ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Στις 9 Ιουνίου 2019 κλείνουν δέκα χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Κουτσάκου, ενός από τους πιο προικισμένους, πιο δημιουργικούς και πιο αφοσιωμένους στην αποστολή τους πνευματικούς ανθρώπους που γέννησε η νεότερη Κύπρος. Τα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά, εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά βιβλία που δημοσίευσε, καθώς και το πλήθος των μελετών που δημοσίευσε σε περιοδικά και στον ημερήσιο τύπο μαρτυρούν όχι μόνο την στερεότητα και ευρύτητα της επιστημονικής κατάρτισής του (πανεπιστήμια Αθηνών, Βιέννης, Βόννης και Κολωνίας), αλλά και το βάθος και την πρωτοτυπία της σκέψης του και τη δημιουργικότητά του. Με το συγγραφικό του έργο και την όλη πνευματική του δράση ο Κουτσάκος αναδείχθηκε όχι μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος του γένους αλλά και ένας Ευρωπαίος σοφός που μπορούσε να διαλεχθεί ισότιμα με μεγάλους φιλοσόφους και πνευματικούς ανθρώπους της σύγχρονης Ευρώπης.
Εκτός από τα πιο πάνω, υπάρχουν και πολλά άλλα για τα οποία θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τον Κουτσάκο. Για τη σεμνότητα, την προσήνεια και την ευπροσηγορία του, για την ευγένεια και το ήθος του, για την ανεξαρτησία σκέψης, την παρρησία, το θάρρος και την τόλμη του να στηλιτεύει δημόσια την αδικία σε βάρος συμπολιτών του (το 1981 τέθηκε σε διαθεσιμότητα από την κυβέρνηση Σπύρου Κυπριανού γιατί δημοσίευσε στις 17 Ιουνίου στην εφημερίδα «Σημερινή» επιστολή στην οποία διαμαρτυρόταν για την άνευ δίκης παύση των Γενικών Διευθυντών των Υπουργείων Παιδείας και Συγκοινωνιών Πάνου Αδαμίδη και Παναγιώτη Καζαμία αντίστοιχα), για τον άδολο πατριωτισμό του, (κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα φιλοξενούσε στο σπίτι του στη Λεμεσό καταζητούμενους αγωνιστές ), για την αφιλοκέρδεια, την εργατικότητα και τη μεγάλη αίσθηση ευθύνης έναντι του συνόλου, για τον βαθυστόχαστο και φιλοσοφημένο λόγο του και για τη χαρισματική προσωπικότητά του.
Όλες αυτές οι αρετές και τα χαρίσματα διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο στο μέγεθος, το εύρος και την ποιότητα της προσφοράς του προς την ελληνική εκπαίδευση της Κύπρου, από το 1951 που τέλειωσε τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Έκρινα ότι έπρεπε στο άρθρο αυτό να ασχοληθώ, κυρίως με τη μεγάλη προσφορά του στην εκπαιδευτική και πνευματική ζωή της Κύπρου, πρώτα, γιατί αυτό είναι που κυρίως λείπει από την εγωιστική εποχή μας και, δεύτερο, για να διορθώσω έστω και λίγο τη μεγάλη παράλειψή μας όλων σχεδόν των ιστορικών της εκπαίδευσης της Κύπρου να αναδείξουμε όσο θα έπρεπε την προσφορά των μεγάλων προσωπικοτήτων της ελληνοκυπριακής εκπαίδευσης και βεβαίως και τη δική του. Σχεδόν όλοι μας δώσαμε πολύ μεγάλη σημασία στους θεσμούς (Ορθόδοξη Εκκλησία, Ελληνική Κυβέρνηση, Αγγλική διοίκηση της Κύπρου), τη νομοθεσία, τη δομή, τα αναλυτικά προγράμματα και τα διδακτικά εγχειρίδια επηρεασμένοι από την κυρίαρχη ουσιοκρατική φιλοσοφία και τη λανθασμένη ελλαδική και ελληνοκυπριακή παραδοσιακή αντίληψη περί teacherproof αναλυτικών προγραμμάτων. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν δώσαμε μέχρι σήμερα τη δέουσα σημασία στον ρόλο που διαδραμάτισαν στην πρόοδο της εκπαίδευσης της Κύπρου η προσέγγιση, το ήθος και το ύφος, η προσωπικότητα και η προσωπική ακτινοβολία και η αγάπη των εκπαιδευτικών για τον άνθρωπο μαθητή. Τη μεγάλη σημασία της προσέγγισης αυτής την κατανοούμε σήμερα ιδιαίτερα έντονα, όταν διαπιστώνουμε την αδιαφορία, την αποξένωση και το αίσθημα της έρημης γης που είναι διάχυτα στην εκπαίδευσή μας τα τελευταία χρόνια.
