ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ*
Για την Ορθοδοξία η Ανάσταση είναι η καθοριστική γιορτή. Αντίθετα για τις δυτικές εκκλησίες τα Χριστούγεννα αποτελούν την πιο σημαντική γιορτή ενώ ως επί το πλείστον δεν αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην Ανάσταση. Για τον Ελληνισμό, κυρίως, η Ανάσταση είναι κορυφαίο γεγονός με βαρύνουσα σημασία καθώς αναπόφευκτα εμπεριέχει και μια εθνική και κοινωνική διάσταση.
Ένα μεγάλο μέρος των όπου γης Ελλήνων πιστεύουν ότι πάντοτε τον Γολγοθά διαδέχεται η Ανάσταση. Υπήρξαν όμως και εξακολουθούν να υπάρχουν περίοδοι στην ιστορία που δημιουργούν την αίσθηση ότι αργεί η Ανάσταση. Το αίσθημα αυτό συνοδεύεται από έντονη ανησυχία, αγωνία και ανασφάλεια. Η σημερινή συγκυρία συνοδεύεται δυστυχώς και από ένα αίσθημα χαμηλής εθνικής αυτοεκτίμησης. Η συσσώρευση τέτοιων στοιχείων αναπόφευκτα οδηγεί σε βαθειά προσωπική και συλλογική απογοήτευση, πολλές φορές και απελπισία.
Είναι εύλογο το ερώτημα για το πως θα έλθει η Ανάσταση στην Κύπρο. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι πολλές φορές ένα μέρος των ατομικών μας επιδιώξεων μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από συλλογική δράση. Ο Γολγοθάς της Κύπρου σήμερα εμπεριέχει πολλές διαστάσεις. Σε ατομικό επίπεδο η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού αντιμετωπίζει προσωπικά ιδιαίτερα προβλήματα αλλά και σοβαρές ευρύτερες προκλήσεις. Άλλωστε στο οικονομικό πεδίο η Κύπρος είναι μια από τις χώρες με το πιο ψήλο ιδιωτικό χρέος στον κόσμο. Σε εθνικό επίπεδο, πέραν της κατοχής και τις προσπάθειες της Τουρκίας να καταστρέψει την Κυπριακή Δημοκρατία, η οικονομική κρίση απειλεί σοβαρά τα θεμέλια της κοινωνίας. Υπάρχει, μεταξύ άλλων, δημογραφικός μαρασμός και αιμορραγία, συρρίκνωση της μεσαίας τάξης και φτωχοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Υπάρχει επίσης μια κυβέρνηση η οποία ακολουθεί κατά γράμμα μια καταστροφική πολιτική η οποία εμβαθύνει την κρίση. Επιπρόσθετα, το κράτος είναι αναποτελεσματικό και οι πολίτες δεν έχουν εμπιστοσύνη σε αυτό. Από την άλλη, ενώ οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης ασκούν κριτική για τα κακώς έχοντα δεν έχουν εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για αντιμετώπιση της κρίσης και μια εναλλακτική πρόταση.
Το χειρότερο είναι ότι πάσχει σοβαρά το αξιακό σύστημα. Υπάρχει η αίσθηση ότι δεν υπάρχει πυξίδα… Τα κτυπήματα κάτω από τη μέση και οι προσπάθειες αλληλοεξόντωσης στην καθημερινότητα δεν έχουν όρια. Οι μικρότητες, τα μίση, τα πάθη θυμίζουν άλλες εποχές καθώς και πολιτείες υπό κατάρρευση. Η προσπάθεια για την ευνομία είναι καθοριστικής σημασίας. Γι’ αυτό όλες οι ενέργειες και οι προσπάθειες θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της ισονομίας. Η Κύπρος είναι ήδη μια βαθειά διηρημένη κοινωνία. Και η επικρατούσα άποψη είναι ότι εξακολουθεί να βασιλεύει ο πολιτικαντισμός, ότι η αξιοκρατία δεν εφαρμόζεται και ότι σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου περιλαμβανομένου και της δικαιοσύνης επικρατούν δύο μέτρα και δύο σταθμά! Αυτή η νοσηρή κατάσταση θα πρέπει να αναστραφεί. Καθοριστικής σημασίας είναι και η προσπάθεια εθνικής και κοινωνικής συμφιλίωσης.
Επιπρόσθετα, ξένα κέντρα αποφάσεων και συμφερόντων τα οποία δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, αρκετές φορές με τη συνεργασία Κυπρίων, προωθούν επικίνδυνες και αυτοκτονικές ιδέες. Σε σχέση με το Κυπριακό, γίνεται προσπάθεια να καλλιεργηθεί η εντύπωση ότι είναι οι Ελληνοκύπριοι που φέρουν την ευθύνη για τα κακώς έχοντα. Ως εκ τούτου θα πρέπει να αποδεχθούν την οποιαδήποτε λύση τους προτείνεται.
