ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Σ. ΦΩΤΙΟΥ*
Με θλίψη παρακολουθώ τον τελευταίο καιρό προσπάθειες απαξίωσης των εκπαιδευτικών και εν γένει του εκπαιδευτικού έργου το οποίο επιτελείται στο Δημόσιο Σχολείο. Προσφέρει κάκιστη υπηρεσία όποιος απαξιώνει τους δασκάλους των παιδιών του. Με τη στάση του αυτή θέτει τον εκπαιδευτικό στον πειρασμό να περιορίσει την παιδευτική του δραστηριότητα μόνο σε όσα ορίζουν τα τυπικά του καθήκοντα. Διότι γνώρισμα του παιδαγωγού είναι η περίσσεια προσφορά προς τους μαθητές του.
Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το μείζον κεφάλαιο της αγωγής, αφού είναι αυτοί που καλούνται να διαμορφώσουν τις κατάλληλες διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες θα επιτρέψουν την απρόσκοπτη εκδίπλωση του μαθησιακού έργου. Κατά συνέπειαν, πρώτιστη υποχρέωση μιας πολιτείας είναι η παροχή στους εκπαιδευτικούς όλων εκείνων των μέσων που διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Ως εκ τούτου, ένας κύριος διαχρονικός σκοπός του κράτους πρέπει να είναι η συνεχής αύξηση του μορφωτικού κεφαλαίου των εκπαιδευτικών. Αναφέρω μία μόνο παράμετρο σύγκρισης: υπάρχουν χώρες όπου παρέχονται στους εκπαιδευτικούς πολλαπλά κίνητρα για μεταπτυχιακές σπουδές, αφού είναι προφανής η ωφέλειά τους για την παιδεία. Στην Κύπρο ο εκπαιδευτικός κόσμος προηγείται σε μεταπτυχιακά προσόντα των άλλων επαγγελματικών ομάδων. Τα προσόντα αυτά οι εκπαιδευτικοί αποκτούν με δικές τους προσπάθειες και τις πλείστες φορές το κράτος δεν αξιοποιεί.
Διδάσκω για χρόνια στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου, το οποίο Τμήμα στην πρόσφατη παγκόσμια κατάταξη της Σαγκάης (2018) κατατάσσεται ως 201-300. Η εμπειρία μου για τους αποφοίτους του Τμήματος είναι θετική. Εισέρχονταν άριστοι μαθητές, ενδιαφέρονταν για τις σπουδές τους, είχαν ενθουσιασμό για να διδάξουν. Κάποιοι συνέχισαν τις σπουδές τους σε διακεκριμένα πανεπιστήμια και στη συνέχεια σταδιοδρόμησαν ακαδημαϊκά. Άλλοι εργάσθησαν σε σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, τις οποίες διεκπεραίωσαν με τον καλύτερο τρόπο. Κάθε άλλο παρά οι άνθρωποι αυτοί μεταμορφώθησαν σε αδιάφορους και τυπικούς επαγγελματίες. Την ίδια εμπειρία έχω αποκομίσει και από την εμπλοκή μου στην Προϋπηρεσιακή Κατάρτιση Υποψηφίων Εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης. Στο σημείο αυτό, επειδή κάθε λίγο και λιγάκι προβάλλεται το ζήτημα ύπαρξης ακατάλληλων εκπαιδευτικών, η μη επίλυσή του οφείλεται αποκλειστικά στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.
Η απαξίωση των εκπαιδευτικών και η γενίκευση ότι η Δημόσια Παιδεία της Κύπρου βρίσκεται σε μαύρα χάλια είναι εσφαλμένες. Το αποδεικνύουν π.χ. οι διακρίσεις των μαθητών της στις παγκόσμιες ολυμπιάδες, ότι οι απόφοιτοί της γίνονται δεκτοί σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου (όπως και οι φοιτητές της), η τελευταία διεθνής αναβάθμισή της στα μαθηματικά. Όσον αφορά διάφορες κατά καιρούς εκθέσεις διαφόρων οργανισμών, χωρίς αυτές να υποβαθμίζονται, πρέπει παράλληλα να διαβάζονται μέσα στη συνάφειά τους. Ένας οικονομικός οργανισμός είναι φυσικό να υποτάσσει την εκπαίδευση στη λογική της αγοράς και να ενδιαφέρεται για ανάλογες δεξιότητες. Η Δημόσια όμως Παιδεία έχει καθήκον να αντιστρατεύεται την προτεραιότητα αυτής της λογικής: είναι η πολιτική, δηλαδή το όραμά μας για την κοινωνία, που πρέπει να κατευθύνει την οικονομία, όπως βεβαίως και τις υπόλοιπες πτυχές του ανθρώπινου βίου. Οι θιασώτες των απόψεων του Μίλτον Φρίντμαν για την εκπαίδευση οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι η περί ανθρώπου ατομικιστική και αντικοινωνική αντίληψη δεν προάγει τη συλλογική συνοχή και την υπαρξιακή στοχοθεσία μιας πολιτείας.
Με τα ανωτέρω ουδόλως εξυπονοώ ότι δεν υπάρχουν προβλήματα στη Δημόσια Εκπαίδευση. Υπάρχουν πολλά και μάλιστα αυξάνονται. Γι' αυτά όμως τα καίρια προβλήματα δεν έχει αναπτυχθεί καλόπιστος και δημιουργικός διάλογος. Καίρια προβλήματα θεωρώ π.χ. την αδυναμία βιωματικής αγωγής· την μη ώσμωση των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων· την υποτίμηση μαθημάτων όπως τα κοινωνικά θέματα, η μουσική, η τέχνη, η φυσική αγωγή· τη μη ευρύτερη παιδευτική παρέμβαση· την παραβατικότητα· την παραπαιδεία. Η υγεία και η παιδεία συνιστούν το μέγιστο αγαθό μιας κοινωνίας. Το Δημόσιο Σχολείο αποτελεί θεμέλιο μιας παιδαγωγούσας πολιτείας.
*Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου
