταση της παραγωγής και νέες επενδύσεις. Απαιτείται συνάμα και αύξηση της εξωτερικής ζήτησης με το άνοιγμα νέων αγορών στο εξωτερικό, τη μείωση του κόστους παραγωγής, τη βελτίωση της ποιότητας, την αύξηση της παραγωγικότητας και την επένδυση στη καινοτομία. Επομένως, μέτρα προς αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων θα πρέπει να συνοδεύουν τα μέτρα ενθάρρυνσης της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.
Σωστή μόρφωση κι’ επιμόρφωση
Η επιμόρφωση του εργατικού δυναμικού (εργαζομένων και ανέργων) είναι εκ των ουκ άνευ για ριζική και συστημική αντιμετώπιση της ανεργίας και έξοδο από την κρίση. Η αναντιστοιχία μεταξύ προσόντων του εργατικού δυναμικού και των δεξιοτήτων που απαιτούνται από την αγορά εργασίας είναι άνευ προηγουμένου. Διαθέτουμε δεκάδες χιλιάδες άνεργους και εργαζόμενους (εν δυνάμει άνεργους) που έχουν προσόντα εκπαιδευτικού ή δημοσίου υπαλλήλου ή τραπεζικού. Ακριβώς στους τρεις τομείς που είναι υπερστελεχομένοι και που αντί θέσεις εργασίας προσφέρουν πλεονασμούς, απολύσεις και κίνητρα για εθελούσια έξοδο. Εν τω μεταξύ, τα πανεπιστήμια μας συνεχίζουν ως επί το πλείστον την παραγωγή και άλλων αποφοίτων με θεωρητική εκπαίδευση σε τομείς και ειδικότητες εκτός τόπου κα χρόνου, ενισχύοντας έτσι τις τάξεις των ανέργων με κάθε τελετή αποφοίτησης. Δε χρειάζεται όμως να περιμένουμε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προσαρμόσουν τα προγράμματα τους στις ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Υπάρχουν επιμορφωτικά προγράμματα, και πολλά άλλα θα μπορούσαν να αναπτυχθούν, για μετασκευή και πρακτική προσαρμογή των γνώσεων και δεξιοτήτων των ήδη πτυχιούχων, και μη, στις ανάγκες της αγοράς και στις νέες προοπτικές που ανοίγονται μπροστά μας.
Τεχνική εκπαίδευση και μαθητεία
Άλλες χώρες, όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Ολλανδία και οι Σκανδιναβικές χώρες που πέτυχαν χαμηλά ποσοστά νεανικής ανεργίας, χωρίς υπερστελέχωση του δημοσίου, εκπαιδευτικού, και τραπεζικού τους τομέα, επένδυσαν στην τεχνική εκπαίδευση, στις στενές σχέσεις της παιδείας με την αγορά εργασίας και στο σύστημα μαθητείας και πρακτικής εξάσκησης (apprenticeships & internships). Στην Κύπρο καταργήσαμε το μόνο ίδρυμα ανώτερης τεχνικής εκπαίδευσης, το Ανώτερο Τεχνολογικό Ινστιτούτο, αντί να το αναβαθμίσουμε, λόγω της έμμονης ιδεοληψίας μας υπέρ των θεωρητικών ακαδημαϊκών πτυχίων, των τίτλων και όχι της ουσίας. Τώρα εισπράττουμε τα αποτελέσματα της απερισκεψίας μας.
θα πρέπει πάραυτα να μιμηθούμε τη Νότιο Κορέα που υιοθέτησε με επιτυχία το Γερμανικό σύστημα των τεχνικών «Meister Schools» και την αρχή ότι ο καλύτερος τρόπος να μάθεις είναι με το να κάνεις. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ενεργοποιηθούν με την προσφορά θεσμικών, φορολογικών και άλλων κινήτρων για να παράσχουν κατά κανόνα και όχι κατ’ εξαίρεση ευκαιρίες μαθητείας και πρακτικής εξάσκησης. Συνάμα, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλα τα επίπεδα θα πρέπει να παρακινηθούν να προσαρμόσουν τα προγράμματα τους στα νέα δεδομένα της Κυπριακής και διεθνούς οικονομίας και να ενισχύσουν τις σχέσεις τους με την επιχειρηματική κοινότητα και την αγορά εργασίας.
Δημιουργία ιδίων επιχειρήσεων (start-ups)
Σε όσους άνεργους επιλέξουν την αυτοεργοδότηση με τη δημιουργία της δικής τους επιχείρησης θα πρέπει να τους παρέχεται υποστήριξη με το εργαλείο της μικροχρηματοδότησης (microfinance). Για παράδειγμα, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου το 2011 θέσπισε το New Enterprise Allowance προς υποστήριξη των ανέργων που θα ήθελαν να αρχίσουν την δική τους επιχείρηση με οικονομικά βοηθήματα και επιχειρηματική κατάρτιση και καθοδήγηση (business coaching and mentoring). Τους δίδεται εθελοντής καθοδηγητής που τους βοηθά να αναπτύξουν το επιχειρηματικό τους σχέδιο και ακολούθως χρηματοδότηση μέχρι 4,000 ευρώ για κάθε συμμετέχοντα που αρχίζει δική του επιχείρηση
Εθελοντισμός και κοινωνική προφορά
Τέλος, όσοι άνεργοι αποφασίζουν να μην επιλέξουν την απασχόληση, ή τη μαθητεία ή την επιμόρφωση που τους προσφέρεται, ή να δημιουργήσουν την δική τους επιχείρηση, να έχουν μια τελευταία επιλογή: εθελοντική κοινωνική προσφορά, ανάλογη σε ώρες εργασίας με την προσφερόμενη αλλά μη αποδεκτή απασχόληση. Οι εθελοντές θα μπορούν να προσφέρουν την εργασία τους σε κοινότητες και δήμους, φιλανθρωπικά ιδρύματα, περιβαλλοντικές οργανώσεις, γηροκομεία, κοινωνικά παντοπωλεία και γενικά σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς κοινής ωφελείας.
Θα πρέπει επί τέλους και εμείς να πάρουμε το μήνυμα των καιρών και να μετατρέψουμε το δίκτυ ασφαλείας του επιδόματος ανεργίας σε εφαλτήριο επιμόρφωσης και απασχόλησης, και γιατί όχι, και σε εφαλτήριο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, αλλά και κοινωνικής προσφοράς. Ας αποφασίσουμε επιτέλους να χρησιμοποιήσουμε τους ανενεργούς μας πόρους και τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα για να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί και να εκμεταλλευθούμε τις ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση, αντί να γινόμαστε τα εύκολα θύματά τους.
*Καθηγητής Ανάπτυξης , Επιχειρηματικότητας & Ηθικής και Διευθυντής του Cyprus International Institute of Management (CIIM).
