Διαχείριση πένθους στα παιδιά


ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ - ΠΑΥΛΟΥ*

Η ζωή είναι ένας κύκλος ο οποίος ξεκινά από την γέννηση και καταλήγει στο θάνατο.  Ο θάνατος είναι θέμα ευαίσθητο, οδυνηρό και δύσκολο να αγγίξεις τόσο σε μικρές ηλικίες όσο και με τους ενήλικες. Αποτελεί όμως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής, μια αναπόφευκτη πραγματικότητα που ο κάθε άνθρωπος θα αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στη ζωή του. Διακρίνεται σε «φυσικό» (λόγω φυσιολογικής φθοράς του οργανισμού) και σε «αιφνίδιο» (ξαφνικός, που οφείλεται σε ασθένεια, δυστύχημα, αυτοκτονία, φόνο ή εξαιτίας κάποιου εξωτερικού παράγοντα).

Θεωρείται φυσιολογικό να εξηγούμε στα παιδιά πως γεννιέται ο άνθρωπος αλλά μας δυσκολεύει να συζητάμε μαζί τους για το θάνατο. Θεωρούμε ότι είναι ένα θέμα μακάβριο, θλιβερό και μη συμβατό με την αθωότητα της παιδικής ηλικίας.  Προσπαθούμε να προστατέψουμε τα παιδιά αλλά και τους ίδιους μας τους εαυτούς κατασκευάζοντας μύθους γύρω από το θάνατο. Καταφεύγουμε σε στάσεις όπως «τα παιδιά είναι ανυποψίαστα, δεν ξέρουν για το θάνατο», «τα παιδιά τραυματίζονται ανεπανόρθωτα όταν γνωρίζουν την απειλή του θανάτου», «ο θρήνος και η θλίψη των παιδιών δεν είναι τόσο επώδυνα όσο των ενηλίκων», «οφείλουμε να προετοιμάζουμε τα παιδιά για τη ζωή και όχι για το θάνατο» κλπ (Νίλσεν-Παπαδάτου, 1998). Οι μύθοι αυτοί πηγάζουν από την πεποίθηση ότι ο θάνατος είναι κάτι κακό, επικίνδυνο, τραυματικό επομένως όσο πιο λίγα ξέρουν, τόσο πιο αγνά και ψυχικά υγιή θα παραμείνουν. Προσεγγίζοντας την έννοια του θανάτου με αυτόν τον τρόπο, δεν προετοιμάζουμε τα παιδιά για σημαντικές αλλαγές και απώλειες που συμβαίνουν στη ζωή τους και δυσκολεύουμε τη διαδικασία του πένθους και της προσαρμογής τους σε νέες πραγματικότητες.

Απώλειες που μπορούν να φέρουν τα παιδιά αντιμέτωπα με το βίωμα του πένθους δεν είναι μόνο ο θάνατος αλλά ένα διαζύγιο, ένας χωρισμός, η αλλαγή σχολείου, η μετακίνηση σε άλλη πόλη όπου χάνει τους φίλους του, η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου κλπ.

Στην προσπάθειά μας να δώσουμε νόημα στην απώλεια,  περνάμε από στάδια πένθους (Kuebler-Ross & Kessler, 2005). Αρχικά, από την άρνηση, «δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό σε μένα», μετά από τον θυμό, «γιατί να συμβεί αυτό σε μένα;», μετά στην διαπραγμάτευση και στις υποσχέσεις, «κάνε Θεέ μου να μη συμβεί αυτό και γω θα…», για να ακολουθήσει ο θρήνος, η μειωμένη όρεξη, η απώλεια ύπνου, η μειωμένη συγκέντρωση και σιγά-σιγά να φτάσει στην αποδοχή. Στην αποδοχή μιας νέας πραγματικότητας που είναι πλέον γεγονός.

Τα στάδια αυτά δεν ακολουθούν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.  Δεν υπάρχει κανόνας για το πότε ξεκινά και πότε τελειώνει το κάθε στάδιο. Μπορεί να υπάρχουν πισωγυρίσματα ή τα στάδια να μην ακολουθούν αυτή τη σειρά. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η διαδικασία του πένθους δεν ολοκληρώνεται ποτέ.

Για να μπορέσουν τα παιδιά να ξεκινήσουν τη διαδικασία του πένθους, θα πρέπει να κατανοήσουν την μη-ανατροπή του θανάτου. Ο θάνατος είναι μια κατάσταση που δεν μπορεί να αλλάξει. Αφού κατανοήσει την οριστικότητα και τη μη- ανατροπή του θανάτου, αρχίζει να αντιλαμβάνεται το αναπόφευκτο ότι δηλαδή δεν θα μπορούσε να αποφευχθεί βάσει κάποιου σχεδίου ή μαγικού χειρισμού. Εδώ θα σημειώσω ότι τέτοιες έννοιες γίνονται αντιληπτές από την ηλικία των 4-5 χρόνων και μετά. Τα παιδιά, πριν το δημοτικό, θεωρούν το θάνατο προσωρινό. Μετά τα 5 χρόνια και ως τα 9 περίπου αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του θανάτου και εδώ ίσως μια ομάδα παιδιών να εμφανίζει και εφιάλτες. Στην προεφηβεία αντιλαμβάνονται επίσης ότι και αυτά κάποια μέρα θα πεθάνουν φτάνοντας γύρω στα 13 τους χρόνια να αναπτύξουν απόψεις και προβληματισμούς για τη ζωή και το θάνατο, το νόημα της ζωής, της μεταθανάτιας ζωής κλπ. Οι ηλικιακοί αυτοί διαχωρισμοί δεν είναι απόλυτοι.

Η αντιμετώπιση του πένθους στα παιδιά σχετίζεται και με τον τρόπο που θα χειριστούν την απώλεια οι ενήλικες στην οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον του. Θα δούμε παιδιά που κλαίνε, που αποσύρονται από το παιχνίδι ή που έχουν προβλήματα συγκέντρωσης. Ίσως μειωθεί η σχολική τους επίδοση. Μπορεί να εμφανίσουν φοβίες, αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες ή εκρήξεις θυμού. Μπορεί να συναντήσουμε παιδιά που δεν θρηνούν (καθήλωση στο στάδιο της άρνησης, συμπεριφέρεται σα να μην έχει συμβεί τίποτα), παιδιά εγκλωβισμένα σε έναν παρατεταμένο θρήνο (το παιδί έχει τόσο μεγάλη δυσκολία να αποδεχτεί την απώλεια του αγαπημένου προσώπου που χρήζει ψυχιατρικής στήριξης) ή παιδιά σε κατάσταση προπαρασκευαστικού θρήνου (η διαδικασία του πένθους ξεκινά ενώ το άτομο που πρόκειται να πεθάνει είναι ακόμα εν ζωή). 

Ως ενήλικες επαγγελματίες ψυχικής υγείας,  καλούμαστε να στηρίξουμε το παιδί που πενθεί.  Βασική προϋπόθεση είναι να είμαστε εμείς πρωτίστως ασφαλείς και έτοιμοι να διαχειριστούμε τα θέματα πένθους, θανάτου και απώλειας πριν επιχειρήσουμε να βοηθήσουμε το παιδί. Δεν αποκρύπτουμε το γεγονός από το παιδί και δεν δίνουμε ψεύτικες πληροφορίες. Ενημερώνουμε με απλά λόγια και δεν προκαλούμε σύγχυση με λέξεις όπως «έφυγε», «κοιμήθηκε», «είναι άγγελος και μας βλέπει από ψηλά».  Αφήνουμε το παιδί να νιώσει ελεύθερο να κάνει ερωτήσεις και να εκφράσει συναισθήματα. Λύνουμε απορίες ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή σε τελετουργίες (κηδεία, μνημόσυνο, επίσκεψη στο νεκροταφείο). 

Είμαστε διαθέσιμοι να ακούσουμε γιατί πίσω από μια απλή ερώτηση, μπορεί να κρύβονται βαθύτερες ανησυχίες του παιδιού. Παρατηρούμε τη μη λεκτική γλώσσα επικοινωνίας. Είμαστε ειλικρινείς εννοώντας ότι απαντούμε σε εκείνο που μας ρωτάει χωρίς να θεωρούμε ότι υπάρχει η «σωστή απάντηση» προσαρμόζοντάς την στην ηλικία του και στο δεδομένο αναπτυξιακό του στάδιο.

Στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας ανταποκρινόμαστε σε αιτήματα σχολείων ή οικογενειών για το χειρισμό περιστατικών πένθους παιδιών (μέσω συμβουλευτικής και καθοδήγησης) και υπάρχει διαθέσιμο υλικό για ενημέρωση.

*Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










348