ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ*
Τα Νέα Ωρολόγια Προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, θεωρούν απ' ότι φαίνεται τα Εικαστικά μαθήματα ως μια αχρείαστη, ίσως και ενοχλητική πολυτέλεια στους κόλπους της Μέσης Εκπαίδευσης και ως εκ τούτου αποφάσισαν να τα εκτοπίσουν από τα Λύκεια και να τα ιδρυματοποιήσουν με τη μορφή Καλλιτεχνικών Σχολείων. Όλ' αυτά χωρίς καμία μέχρι στιγμής επιστημονική τεκμηρίωση, χωρίς κανένα προηγούμενο παγκοσμίως και παρά τις έντονες αντιδράσεις του Συνδέσμου Καθηγητών Τέχνης αλλά και απλών πολιτών, μαθητών και κηδεμόνων. Παρ όλες τις προσπάθειες μου δεν κατάφερα μέχρι τώρα να βρω έστω και μια επιστημονική άποψη που να τεκμηριώνει αυτή την πρωτάκουστη απόφαση. Αντίθετα, χρειάστηκε ελάχιστος χρόνος για να μαζέψω απλές και όμορφες διατυπώσεις δεκάδων ανθρώπων που αφιέρωσαν ολόκληρη τη ζωή αλλά και το έργο τους στη διδακτική της Τέχνης.
Αν σύμφωνα με την Chapman “ ο ρόλος που αποδίδεται στην εικαστική εκπαίδευση αντανακλά τη θέση που κατέχει η Τέχνη στην κάθε κοινωνία” τότε η είναι σίγουρο πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η Τέχνη είναι κάτι εντελώς ξένο στην κατά τα άλλα “Ευρωπαϊκή” μας χώρα και η απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να αφαιρέσει τη δέσμη των Εικαστικών Τεχνών από τα νέα Ωρολόγια προγράμματα αποτελεί ακόμα μια τραγική απόδειξη περί τούτου.
Πόσο δύσκολο αλήθεια είναι για τις “Επιστημονικές Επιτροπές” του Υ.Π.Π να αντιληφθούν ότι “...η καλλιτεχνική αγωγή στο σχολείο, δε στοχεύει στο να γίνουν οι μαθητές καλλιτέχνες με την στενή έννοια του όρου μα στο να καλλιεργήσει το σεβασμό στον άνθρωπο, στη φύση, στην ομορφιά και στα επιτεύγματα του πολιτισμού. Στοχεύει να δώσει στο μαθητή τη γνώση της ανακάλυψης και της δημιουργίας, να τον βοηθήσει να κατανοήσει την ατομική και κοινωνική του ύπαρξη και να συνειδητοποιήσει την αξία της κοινωνικής προσφοράς. Ο μαθητής μαθαίνει να εκφράζεται δημιουργικά, κι η ανάπτυξη αυτής της δημιουργικότητας, αντιμάχεται κάθε μορφή αυταρχισμού, μονομέρειας και τυποποίησης. Ουσιαστικοποιεί το νόημα της εργασίας και καταπολεμά τις αντιλήψεις που καλλιεργούν τη διάσταση ανάμεσα στο πνευματικό και χειρωνακτικό έργο, αφού στην τέχνη συνυπάρχουν και τα δύο. Είναι λοιπόν αναντικατάστατος ο ρόλος που μπορεί να παίξει η ενασχόληση με την τέχνη στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου...” (Καλαφάτης, 2009)
Δυστυχώς βρισκόμαστε ακόμα εγκλωβισμένοι σ' εκείνη την επαρχιώτικη αντίληψη που θεωρεί την Τέχνη ένα άσκοπο (εύκολο;) μάθημα το οποίο απλά “σπαταλά” πολύτιμο χρόνο από τους μαθητές χωρίς να τους προσφέρει τίποτα ουσιαστικό και χρήσιμο για την μετέπειτα πορεία τους. Η πραγματικότητα είναι φυσικά εντελώς αντίθετη.
