Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής - τι είναι;

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ*

Τα τελευταία χρόνια, πληθώρα παραπομπών φτάνουν στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας για αξιολόγηση πιθανής διάγνωσης Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ). 

Η ΔΕΠ/Υ κατατάσσεται στις νευρο-αναπτυξιακές διαταραχές (DSM-5, APA 2013), και φαίνεται πως, ενώ η διάγνωσή της πρέπει να γίνεται βάσει αυστηρών κριτηρίων, δίνεται στα παιδιά με μεγαλύτερη ευκολία από ότι πρέπει.  Συχνά ακούγεται στα σχολεία το «μήπως έχει ΔΕΠ/Υ;» ενώ λανθασμένα και βιαστικά, δίνεται η απάντηση σε συμπεριφορές για να δικαιολογηθεί το «ξέρω γιατί αντιδρά έτσι, αποσπάται εύκολα η προσοχή του».

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας, βάσει των κριτηρίων του DSM-5, μπορεί να διαγνωστεί (από ειδικούς ψυχικής υγείας) εάν και εφόσον

Α) παρατηρείται μια επίμονη διαταραχή της προσοχής ή και της υπερκινητικότητας / παρορμητικότητας που επηρεάζει τη λειτουργικότητα του παιδιού ενώ χαρακτηρίζεται από απροσεξία ή και υπερκινητικότητα / παρορμητικότητα.  Η διάγνωση δεν είναι τόσο απλή όσο αρχικά φαίνεται αφού στο θέμα «απροσεξία» πρέπει να εκδηλώνονται τουλάχιστον 6 από τα πιο κάτω 9 στοιχεία (για τουλάχιστον 6 μήνες):

1^ο – συχνά αποτυγχάνει στο να επικεντρωθεί σε λεπτομέρειες ή λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες

2^ο – συχνά δυσκολεύεται στο να διατηρήσει την προσοχή του σε μια συζήτηση ή σε ένα παιχνίδι

3^ο – συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του μιλάνε (πχ φαίνεται πως το μυαλό του είναι αλλού)

4^ο – συχνά διαφαίνεται δυσκολία στο να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή να ακολουθήσει οδηγίες μέχρι τέλους

5^ο – κακή διαχείριση χρόνου, δυσκολία στη διαχείριση διαδοχικών εργασιών

6^ο – μπορεί να αποφεύγει να εμπλέκεται σε πνευματικά κοπιώδη εργασίες

7^ο – συχνά χάνει αντικείμενα

8^ο – συχνά διασπάται η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα ή εσωτερικές του σκέψεις

9^ο – συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες (πχ τα ραντεβού του, να τηλεφωνήσει φίλους)

Συνεχίζοντας, αφού στο θέμα της απροσεξίας εντοπίσαμε 6 (ή και περισσότερα) από τα πιο πάνω στοιχεία, παρατηρώντας τα να ισχύουν για τουλάχιστον 6 μήνες, σκεφτόμαστε εάν και κατά πόσο πέρα από απρόσεκτο το παιδί είναι είτε υπερκινητικό ή και παρορμητικό.  Και εδώ θα πρέπει, βάσει του DSM-5, να ισχύουν 6 ή και περισσότερα από αυτά τα 9 χαρακτηριστικά:

1^ο – συχνά κινεί νευρικά χέρια / πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του

2^ο – μπορεί να αφήνει τη θέση του ενώ θα έπρεπε να είναι καθισμένος (πχ στο θρανίο του στην τάξη)

3^ο – τρέχει / σκαρφαλώνει σε περιστάσεις που δεν είναι αναγκαίο (πχ όταν δεν είναι στο διάλειμμα ή στο πάρκο εν ώρα παιχνιδιού)

4^ο – συχνά δυσκολεύεται να παίξει ήρεμα

5^ο – συχνά δεν μπορεί να μείνει ακίνητος ή νιώθει δυσάρεστα εάν πρέπει να μην  κινείται