Στην πορεία του Κυπριακού υπήρξαν λάθη καθώς και υπερβολές που έπληξαν τον εθνικό αγώνα. Ήταν όμως αναφαίρετο δικαίωμα του Κυπριακού Ελληνισμού η διεκδίκηση της Ένωσης. Αλλά και μετά την υιοθέτηση της πολιτικής του εφικτού από τον Πρόεδρο Μακάριο το 1968,οΚύπριος ηγέτης δεχόταν σκληρή κριτική τόσο από ξένους όσο και από κυπριακούς κύκλους. Και ενώ η κριτική είναι χρήσιμη, στην περίπτωση Μακαρίου υπήρχαν περιπτώσεις όπου ήταν προφανές το παράλογο μίσος. Όταν ο ίδιος ο Μακάριος συντετριμμένος από το δράμα της Κύπρου ως αποτέλεσμα του χουντικού πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής αποδέχθηκε τη διπεριφερειακή δικοινοτική ομοσπονδία, η τουρκική πλευρά απαξίωσε τις ελληνοκυπριακές οδυνηρές παραχωρήσεις. Και τούτο παρά τις διαβεβαιώσεις των ΗΠΑ, άλλων χωρών αλλά και του ΟΗΕ για θετική στάση της τουρκικής πλευράς. Είναι κάτω από αυτές τις συνθήκες που ο Πρόεδρος Μακάριος λίγες μέρες πριν πεθάνει διακήρυξε την ανάγκη για ανένδοτο μακροχρόνιο αγώνα.
Σημειώνεται συναφώς ότι η επιμονή για τη διασφάλιση βασικών αρχών στην επίλυση του Κυπριακού χλευαζόταν από ξένα κέντρα αποφάσεων καθώς και από τους εν Κύπρω τοποτηρητές τους. Οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν μετά το δημοψήφισμα στις 24 Απριλίου 2004 δια του οποίου ο Κυπριακός Ελληνισμός απέρριψε το Σχέδιο Ανάν. Η απόρριψη αυτή συνοδεύθηκε με την απώλεια της ηθικής υπεροχής των Ελληνοκυπρίων και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα κορυφώθηκαν οι προσπάθειες δημιουργίας συμπλεγμάτων ενοχής στους Ελληνοκύπριους. Μια από τις βασικές παραλήψεις της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν η απουσία αφηγηματικής επεξήγησης. Η παράληψη αυτή εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα.
Και ενώ στο εθνικό ζήτημα η Κύπρος δέχεται αλλεπάλληλα κτυπήματα, η οικονομική κρίση δημιούργησε δραματικές συνθήκες. Για την οικονομική κρίση υπήρξαν και υπάρχουν ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Τον Μάρτιο του 2013 η κυπριακή ηγεσία παρουσιάσθηκε εγκληματικά ανέτοιμη να χειρισθεί αποτελεσματικά τα προβλήματα που είχαν συσσωρευθεί και αποδέχθηκε πρόνοιες που οδήγησαν στον εξευτελισμό και στην επιδείνωση της κρίσης. Αλλά και οι εταίροι ενήργησαν με πρωτοφανή σκληρότητα και βαναυσότητα αντί με αλληλεγγύη να στηρίξουν τη μικρή Κύπρο. Έτσι ευνούχισαν την προοπτική επαρκούς αντίδρασης των Κυπρίων στην κρίση.
Επειδή υπήρξαν/υπάρχουνμεγάλες αδυναμίες, παραλήψεις και υπερβολές σχεδόν ολόκληρης της κοινωνίας, καταβάλλονται προσπάθειες να τονισθεί η ιδέα ότι για τα πάντα οι ευθύνες ανήκουν στους Κυπρίους. Ακόμα και τη νύχτα του καταστροφικού Eurogroup, κυβερνητικοί αξιωματούχοι εξέφρασαν τις ευχαριστίες τους «για την αλληλεγγύη της ΕΕ». Και αντί να υπάρξει η πρέπουσα αντίδραση, διάφορα ιδεολογικά ρεύματα υπογράμμιζαν και υπογραμμίζουν το αλάνθαστο της ΕΕ. Προφανώς η κατάσταση αυτή παραπέμπει και σε συμπλέγματα κατωτερότητας.
Εν κατακλείδι ως άτομα, ως κοινωνία και ως κράτος καλούμεθα να προχωρήσουμε σε ένα δημιουργικό αγώνα προσωπικής, κοινωνικής και εθνικής επιβίωσης και δημιουργικότητας στα πλαίσια μιας βαθειάς συνειδητοποίησης. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αυτογνωσία για τις επιλογές μας τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Η Ορθοδοξία και ο άγραφος νόμος της Ελληνικής Ανατολής, των οποίων τα μηνύματα αυτές τις μέρες γίνονται ευκολότερα κατανοητά, παρέχουν τα εχέγγυα εξόδου από την πολυδιάστατη κρίση σε προσωπικό, κοινωνικό αλλά και εθνικό επίπεδο.
* Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
