ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΑΚΗ ΠΟΥΜΠΟΥΡΗ*
Κάθε φορά που ξεσπούν στα σχολεία μας συμπλοκές με μαθήτριες ανακαλώ ανάλογα περιστατικά από δική μου εμπειρία. Η πλειοψηφία των συγκρούσεων είναι μεταξύ αγοριών, αλλά, όπου έχουν κύριους ρόλους μαθήτριες, η ένταση μπορεί να είναι ιδιαίτερα ισχυρή, διότι εδώ η χειροδικία είναι αφύσικη, αφού στο γυναικείο φύλο, η άσκηση βίας είναι συνήθως λεκτική.
Μια φορά λοιπόν κι ένα καιρό, την εποχή της κυριαρχίας των σχολικών τουαλετών ως των μόνων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κυκλοφόρησαν στους εσωτερικούς τοίχους προσωπικά δεδομένα κάποιου παιδιού που διαδόθηκαν και στα δύο φύλα, πράγμα που όξυνε τα πνεύματα και προκάλεσε απόπειρα αυτοδικίας. Υπέπεσε στην αντίληψη μου κατά την εφημερία του διαλείμματος. Κάπου σε μια ξεχασμένη άκρη του σχολείου βίωσα έντονες καταστάσεις με χρήση και του νερού, αλλά και με μαλλιά ξεριζωμένα και υπεριπτάμενα, χωρίς να λείπει και κοσμοσυρροή θεατών. Εκείνο που κατάφερα ήταν να αρπάξω από το χέρι μια εκ πρώτης όψεως θύτρια και να την οδηγήσω σε στέλεχος της διεύθυνσης.
Τι έγινε στη συνέχεια, δεν το έψαξα. Ένιωθα όμως ότι υπήρξε σωστός χειρισμός για αποπυροδότηση της σύγκρουσης. Το βασίζω στο γεγονός, που μένει πιο έντονο απ’ όλα στη μνήμη μου, ότι η μαθήτρια δεν πρόβαλε αντίσταση, αλλά με ακολούθησε μάλλον ανακουφισμένη σε μια πορεία λύτρωσης. Λύτρωσης από κάτι στο οποίο προφανώς, τουλάχιστον εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, δεν θα ήθελε να είχε εμπλακεί.
Μήπως οι ακραίες παιδικές και νεανικές συμπεριφορές αποτελούν συνειδητή απόφαση των παιδιών; Όχι. Είναι αποτέλεσμα μιας επικίνδυνα πρόωρης εκβίασης ενηλικίωσης που πηγάζει από την ίδια την κοινωνία με την πορεία που πήρε τις τελευταίες δεκαετίες. Το σχολείο δεν είναι πρωτογενής πηγή αυτής της πορείας. Δεν έχει συνηγορήσει υπέρ της μεταφοράς της διασκέδασης των μαθητών από τα απογεύματα στις μεταμεσονύκτιες ώρες και μέχρι πρωίας, εκεί όπου τα περιμένουν άλλες, ξένες προς τις πραγματικές τους ανάγκες, καταστάσεις, και προφανώς ακόμα άτομα χωρίς κοινωνική εντολή για την αγωγή παιδιών, εκεί που αναπτύσσεται μια άγρια δυναμική ομάδας συνομηλίκων, μια δυναμική που αγνοεί, αντιστρατεύεται και χλευάζει τα εντεταλμένα πρόσωπασχολικής και γονεϊκής αγωγής. Δεν είναι το σχολείο που πρόωρα φέρνει τα παιδιά σε επαφή με το αλκοόλ και το τσιγάρο και ό,τι άλλο ακόμα προκύψει. Το σχολείο δεν απαγορεύει στην αστυνομία να εφαρμόσει μέτρα προστασίας των μαθητών εκεί που οι γονείς τους, εκόντες άκοντες, τα οδηγούν ή τα αφήνουν να παν μόνα τους.
