ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Σε ένα άρθρο του στο BBC-News της 1ης Οκτ.2016, ο μελετητής David Robson αναφέρεται σε δυο επιστημονικά ευρήματα των τελευταίων χρόνων, τα οποία εκπέμπουν εντελώς αντίθετο μήνυμα. Αυτά είναι, πρώτα, η διαπίστωση του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Otago της Νέας Ζηλανδίας James Flynn για μεγάλη αύξηση του Βαθμού Ευφυίας των σημερινών νέων (ποτέ δεν ήταν ψηλότερη), γνωστή ως The Flynn Effect και, δεύτερο, η διαπίστωση του ίδιου ότι αυτή η αύξηση ευφυίας των νέων δεν τους έκανε δυστυχώς σοφότερους.
Η αύξηση ευφυίας, η οποία ανέρχεται, κατά τους υπολογισμούς του Flynn, σε 11 μονάδες, εξηγείται από την καλύτερη διατροφή και υγεία, ακριβώς δηλαδή όπως εξηγείται και η αύξηση του αναστήματος των σημερινών νέων. Τη διαπίστωση ότι η αύξηση του βαθμού ευφυίας δεν οδήγησε σε σοφότερους ανθρώπους τη συνάγει από τα δείγματα ανωριμότητας των σημερινών νέων , όπως αυτή τεκμηριώνεται από τη συμπεριφορά τους σε θέματα κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Η κοινωνική ανωριμότητα καταφαίνεται από τον συχνά καταστρεπτικό τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους στην καθημερινή τους ζωή. Η πολιτική ανωριμότητά τους τεκμηριώνεται από το ότι αφήνονται συχνά να εξαπατούνται από τους πολιτικούς ηγέτες σε βαθμό που να γίνονται αξιολύπητα θύματά τους. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν, όταν έγραφε αυτό το κείμενο, ο καθηγητής είχε υπόψη του την ευρεία απήχηση που είχε στους αμερικανούς ψηφοφόρους ο τότε υποψήφιος και νυν πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλτ Τραμπ. Η εκλογή πάντως του Τραμπ, του ανθρώπου που, όπως δείχνουν τα καθημερινά σημειώματα του στο Twitter,τη μόνη σχεδόν διάκριση που ξέρει να κάνει μεταξύ των ανθρώπων είναι αυτή μεταξύ bad guys (bad Mexicans , bad or sickly Obama)και good guys(good Americans), όπως ακριβώς γίνεται όταν ξεχωρίζουμε τους κακούς και τους καλούς στα γουέστερν, αποδεικνύει αυτό ακριβώς που υποστηρίζει, ότι δηλαδή οι σημερινοί αμερικανοί νέοι ψηφίζοντας τον Τραμπ έδειξαν ότι μπορεί να είναι να πιο έξυπνοι από τους παλιούς, αλλά όχι σοφότεροι.
Μια εξήγηση που δίνει ο Flynn γι' αυτή την κατάντια είναι το στενό περιεχόμενο της μόρφωσης των σημερινών νέων, ως αποτέλεσμα του μεγάλου περιορισμού των καθαρά ανθρωπιστικών μαθημάτων και ιδιαίτερα της Ιστορίας στα σημερινά αναλυτικά προγράμματα. Αυτό φυσιολογικά περιορίζει πολύ τα ενδιαφέροντά τους σε βαθμό που ελάχιστοι απ’ αυτούς να διαβάζουν ιστορικά βιβλία και σοβαρά μυθιστορήματα.
