ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Το 1952 ο Jean Gottmann στο βιβλίο του Η Πολιτική των Κρατών και η Γεωγραφία τους ασχολήθηκε με τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι χωρίζονται σε χωριστές εθνικές κοινότητες που ζουν σε διαφορετικά εδάφη, και με τα στοιχεία που τους κρατούν ενωμένους και συνειδητοποιημένους ότι είναι διαφορετικοί από τα μέλη των άλλων εθνικών κοινοτήτων. Επειδή η έρευνά του έδειξε ότι τα φυσικά εμπόδια(βουνά, ποταμοί, θάλασσες) δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τον υπάρχοντα χωρισμό και επειδή έκρινε ότι η έννοια της ταυτότητας ήταν πολύ γενική και αόριστη , εισήγαγε τον όρο Εικονογραφία, για να αποδώσει «το σύνολο των αναφορών οι οποίες συνδέουν έναν λαό και οδηγούν στον προσδιορισμό του εδάφους», σύμφωνα με τον ορισμό του Γ.Σ. Πρεβελάκη (σ.61). Όπως διαπίστωσε ο Gottmann, «ανέκαθεν τρία ουσιαστικά στοιχεία συγκρότησαν οποιαδήποτε κοινωνία[..]:η θρησκεία, το πολιτικό παρελθόν και η κοινωνική οργάνωση. Οι τρεις αυτές κατηγορίες συμβόλων συνιστούν μια Εικονογραφία συχνά σύνθετη, αλλά πάντοτε αποτελεσματική» (αναφέρεται από τον Γ. Πρεβελάκη, σ.60). Με βάση τα πιο πάνω, μπορούμε να πούμε ότι Εικονογραφία είναι ένα συλλογικό έργο της πολιτικής, της διανόησης και της τέχνης και αποτελεί το σύνολο των συμβόλων που θα επιλεγούν και θα παρουσιασθούν με ποικίλους τρόπους στα μέλη μιας κοινότητας για να τα πείσουν ότι είναι μέλη μιας μοναδικής στον κόσμο εθνικής ενότητας «Η διαχείριση της Εικονογραφίας», επομένως, αποτελεί, σύμφωνα με τον Γ. Πρεβελάκη, «μια κρίσιμη πολιτική πράξη» (σ.64).
Όπως είναι λογικό, οι Εικονογραφίες δεν παραμένουν αναλλοίωτες, τα χρησιμοποιούμενα σύμβολα αλλάζουν για να αποδώσουν τα νέα ιδανικά και τις νέες πολιτικές ή άλλες πραγματικότητες. Στην περίπτωση πολιτικής ή καθεστωτικής αλλαγής η παλιά συγκολλητική ουσία που κρατούσε ενωμένα τα μέλη της εθνικής κοινότητας εξασθενεί και παρατηρούνται τάσεις απόσχισης. Πρέπει επομένως να επινοηθούν νέα σύμβολα και να γίνει συστηματική προσπάθεια για διάδοση και υιοθέτησή τους από το λαό.
Για να δείξει αυτές τις αλλαγές, ο Γ. Πρεβελάκης στο βιβλίο του Ποιοι Είματε; Γεωπολιτική της Ελληνικής Ταυτότητας αναφέρεται εκτενώς, πρώτα, στις προσπάθειες του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) να δημιουργήσει και να διαδώσει μια νέα Εικονογραφία που να προσφέρει στο λαό του τα σύμβολα του νέου κοσμικού και δημοκρατικού κράτους που πήρε τη θέση της διαλυθείσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, στη συνέχεια, στη νέα Εικονογραφία που χρειάστηκε να δημιουργήσει η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης μετά την Επανάσταση του 1917 για να διαδώσει τα ιδανικά του δημιουργηθέντος νέου κράτους .
Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η σημασία της Εικονογραφίας, θα παρουσιάσω στη συνέχεια τις ενέργειες στις οποίες προέβη η Τουρκοκυπριακή ηγεσία από το 1974 μέχρι σήμερα στην προσπάθειά της να εντυπώσει στο μυαλό των τουρκοκυπρίων την ισχυρή πίστη ότι αποτελούν μια διαφορετική εθνική ενότητα από την ελληνοκυπριακή που πρέπει πάση θυσία να ζήσει χωριστά από αυτή. Κατά σειρά σπουδαιότητας οι ενέργειες που δημιούργησαν την τουρκοκυπριακή Εικονογραφία είναι οι εξής:
α) ίδρυσαν χωριστό κράτος,
β) καθιέρωσαν σύνορα και σε πρώτο στάδιο δεν δίστασαν να σκοτώσουν Ελληνοκύπριους που τα πέρασαν ,
γ) χάραξαν την έγχρωμη τουρκική σημαία στην πλαγιά του Πενταδάκτυλου που είναι τόσο μεγάλη, ώστε να τη βλέπουν όχι μόνο οι ίδιοι και οι Ελληνοκύπριοι αλλά και οι επιβάτες των αεροπλάνων που διασχίζουν την Κύπρο μέρα και νύχτα,
δ)ίδρυσαν μουσείο στο οποίο αναπαριστάνουν σκηνές ελληνοκυπριακών βιαιοπραγιών σε βάρος τους το 1963,
ε) έδωσαν τουρκικά ονόματα σ΄ όλα τα ελληνικά χωριά που κατέλαβαν,
στ) έδιωξαν τους Ελληνοκύπριους κατοίκους από τα χωριά τους.
ζ) Τέλος, ένα σημαντικό στοιχείο της Εικονογραφίας αυτής, που αποκαλύπτει με πόση επιστημονική επιμέλεια σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε, είναι η συστηματική με κάθε τρόπο υπογράμμιση της οντότητας αυτού του κράτους και της εξουσίας που έχει μέσω της απαίτησης να υποβάλλουν αίτηση οι Ελληνοκύπριοι για κάθε ευκολία που ζητούν(να λειτουργήσουν μια εκκλησία, να παρουσιάσουν μια θεατρική παράσταση σε αρχαίο θέατρο, να στείλουν εκπαιδευτικό προσωπικό στα κατεχόμενα σχολεία).
Αυτά τα στοιχεία είναι «τα πιο ισχυρά σύνορα» που χωρίζουν τους τουρκοκυπρίους από μας, όχι τα οδοφράγματα ή οι αστυνομικές φρουρές στα σημεία διάβασης, «τα σύνορα που βρίσκονται μέσα στο πνεύμα των ανθρώπων», όπως λέει ο Γ. Πρεβελάκης. Αυτά είναι που εμποδίζουν την εξεύρεση λύσης για σαράντα δυο τώρα χρόνια και που αναγκάζουν τους συνομιλητές να καταφεύγουν στην κλήρωση ως μέσο επίλυσης των διαφορών στην υπό συζήτηση ομοσπονδία. Αυτά είναι επίσης εκείνα που, αν δεν αντιμετωπισθούν σωστά και έγκαιρα, θα δημιουργούν συνεχώς τον κίνδυνο διάλυσης του ομόσπονδου κράτους, αν τελικά ιδρυθεί. Γι αυτά τα σύνορα, δυστυχώς, δεν γίνεται κανένας λόγος στις δικοινοτικές συνομιλίες.
Το δυστύχημα είναι ότι ούτε και αυτοί που ερίζουν για το αν έπρεπε να γίνει στις 28 Σεπτεμβρίου η παράσταση της Αντιγόνης στο υπό κατοχή αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη τον παράγοντα αυτό και να φροντίζουν να αποφεύγουν να τον ενισχύουν με τον αντίκτυπο της μεταξύ τους διαμάχης. Όσοι ήταν υπέρ της παράστασης χρησιμοποίησαν ως επιχείρημα ότι η Σαλαμίνα είναι δική μας και δεν τους τη χαρίζουμε και ότι εμείς είμασταν οι οικοδεσπότες (μερικοί χρησιμοποίησαν ως επιχείρημα ότι θα τους «εκπολιτίσουμε»), και όσοι ήταν εναντίον μίλησαν για τον ηθικό και εθνικό εξευτελισμό που συνεπάγεται η υποβολή αίτησης στον κατακτητή να δώσει άδεια για την παράσταση. Ως συνήθως διχαζόμαστε για θέματα που δεν αφορούν την ουσία του προβλήματός μας. Έτσι συνέβαινε πάντοτε στην πρόσφατη ιστορία του Ελληνισμού, όπως δείχνουν άπειρα παραδείγματα. Κορυφαίο ίσως παράδειγμα είναι εκείνο που αναφέρει ο καθηγητής του LSE Νίκος Μουζέλης, ο βαθύς χωρίς νόημα για τον ελληνικό λαό διχασμός σε βενιζελικούς και βασιλικούς σε μια εποχή που έπρεπε όλη η προσοχή να στρέφεται στη λύση των προβλημάτων της προσφυγιάς και της φτώχειας.
*Πρώην καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου