ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Με μεγάλη θυμηδία αλλά και διάθεση για σοβαρή συζήτηση παρακολουθώ τις ενίοτε οργίλες και άλλοτε πανικόβλητες «παρεμβάσεις» όσον αφορά στην αύξηση των ωρών για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής στα σχολεία μας.
Το αξιοθρήνητο στην όλη κατάσταση είναι ότι οι αντιδράσεις προέρχονται μεταξύ άλλων από συναδέλφους που κατά τα άλλα κόπτονται δήθεν περί παιδείας και «συμπαρασύρουν» με τις αντιεπιστημονικές τους απόψεις το ευρύτερο κοινό.
Φαίνεται ότι στις μέρες μας όπου αμφισβητούνται τα πάντα, ακόμα και τα αυτονόητα, κάποιοι τολμούν να υποβιβάσουν τη μεγάλη αξία της γλώσσας μας που είναι μία και αδιαίρετη. Γιατί όταν μιλάμε για Αρχαία Ελληνική γλώσσα, μιλάμε για μια παλαιότερη μορφή της γλώσσας που μιλάμε σήμερα Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΚΑΤ’ΟΥΣΙΑΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΟΥΣΑΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΑΜΕΣΑ ΣΥΝΥΦΑΣΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗ ΝΟΗΣΗ ΜΑΣ.
Για πολλούς, είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η Ελληνική γλώσσα και ιδιαιτέρως τα Αρχαία Ελληνικά είναι η ανώτερη μορφή γλώσσας που έχει επινοήσει ποτέ το ανθρώπινο πνεύμα. Η άποψη αυτή δεν είναι αυθαίρετη αλλά βασίζεται σε κριτήρια αντικειμενικά σχετικά με την αξιολόγηση μιας γλώσσας. Προς επίρρωση της πιο πάνω θέσης παραθέτω τα πιο κάτω:
Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Αγγλοαμερικάνοι όταν ψάχνουν να βρουν την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια «Οι Έλληνες θα έχουν μια λέξη για αυτό». Φράση την οποίαν πρώτος είχε γράψει ο καθηγητής Όλιβερ Τάπλιν στο βιβλίο του «Ελληνικό πυρ».
Ενώ η Αγγλική γλώσσα έχει περίπου 166.724 λεξίτυπους 41.214 από αυτές τις λέξεις είναι αμιγώς Ελληνικές, χωρίς να υπολογίζουμε τις σύνθετες και τις Ελληνογενείς), η Ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει ήδη, στην καταγραφή μέχρι λίγο πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, 1.200.000 λεξίτυπους (Αμερικανικό Λεξικού Merriam-Webster).
Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ Α. Κωσταντινίδη συγγραφέα των βιβλίων «Οι Ελληνικές λέξεις στην Αγγλική γλώσσα» και «Η οικουμενική διάσταση της Ελληνικής γλώσσης», πολλά λεξικά σταματούν την ετυμολογία της λέξης στην λατινική ρίζα αγνοώντας το γεγονός ότι η πλειονότητα των ίδιων των Λατινικών λέξεων έχουν ελληνική ρίζα.
Πολλές ομηρικές λέξεις σώζονται ακόμα και σήμερα στις ευρωπαϊκές γλώσσες, και αυτές οι πάμπολλες λέξεις φυσικά δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των «αμιγώς Ελληνικών» που αναφέραμε νωρίτερα. Μία από αυτές τις λέξεις είναι το γνωστό «kiss». Ακούγεται αστεία σαν δήλωση ότι είναι στην ουσία Ελληνική (αρχ. Ελλην. το «φιλώ» είναι «κυνέω / κυνώ», προστακτ. «κύσον με», δηλαδή «φίλησε με»).
Η δυναμική της Ελληνικής γλώσσας βρίσκεται στην ικανότητά της να πλάθεται όχι μόνο προθεματικά ή καταληκτικά, αλλά διαφοροποιώντας σε μερικές περιπτώσεις μέχρι και την ρίζα της λέξης (π.χ. «τρέχω» και «τροχός» παρόλο που είναι από την ίδια οικογένεια αποκλίνουν ελαφρώς στην ρίζα). Η Ελληνική είναι ειδική στο να δημιουργεί σύνθετες λέξεις με απίστευτων δυνατοτήτων χρήσεις, πολλαπλασιάζοντας το λεξιλόγιο. Είναι γενικά αδιαμφισβήτο το γεγονός ότι «Η Λατινική και η Ελληνική, ιδίως η Ελληνική, αποτελούν ανεξάντλητη πηγή υλικών για την δημιουργία επιστημονικών όρων» (Webster’s New International Dictionary).
Η Ελληνική γλώσσα έχει λέξεις για έννοιες οι οποίες παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο. Μόνον η Ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει την ζωή από τον βίο, την αγάπη από τον έρωτα. Μόνον αυτή διαχωρίζει, διατηρώντας το ίδιο ριζικό θέμα, το ατύχημα από το δυστύχημα, το συμφέρον από το ενδιαφέρον.
Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η Ελληνική γλώσσα μας διδάσκει συνεχώς πως να γράφουμε σωστά. Μέσω της ετυμολογίας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιος είναι ο σωστός τρόπος γραφής ακόμα και λέξεων που ποτέ δεν έχουμε δει ή γράψει. Το «πειρούνι» για παράδειγμα, για κάποιον που έχει βασικές γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών, είναι προφανές ότι γράφεται με «ει» και όχι με «ι» όπως πολύ άστοχα το γράφουμε σήμερα. Ο λόγος είναι πολύ απλός, το «πειρούνι» προέρχεται από το ρήμα «πείρω» που σημαίνει τρυπώ-διαπερνώ, ακριβώς επειδή τρυπάμε με αυτό το φαγητό για να το πιάσουμε. Επίσης η λέξη «συγκεκριμένος» φυσικά και δεν μπορεί να γραφτεί «συγκεκρυμμένος», καθώς προέρχεται από το «κριμένος» (αυτός που έχει δηλαδή κριθεί) και όχι βέβαια από το «κρυμμένος» (αυτός που έχει κρυφτεί). Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα.
Άρα το να υπάρχουν πολλά γράμματα για τον ίδιο ήχο (π.χ. η, ι, υ, ει, οι κ.τ.λ.) όχι μόνο δεν θα έπρεπε να μας δυσκολεύει, αλλά αντιθέτως να μας βοηθάει στο να γράφουμε πιο σωστά, εφόσον βέβαια έχουμε μια βασική κατανόηση της γλώσσας μας. Επιπλέον η ορθογραφία με την σειρά της μας βοηθάει αντίστροφα στην ετυμολογία αλλά και στην ανίχνευση της ιστορική πορείας της κάθε μίας λέξης και στην ανάπτυξη της μνήμης.
Επιπρόσθετα, οι μέθοδοι εκμάθησης των Αρχαίων Ελληνικών, σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, δείχνουν θετική επίδραση στην ψυχοδιανοητική ανάπτυξη του παιδιού και το βοηθούν να ανέλθει ταχύτερα σε ανώτερα νοητικά στάδια (Μαυροπούλου, 2012). Οι ίδιες έρευνες έδειξαν επίσης ότι μαθητές που διδάχθηκαν Αρχαία Ελληνικά υπερτερούν και πάλι με ανοδικές και στατιστικώς σημαντικές διαφορές σε δοκιμασίες που αφορούν λεκτικές ικανότητες, κατανόηση και δημιουργία εννοιών.
Στη γλώσσα έχουμε το σημαίνον (την λέξη) και το σημαινόμενο (την έννοια). Στην Ελληνική γλώσσα αυτά τα δύο έχουν πρωτογενή σχέση, καθώς αντίθετα με τις άλλες γλώσσες το σημαίνον δεν είναι μια τυχαία σειρά από γράμματα. Πολλοί διαχωρίζουν τα Ελληνικά ως «εννοιολογική» γλώσσα από τις υπόλοιπες «σημειολογικές» γλώσσες. Μάλιστα ο μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βένερ Χάιζενμπεργκ είχε παρατηρήσει αυτή την σημαντική ιδιότητα για την οποία είχε πει «Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο.»
Όπως δε μας έλεγε και ο Αντισθένης, «Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις». Για παράδειγμα ο «φθόνος» ετυμολογείται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει μειώνομαι. Και πραγματικά ο φθόνος σαν συναίσθημα, σιγά σιγά μας φθίνει και μας καταστρέφει. Μας «φθίνει» - ελαττώνει σαν ανθρώπους – και μας φθίνει μέχρι και τη υγεία μας. Και φυσικά όταν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε κάτι που είναι τόσο πολύ ώστε να μην τελειώνει πως το λέμε; Μα φυσικά «άφθονο». Αυτή είναι η ουσία της γλωσσικής παιδείας, δεν είναι μόνον εξωτερική. Γι αυτό δεν μπορεί να συγκριθεί με οποιοδήποτε άλλο απλό διδακτικό αντικείμενο, διότι αποτελεί το όχημα προσπέλασης στις βαθύτερες έννοιες και αξίες.
Είναι προφανής η σχέση που έχει η γλώσσα με την σκέψη του ανθρώπου. Όπως λέει και ο George Orwell στο αθάνατο έργο του «1984», απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη. Εκεί το καθεστώς προσπαθούσε να περιορίσει την γλώσσα για να περιορίσει την σκέψη των ανθρώπων, καταργώντας συνεχώς λέξεις. Στον τόπο μας με τον πόλεμο που δέχεται από τον άκρατο συνδικαλισμό το μάθημα της Ελληνικής γλώσσας και ελληνορθόδοξης παιδείας τι επιδιώκεται;;
«Η γλώσσα και οι κανόνες αυτής αναπτύσσουν την κρίση» έγραφε ο Μιχάι Εμινέσκου, εθνικός ποιητής των Ρουμάνων. Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικά πολιτισμού. Το να μιλάς σωστά σημαίνει να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις.
Αν θέλουμε λοιπόν να σκεφτόμαστε και όχι απλά να βελάζουμε…., με τις ευνόητες συνέπειες ως λαός και ως πολιτισμός, τότε η διδασκαλία της Αρχαίας όχι απλά επιβάλλεται αλλά είναι εθνική υποχρέωση και καθήκον για την επιβίωσή μας και την εθνική μας υπόσταση.
Όπως σημειώνει και ο «δικός μας» Κωνσταντίνος Τσάτσος, πρώην Υπουργός, πρώην Πρόεδρος Δημοκρατίας και συγγραφέας, «Όσο πιο προηγμένος είναι ο πολιτισμός ενός έθνους, τόσο πιο πλούσιες σε προϊστορία, και συνεπώς και σε ουσία, είναι οι λέξεις της γλώσσας...
Με την γλώσσα μεταδίδομε λογικούς συνειρμούς και διεγείρομε συναισθήματα... Κάθε λαός έχει την γλώσσα που του αξίζει. Στην γλώσσα, όπως και στα τραγούδια του, εναποθηκεύεται ο πολιτισμός του... είναι ο πιο αδιάψευστος μάρτυρας της ιστορικής του συνείδησης και της ιστορικής του συνέχειας.»
*Φιλόλογος