“Η εκπαίδευση στην τέχνη, μας λέει η Unsworth, δεν είναι μια ακόμη δεξιότητα. Είναι μια διαδικασία σκέψης, φαντασίας, ρίσκου, εύρεσης συνδέσεων, ανακάλυψης και έκφρασης με μοναδικό τρόπο. Μέσα από την εκπαίδευση στην τέχνη ο μαθητής μπορεί να αποκτήσει εκείνες τις ειδικές γνώσεις που θα του επιτρέψουν να εξερευνήσει βαθύτερα νοήματα” (Chapman). Μόνο μέσα από το ξεχωριστό μάθημα των εικαστικών τεχνών μπορεί να διευρυνθεί η αντιληπτική ικανότητα του μαθητή προσφέροντάς του έναν εναλλακτικό, ξεχωριστό τρόπο θέασης του κόσμου. “Η τέχνη, εξαιτίας τη μοναδικότητάς της σε σχέση με τα άλλα μαθήματα, δεν είναι δυνατόν να υποκατασταθεί από κανένα άλλο γνωστικό αντικείμενο, επειδή ακριβώς απευθύνεται σε ξεχωριστές λειτουργίες του ανθρώπινου νου” (Eisner, 2004 ∙ Μοσχονά- Καλαμάρα, 2009)
Η σύγχρονη αντίληψη για την εικαστική αγωγή αποβλέπει στη συνάντηση του μαθητή με την οργανωμένη γνώση για την τέχνη στηριζόμενη στο συντονισμό της εκπαιδευτικής παρέμβασης με την καλλιτεχνική πράξη. “Η εικαστική εκπαίδευση, επισημαίνει ο Eisner, μαθαίνει στα παιδιά όχι μόνο να αντιλαμβάνονται αυτό που υπάρχει γύρω τους αλλά να ενδιαφέρονται περισσότερο γι’ αυτό που μπορεί να προκύψει, συμβάλλοντας έτσι στη διεύρυνση της αντίληψης του παιδιού και στην απόκτηση νέων γνώσεων” (Γραφάκου, 2011 ). Αυτή η θέαση της καλλιέργειας του παιδιού συμπίπτει με την άποψη του W. Kauffman για την τέχνη στην εκπαίδευση που διευρύνει την νόηση, επεκτείνει το αξιακό σύστημα του παιδιού και το καθιστά ικανό να προσδιορίζει την διαφορετικότητα στην κουλτούρα και τον πολιτισμό απαλλαγμένο από στερεότυπα, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες (Barrett, 2006).
Πιο αναλυτικά, η διδασκαλία της τέχνης γενικότερα, συνεισφέρει με ζωτικό τρόπο στην εκπαίδευση των μαθητών, σε έξι κυρίως τομείς:
Α) Στην ανάπτυξη της πλήρους ποικιλότητας της ανθρώπινης νοημοσύνης διότι οργανώνεται η αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο φέρνοντας παράλληλα τον μαθητή σε επαφή με τις αρετές της πειθαρχίας και της ενόρασης.
Β) Στην ανάπτυξη της ικανότητας για δημιουργική σκέψη και δράση, ιδιότητες που αποτελούν τον πυρήνα της διδασκαλίας της τέχνης και είναι άρρηκτα δεμένες με την καινοτομία, την ανάπτυξη πρωτοβουλίας, την επιδίωξη ευκαιριών και την επίλυση προβλημάτων, δεξιότητες συνδεδεμένες με την αγορά εργασίας.
Γ) Στην εκπαίδευση του συναισθήματος και της ευαισθησίας διότι αποτελούν πειθαρχημένη μορφή αναζήτησης και έκφρασης και με τη βοήθειά της επιδιώκεται η οργάνωση των συναισθημάτων και των ιδεών πάνω στην εμπειρία.
Δ) Στη διερεύνηση των αξιών, αφού τα συναισθήματα είναι στενά συνδεδεμένα με τις αξίες. Η τέχνη κατά κανόνα πραγματεύεται θέματα που έχουν να κάνουν με την αξιολόγηση του περιβάλλοντος κόσμου ρίχνοντας μια κριτική ματιά πάνω του.