Υποθέτω ότι ένα από τα θέματα που θα συζητηθούν στη Διάσκεψη των Υπουργών Παιδείας των χωρών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης που συνέρχεται σήμερα και αύριο (22και23 Μαρτίου) στη Λευκωσία με θέμα «Διασφάλιση της Δημοκρατίας μέσω της Εκπαίδευσης» θα είναι, μεταξύ άλλων, και η συμβολή του μαθήματος της Ιστορίας στην κατάρτιση πολιτών που θα μπορούν μέσα από τη μελέτη της Ιστορίας να κατανοούν καλύτερα και να βλέπουν καθαρότερα τη σύγχρονη πραγματικότητα, θα ενδιαφέρονται για τα κοινά και ταυτόχρονα θα έχουν την κριτική ικανότητα που χρειάζεται για να μπορούν να κρίνουν σωστά πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις στην πολιτική. Χωρίς αυτά τα μορφωτικά εφόδια δεν μπορεί να διασφαλισθεί δημοκρατική λειτουργία κανενός κράτους.
Εκείνο που έχει σημασία, πιστεύω, είναι στη Διάσκεψη να μην περιοριστεί η συζήτηση μόνο στα θέματα που άπτονται της σχολικής πραγματικότητας (αναλυτικά προγράμματα, διδακτικά βιβλία, μέθοδοι διδασκαλίας και αξιολόγησης)αλλά να επεκταθεί και στα θέματα της εξωσχολικής πραγματικότητας που επηρεάζουν τη γενικότερη μόρφωση και συμπεριφορά των νέων. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να συζητηθεί, με αφορμή την αναφορά στην άποψη του Flynn για τη μεγάλη σημασία της μελέτης ιστορικών βιβλίων από ενήλικες, σε ποιο βαθμό η φοίτηση των νέων της Κύπρου για ένα ή δυο χρόνια σε φροντιστήρια για να μάθουν την εξεταστέα ύλη της Ιστορίας που θα εξεταστούν στις Παγκύπριες Εξετάσεις τους αποτρέπει από το να διαβάζουν βιβλία Ιστορίας στη μετασχολική ζωή τους. Είναι ενδιαφέρον να διερευνηθεί αν οι νέοι αυτοί μπορούν μετά την αποφοίτησή τους να δουν με άλλο μάτι την Ιστορία και να νιώσουν ενδιαφέρον να μελετήσουν μόνοι τους ιστορικά βιβλία για να αποκτήσουν ευρύτερη μόρφωση ή ακόμα για να νιώσουν ευχαρίστηση από αυτή τη μελέτη.
Δυο άλλα θέματα που μπορούν να συζητηθούν είναι η σημασία του είδους της επιχειρηματολογίας που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί και η σημασία της συγγραφής ή όχι απομνημονευμάτων από παλαιμάχους πολιτικούς σε μια χώρα. Πόσο διαφορετικό είναι, για παράδειγμα, για τον τρόπο που σκέφτονται και αντιδρούν οι πολίτες αν ζουν σε μια χώρα στην οποία οι εν ενεργεία πολιτικοί επιχειρηματολογούν με αναφορά σε ιστορικά γεγονότα και σε απόψεις ιστορικών, παλαιότερων ή νεότερων, παρά αν ζουν σε μια χώρα στην οποία οι πολιτικοί όχι μόνο αγνοούν παντελώς την ιστορία αλλά ποτέ δεν νιώθουν την ανάγκη να μελετήσουν ιστορικά βιβλία; Και δεύτερο, πόσο βοηθούνται οι πολίτες να κατανοούν τις πολιτικές πράξεις και ιδιαίτερα τα παρασκήνια τους αν ζουν σε μια χώρα στην οποία οι παλαίμαχοι πρόεδροι ή πρωθυπουργοί της γράφουν τα απομνημονεύματά τους γιατί νιώθουν την ανάγκη να διαφωτίσουν ολοκληρωμένα και ειλικρινά τους συμπολίτες τους για γεγονότα και καταστάσεις στις οποίες πρωταγωνίστησαν και για τις οποίες δεν μπορούσαν να μιλήσουν ελεύθερα όταν ήταν στην εξουσία, σε σύγκριση με μια χώρα στην οποία οι πρώην πρόεδροί της δεν γράφουν απομνημονεύματα ή αν γράψουν, το κάνουν αποκλειστικά για να δικαιολογήσουν εκ των υστέρων τα λάθη ή τις παραλείψεις τους με παιδαριώδεις δικαιολογίες;
*Πρώην αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
