ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ*
Όλοι γνωρίζουμε ότι οι δειγματοληπτικές έρευνες που αφορούν ανθρώπινους πληθυσμούς ή πιο απλά οι δημοσκοπήσεις είναι χρήσιμο εργαλείο για τη χάραξη πολιτικής ή λήψη αποφάσεων που αφορούν την πολιτική ζωή, την οικονομική δραστηριότητα ή την κοινωνία γενικότερα. Αρκεί αυτές να γίνονται σωστά και τα αποτελέσματά τους να ερμηνεύονται με το σωστό τρόπο. Στο θέμα της ανάγνωσης μιας δημοσκόπησης και σωστής ερμηνείας των αποτελεσμάτων της πιστεύω ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πρόοδος στον τόπο μας, αν και χρειάζονται ακόμη πολλά να γίνουν. Στον τομέα της διενέργειας των δημοσκοπήσεων δεν είμαι σίγουρος ότι όλα είναι ρόδινα. Το γεγονός ότι οποιοσδήποτε φορέας, είτε στελεχώνεται με το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό είτε όχι, έχει τη δυνατότητα, ή καλύτερα δεν αποτρέπεται από καμιά νομοθετική ρύθμιση να κάνει και να δημοσιοποιήσει μια δημοσκόπηση σίγουρα είναι κάτι που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο και μάλλον θα πρέπει να προβληματίσει, ιδιαίτερα εκείνες τις εταιρείες ερευνών που κάνουν καλά τη δουλειά τους.
Η επίκληση του κώδικα δεοντολογίας της ESOMAR (European Society for Opinionand Market Research) και η παράθεση της «ταυτότητας» που συνήθως συνοδεύουν τα αποτελέσματα μιας έρευναςδεν αποτελούν αποδείξεις ότι η έρευνα είναι αξιόπιστη, ούτε ότι αυτή έγινε όπως έπρεπε να γίνει. Ο κώδικας είναι γενικός και δεν αφορά τις λεπτομέρειες διεξαγωγής μιας δημοσκόπησης που είναι καθοριστικές για την ποιότητά της. Από την άλλη, η «ταυτότητα» της έρευνας, κάθε άλλο από ταυτότητα είναι, αφού σε γενικές γραμμές όλες οι δημοσκοπήσεις έχουν περίπου την ίδια «ταυτότητα». Θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο προσωπικές εμπειρίες που με κάνουν να πιστεύω ότι στον τομέα διεξαγωγής των δειγματοληπτικών ερευνών τα πράγματα πρέπει να βελτιωθούν δραστικά.
Η πρώτη περίπτωση δεν αφορά μόνο τον τρόπο διεξαγωγής των δειγματοληπτικών ερευνών αλλά και τον τρόπο που λειτουργούν κάποιοι θεσμοί στον τόπο μας. Γνωρίζω (μου ζητήθηκε από την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης να μελετήσω την υπόθεση) ότι μια εταιρεία δημοσκοπήσεων που ανέλαβε να διενεργήσει δημοσκόπηση εξόδου (exitpoll) για λογαριασμό τηλεοπτικού σταθμού Παγκύπριας εμβέλειας τη μέρα των Προεδρικών εκλογών του 2013, τελικά δεν έκανε δημοσκόπηση εξόδου αλλά συνήθη τηλεφωνική δημοσκόπηση από τα γραφεία της εταιρείας. Όμως τα αποτελέσματα της τηλεφωνικής δημοσκόπησης παρουσιάστηκαν το βράδυ των εκλογών από την εταιρεία και τον τηλεοπτικό σταθμό ως αποτελέσματα δημοσκόπησης εξόδου. Οι τηλεθεατές βεβαίως δεν ήταν τότε σε θέση να γνωρίζουν αυτή τη σημαντική πληροφορία. Δυστυχώς αυτή η αντιδεοντολογική συμπεριφορά της εταιρείας και του τηλεοπτικού σταθμού πέρασε απαρατήρητη και χωρίς συνέπειες, αφού η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης, μετά από συνεχείς αναβολές στη λήψη απόφασης και πειθαρχικών μέτρων, τελικά διαπίστωσε ότιαπώλεσε το φάκελο της υπόθεσης…!
Η δεύτερη προσωπική εμπειρία αφορά τον τρόπο επιλογής του δείγματος. Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος είναι αναγκαία (αλλά όχι βέβαια ικανή) προϋπόθεση για την αξιοπιστία μιας έρευνας. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, σχεδόν κάθε μια ή δύο εβδομάδες «επιλεγόμουν» μέσα στο δείγμα, για διάφορες (τηλεφωνικές) δειγματοληπτικές έρευνες (όχι μόνο πολιτικές δημοσκοπήσεις), από την ίδια όμως εταιρεία ερευνών αγοράς. Λόγω ειδικότητας, νιώθω πάντα την υποχρέωση να συμμετέχω πρόθυμα σε τέτοιες έρευνες. Φαίνεται όμως ότι η προθυμία μου αυτή συνέβαλε στο να επιλέγομαι τακτικά. Τα δείγματα ευκολίας (conveniencesamples) είναι βολικά για τις εταιρείες, όμως προφανώς είναι καταστροφικά για την αξιοπιστία μιας έρευνας.
Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλες εμπειρίες που αφορούν όχι μόνο τον τρόπο επιλογής του δείγματος, αλλά και άλλα σημαντικά πράγματα όπως η δομή του ερωτηματολογίου, η διατύπωση ερωτήσεων, ο τρόπος συλλογής των πληροφοριών. Είμαι όμως σίγουρος ότι και άλλοι άνθρωποι, ειδικοί και μη, έχουν παρόμοιες προσωπικές εμπειρίες.
Με όσα έχω καταγράψει πιο πάνω δεν υπονοώ ότι όλες οι δημοσκοπήσεις στην Κύπρο γίνονται με λανθασμένο τρόπο. Πιστεύω ότι οι πιο πολλές γίνονται σωστά και με επαγγελματισμό. Όχι όμως όλες. Το πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος δεν είναι σε θέση να ξεχωρίζει τις αξιόπιστες από τις προβληματικές.
*Καθηγητής Στατιστικής
Πανεπιστήμιο Κύπρου