Ε) Στην κατανόηση των πολιτισμικών αλλαγών. Η τέχνη εξελίσσεται μέσα στην κοινωνία καταγράφοντας τις όποιες αλλαγές επιτελούνται. Η εγνωσμένη απόλαυση των τεχνών εμπλέκει την παρατήρηση με την ανάλυση και την αξιολόγηση της προσωπικής και κοινωνικής εμπειρίας. Ταυτόχρονα τα προϊόντα των τεχνών – πίνακες ζωγραφικής, μουσική, χορός κλπ - αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής παράδοσης και είναι απαραίτητο για τους μαθητές να έρθουν σε επαφή μαζί τους, να αποκτήσουν εμπειρίες και να τα βιώσουν.
Στ) Στην ανάπτυξη των σωματικών ικανοτήτων και της αντίληψης. Η ενασχόληση του μαθητή με τις τέχνες τον βοηθά να εξελίξει τις πρακτικές δεξιότητες με τις οποίες είναι προικισμένος (Ρόμπινσον, 1999).
Η Τέχνη δεν πρέπει ούτε να ιδρυματοποιηθεί μέσα σε μορφώματα του τύπου “Καλλιτεχνικό σχολείο”, ούτε να αποκοπεί από το υπόλοιπο εκπαιδευτικό σύστημα του οποίου αποτελεί απαραίτητο συστατικό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως “...τα εικαστικά μαθήματα έχουν τη δική τους συνεισφορά, συμπληρωματική προς τα άλλα μαθήματα, και συμβάλλουν με τρόπο αναντικατάστατο στη μαθησιακή λειτουργία...” (Βάος, 2008).
Η τέχνη δημιουργείται συνθέτοντας όλα τα στοιχεία της ζωής, προσφέροντας έτσι έναν απαράμιλλο τρόπο διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης στο σχολείο. Κάτω από αυτό το πρίσμα, οι τέχνες γίνονται τρόποι ανάπτυξης της μεταφορικής σκέψης, ενθάρρυνσης της έρευνας, της ανακάλυψης, της σύγκρισης, της εφεύρεσης και της ολοκληρωμένης σκέψης.
Τα καινούργια Ωρολόγια Προγράμματα δεν θα διαφέρουν σε τίποτα από τα παλιά Ωρολόγια Προγράμματα αν και αυτά χτιστούν πάνω στο σαθρό υπόστρωμα του συνδικαλιστικού συμφέροντος και του βολέματος ημετέρων. Με παντιέρα τη μάθηση και την Παιδεία, και καλυμμένοι πίσω από αποφάσεις Ειδικών Επιτροπών, ευνουχίζουμε την κρίση και τις δεξιότητες των μαθητών μας. Μετατρέπουμε τους μελλοντικούς πολίτες αυτού του τόπου σε επιχειρηματικά ανδρείκελα ενός μονόχνοτου συστήματος που απεχθάνεται τελικά τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τη διαφορετικότητα και τις εναλλακτικές προσεγγίσεις. Όσα δηλαδή θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν ένα πνευματικά υγιή και δημιουργικό άτομο. Κι όλ' αυτά, για να έρθουμε άραγε μετά από δέκα χρόνια να παραδεχτούμε ξανά πως και αυτό το σύστημα απέτυχε ή ότι “ ...έκλεισε τον κύκλο του”; Οι χαμένοι θα είναι δυστυχώς και πάλι οι μαθητές.
Η Παιδεία δεν χτίζεται με πομπώδεις διατυπώσεις και ερασιτεχνισμούς αλλά με ευλάβεια και προσοχή. Με μελέτη, έρευνα, ανάλυση δεδομένων και πάνω απ' όλα με όραμα. Όραμα για το μέλλον. Όχι το μέλλον των ψηφοφόρων μας, ούτε το μέλλον της καρέκλας μας. Αλλά το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό που οριστήκαμε να υπηρετούμε και αυτό για το οποίο μια μέρα θα κριθούμε όλοι. Είτε ήμαστε λειτουργοί της εκπαίδευσης, είτε κηδεμόνες είτε απλά πολίτες αυτού του τόπου.
*Καθηγητής Τέχνης