Ο Γιάννης Κουτσάκος είναι ο πρώτος, μαζί με τον Κώστα Μιχαηλίδη, που εργάστηκαν συστηματικά για την εισαγωγή της παιδαγωγικής και διδακτικής στη μέση εκπαίδευση μετά τον διορισμό τους ως επιθεωρητών φιλολογικών μαθημάτων. Ειδικότερα ο Κουτσάκος, από τις θέσεις του Γενικού Επιθεωρητή και Διευθυντή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (Π.Ι) συνέβαλε στη συστηματική αναβάθμιση της παιδαγωγικής και διδακτικής στην εκπαίδευση εφαρμόζοντας μια καλά σχεδιασμένη στρατηγική. Με τη βοήθεια του βιβλίου του Σύγχρονη Διδακτική, που έγραψε γι’ αυτό το σκοπό, εκπαίδευσε τους επιθεωρητές και το προσωπικό του Π.Ι. για να αναλάβουν το έργο των πολλαπλασιαστών στην προσπάθεια αναβάθμισης της ποιότητας διδασκαλίας στις τάξεις όλων των σχολείων της Κύπρου, όχι πλέον εμπειρικά, όπως γινόταν μέχρι τότε, αλλά με έμφαση σε μια πράξη βασισμένη στις πιο σύγχρονες θεωρητικές παιδαγωγικές και διδακτικές αρχές.
Η προσπάθεια στέφθηκε με επιτυχία, γιατί οι εκπαιδευτικοί από τη μια διψούσαν για νέα γνώση και από την άλλη είχαν εμπιστοσύνη στον Κουτσάκο, ύστερα από όσα είχαν ακούσει για τις λαμπρές σπουδές του, την προσήνεια και ευπροσηγορία του και τη διδακτική προσέγγισή του. Παράλληλα διαπίστωναν στην πράξη πως η επιμόρφωση που τους πρόσφερε το Π.Ι., όχι μόνο τους βοηθούσε στο καθημερινό έργο τους και το καθιστούσε πιο αποτελεσματικό, αλλά και ανύψωνε το ηθικό τους, αφού τους έκανε να νιώθουν επαγγελματίες ισότιμοι με τους άλλους επαγγελματίες (γιατρούς και δικηγόρους).
Με το διδακτικό και παιδαγωγικό του έργο, την πνευματικότητα, την προσωπικότητα, την πίστη στη μεγάλη αξία της αποστολής του και το ήθος του, ο Γιάννης Κουτσάκος μας άφησε μια μεγάλη εκπαιδευτική κληρονομιά την οποία πρέπει να αξιοποιήσουμε με σεβασμό και βαθιά ευγνωμοσύνη. Ο Κουτσάκος μπορεί να γίνει πρότυπο και πηγή έμπνευσης για όλους τους εκπαιδευτικούς που πιστεύουν στην υψηλή αποστολή και τον σοβαρό κοινωνικό, πολιτιστικό και πνευματικό ρόλο του εκπαιδευτικού σήμερα.
*Πρώην αν. καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