Όχι μόνο ανεπιτήρητα σε ώρες σκοτεινές και αθέατες, αλλά και στους πιο αθώους χώρους, μέσα από τη λάμψη των μέσων επικοινωνίας, εκβιάζεται μια πρόωρη ενηλικίωση. Και εφόσον η παιδική και νεανική ηλικία δεν διεκπεραιώθηκε κατά φύσην, η φύση εκδικείταιγια τα παρά φύσην. Μια επικίνδυνα εκρηκτική συνύπαρξη δεδομένων που εισρέουν στον ψυχισμό συντελείται: δικαιώματα ενηλίκων, κοινωνικές υποχρεώσεις που συγκρούονται με τη σχολική ζωή, καταπόνηση από αλλαγή στο ωράριο ύπνου και ξεκούρασης, άλματα που δεν συνάδουν με τον αργό εξελικτικό τρόπο της ωρίμανσης, π.χ. στην αφηρημένη σκέψη, στη γνωστική ανάπτυξη, στην ολοκλήρωση της ηθικής συνείδησης.
Το παιδί και ο έφηβος καταγράφει δικαιώματα, για τα οποία δεν ωρίμασε, καταγράφει δικαιώματα χωρίς την αντίστοιχη εναρμόνιση με καθήκοντα, χωρίς συνειδητοποίηση παρενεργειών, δικαιώματα που ένας ενήλικος απορρίπτει, αλλά ο ανήλικος τα υποδέχεται μέσα από το δικό του παιδικό ή ανώριμο φίλτρο. Κι όταν ακούει πάσα λογής προστάτες των δικαιωμάτων του, αυτόκλητους ή και θεσμοθετημένους, να αντιπαρατίθενται με το σχολείο ή έστω να μιλούν σε μήκος κύματος που εκπέμπει αμφισβήτησηπρος το σχολείο, τότε ο ανήλικος ενισχύεται στην αμφισβήτηση αυτού του πυλώνα κοινωνικοποίησης και ενισχύεται στη δική του συνειδητοποίηση δικαιωμάτων, έστω και αν οι προστάτες των δικαιωμάτων του οριοθετούν τα δικαιώματα εντελώς διαφορετικά. Το παιδί καταλαβαίνει και εσωτερικεύει επιλεκτικά αυτό που νιώθει, όπως το νιώθει και όχι όπως το λεν και το εννοούν οι μεγάλοι.
Εδώ βλέπω δευτερογενή ενίσχυση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, η οποία μπορεί να λειτουργήσει και πολλαπλασιαστικά, όταν εκραγεί ο έφηβος με κίνητρα παιδικά για δικαιώματα ενήλικα. Κι αυτό τη στιγμή που οι προστάτες του παιδιού, αντί να αναμιγνύονται σε θέματα εσωτερικής λειτουργίας του σχολείου που δεν τους πέφτει λόγος, όφειλαν να μεριμνήσουν για τη μείωση της πρωτογενούς γενεσιουργίας, π.χ. για τον έλεγχο κέντρων διασκέδασης που δεν αναγγέλλουν ότι πέρασε η επιτρεπόμενη ώρα για ανήλικους και δεν φροντίζουν για την αποχώρηση των ανηλίκων ή για την καταγγελία και τιμωρία προσώπων που πωλούν ή προσφέρουν τσιγάρα και ποτά σε ανήλικους.
Θεωρώ ερασιτεχνικό και άστοχο και, προκειμένου για θεσμικά υπεύθυνους, αφελές, να αναμένεται βελτίωση στο σχολείο μετά από γενικευμένα μέτρα του υπουργείου, όταν εκτός σχολείου παιδιά και έφηβοι εκτίθενται σε ανάγωγες επιρροές.
Εξωγενούς αιτιολογίας συγκρούσεις, τα παιδιά θα συνεχίσουν απερίσπαστα να μεταφέρουν στο σχολείο, ενόσω κράτος και κοινωνία εμμένουν να μην τα προστατεύουν εκτός σχολείου.
Του σχολείουκαθήκονείναι,στα περιορισμένα χρονικά περιθώρια λειτουργίας και με την ελάχιστη θεσμική εξουσία που του απέμεινε, όχι να μειώσει, αλλά να χειραγωγήσει προς το ηπιότερο συγκρούσεις που εκδηλώνονται, όπως και όσο μπορεί. Καθήκον του είναι επίσης να αυτοδιερευνάται με τρόπο που να εκλείπουν κατά το δυνατόν συγκρούσεις ενδογενούς αιτιολογίας. Γι’ αυτές όμως, όταν η επικαιρότητα δώσει αφορμή και αναδείξει πραγματικά δεδομένα, θα επανέλθουμε.
*Εκπαιδευτικός