6^ο – παρατηρείται συχνά μια τάση για λογόρροια

7^ο – συχνά απαντά απερίσκεπτα σε μια ερώτηση ή δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του για του δοθεί ο λόγος σε μια συζήτηση

8^ο – μπορεί να δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του

9^ο – συχνά παρεμβαίνει σε συζητήσεις, διακόπτει, ενοχλεί, μπορεί να παίρνει και να χρησιμοποιεί τα πράγματα των άλλων χωρίς την άδειά τους

Β) κάποια από αυτά τα συμπτώματα υπήρχαν πριν από την ηλικία των 12 ετών

Γ) υπάρχουν σε δυο πλαίσια πχ σχολείο και σπίτι

Δ) παρατηρείται μειωμένη κοινωνική, σχολική και επαγγελματική λειτουργικότητα

Παρατηρούμε, τελικά, πως το να συμπεράνουμε ή να προβούμε σε διάγνωση ΔΕΠ/Υ είναι μια διαδικασία παρατήρησης, εντατικής και καθημερινής αξιολόγησης από εκπαιδευτικούς και γονείς σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς ψυχολόγους της ΥΕΨ και τους συναδέλφους στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών & Εφήβων (παιδοψυχίατρους ή και κλινικούς ψυχολόγους). 

Πολλά από τα συμπτώματα που έχω αναφέρει, μπορεί να ερμηνευτούν λανθασμένα ως ΔΕΠ/Υ ενώ ουσιαστικά να είναι είτε μια δύσκολη περίοδος που περνάει ένα παιδί ή να προκαλούνται από συναισθηματική φόρτιση ή μια απογοήτευση ή ακόμα και μια αδιάγνωστη μαθησιακή διαταραχή.  Έρευνες έχουν δείξει πως τα τελευταία 7 χρόνια υπάρχει μια αύξηση έως και 15% στη διάγνωση ΔΕΠ/Υ ενώ τα διαγνωστικά κριτήρια δεν έχουν αλλάξει.  Ίσως φταίει το ότι σήμερα γονείς και εκπαιδευτικοί είναι πιο ενημερωμένοι και πιο ευαισθητοποιημένοι οπότε ζητούνται αξιολογήσεις «έστω και για προληπτικούς λόγους».  Ίσως στο παρελθόν να μην ασχολούνταν με τις συμπεριφορές αυτές των παιδιών, να είχαν άλλους τρόπους, λιγότερο θεραπευτικούς να προσεγγίζουν και να παρεμβαίνουν σε αυτές.  Ίσως πάλι, με μια διάγνωση ΔΕΠ/Υ να καλύπτονται άλλα θέματα (πχ ενδο-οικογενειακά προβλήματα) και να προσπαθούμε να αγνοήσουμε τα πραγματικά αίτια και να επικεντρωνόμαστε στο σύμπτωμα μια άλλης, ίσως και πιο σοβαρής, παθολογίας.

Η ΔΕΠ/Υ δεν έχει θεραπεία με την έννοια της ίασης (πχ έχω ωτίτιδα, παίρνω αντιβίωση).  Έχω αναφέρει σε προηγούμενα άρθρα μου ότι η έγκαιρη παρέμβαση είναι υψίστης σημασίας σε ότι αφορά στα καλά προγνωστικά μιας διαταραχής.  Στοιχεία ΔΕΠ/Υ εμφανίζονται από την ηλικία των 3 ετών (Barkley, 1989) ενώ το δομημένο περιβάλλον του νηπιαγωγείου, η αλληλεπίδραση με άλλα παιδάκια, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, τα όρια και η πειθαρχία του σχολείου μπορεί να κάνει τα συμπτώματα της ΔΕΠ/Υ πιο εμφανή.  Όσο πιο γρήγορα γίνουν αντιληπτά από γονείς και εκπαιδευτικούς, στην προσχολική ηλικία, τόσο πιο μεγάλη πιθανότητα υπάρχει στο να ελεγχθούν, να περιοριστούν και να μειωθούν πριν τη φοίτηση στο δημοτικό.

*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας

Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού