ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΧΑΡΙΔΗ*
Ένα από τα ερωτήματα που απασχόλησαν έντονα τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης τις τελευταίες βδομάδες, και το οποίο κατά την άποψή μου έχει παραμείνει αναπάντητο, αφορούσε το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από μια έξοδο της Ελλάδας ("Grexit") από την ζώνη του ευρώ πάνω στις χώρες της Ευρωζώνης, αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο γενικότερα. Κατά πόσο, δηλαδή, θα υπάρξει ένα σύνδρομο «ταχείας διάχυσης» (contagion) της κρίσης και σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωζώνης ή ενδεχόμενα και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Πρόκειται προφανώς για ένα υποθετικό ερώτημα, στο οποίο η απάντηση δεν μπορεί να είναι εύκολη.
Από τη μια πλευρά είναι οι Γερμανοί, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι σήμερα, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, η Ευρωζώνη είναι πλέον θωρακισμένη έναντι μιας πιθανής εξόδου της Ελλάδας από την ζώνη του Ευρώ, με την εισαγωγή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ), καθώς και με την εφαρμογή της Τραπεζικής Ένωσης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αυτοί που διαφωνούν, περιλαμβανομένου και του γράφοντος, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι μια τέτοια έκβαση θα είναι δύσκολο να περιοριστεί ή να αποτραπεί και θα ασκήσει τεράστια πίεση στα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ευρωζώνης καθώς και σε άλλες περιοχές του πλανήτη που δεν συνδέονται άμεσα. Ο ειδικός στην Οικονομική Ιστορία, διάσημος καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας κ. Barry Eichengreen, μιλώντας πρόσφατα για την κρίση του ευρώ, προειδοποίησε ότι οι επιπτώσεις μιας πιθανής εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ: «Βραχυπρόθεσμα, θα ισοδυναμούσε με την κατάρρευση της Lehman Brothers στο τετράγωνο».
Έτσι, το σύντομο αυτό άρθρο έχει ως στόχο να αποτελέσει μια μικρή συνδρομή στην επεξήγηση των τρόπων που θα μπορούσε μια κρίση, όπως είναι η περίπτωση της Ελλάδας σήμερα, να ξεφύγει και να διαχυθεί με ταχείς ρυθμούς και σε άλλες χώρες ή περιοχές του κόσμου.
Τι εννοούμε με τον όρο «ταχεία διάχυση» (contagion)
Πριν εξετάσουμε τους τρόπους, τα κανάλια της ταχείας διάχυσης, θα ήταν χρήσιμο να καθορίσουμε πρώτα τι εννοούμε με τον όρο «ταχεία διάχυση». Πρόκειται για την ταχεία μετάδοση, επέκταση ή εξάπλωση ενός οικονομικού σοκ από μια οικονομία σε άλλες. Στην πρόσφατη ιστορία είχαμε μια σειρά από τέτοια παραδείγματα, όπως ήταν η κρίση στο Μεξικό το 1994, γνωστή και ως η «κρίση της τεκίλας», η κρίση της Ανατολικής Ασίας το 1997, γνωστή και ως «Ασιατική γρίπη», η οικονομική κρίση της Ρωσίας το 1998, γνωστή και ως «Ρωσικός ιός», και, τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό είναι το παράδειγμα της « Μεγάλης Ύφεσης» των ετών 2007 έως 2009, που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και μεταδόθηκε και σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Τρόποι Ταχείας Διάχυσης Οικονομικών Σοκ
Έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες και έχει δοκιμαστεί αριθμός μοντέλων ή μηχανισμών που επεξηγούν τους τρόπους με τους οποίους ένα χρηματοοικονομικό, (οικονομικό) σοκ μπορεί να μεταδοθεί. Μερικά από αυτά είναι λογικά ενώ άλλα είναι παράλογα. Παρακάτω παρατίθενται μερικές από τις βασικές θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί:
1. Αλληλεξάρτηση μεταξύ των αγορών – οι χώρες που επηρεάζονται αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα και επιπλέον έχουν στενούς εμπορικούς δεσμούς και συνδέονται μέσω της ροής κεφαλαίων.
2. Ασύμμετρη πληροφόρηση – οι επενδυτές και οι συμμετέχοντες στην αγορά είναι πιθανό να έχουν ελλιπή, ατελή ή ασύμμετρη πληροφόρηση, δηλαδή κάποιοι γνωρίζουν περισσότερα από τους άλλους σχετικά με τους βασικούς λόγους για τους οποίους συμβαίνει κάποια κρίση σε μια περιοχή. Αυτό τους οδηγεί στο να προβούν σε ορισμένες ενέργειες, όπως η αποχώρηση από κάποιες χώρες ή περιοχές του πλανήτη από φόβο ότι οι οικονομίες αυτές θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια προβλήματα.
3. Αναδιάρθρωση χαρτοφυλακίων – μετά από το αρχικό σοκ σε μια αγορά, οι επενδυτές συνήθως προβαίνουν σε επανεκτίμηση του κινδύνου για το χαρτοφυλάκιό τους και το αναδιαρθρώνουν. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε έξοδο από άλλες συνδεδεμένες ή ακόμα και μη συνδεδεμένες αγορές.
4. Σοκ λόγω της διασύνδεσης της ρευστότητας – το αρχικό σοκ σε μια αγορά μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα επίπεδα ρευστότητας σε πολλές άλλες αγορές, δηλαδή στην άλλη αγορά «στερεύουν» οι πηγές ρευστότητας γιατί παρουσιάζεται μεγάλη απόσυρση κεφαλαίων από επενδυτές.
5. Μοντέλο της συμπεριφοράς της αγέλης – πρόκειται για παράλογο μοντέλο γιατί προκαλείται από συμπεριφορές που δεν στηρίζονται σε λογική και οικονομική βάση, σύμφωνα με το οποίο οι επενδυτές ακολουθούν την «αγέλη» ή μιμούνται τις ενέργειες των άλλων, των πολλών, και αυτό οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη κρίση.
Οι Τρόποι Ταχείας Διάχυσης και η Περίπτωση της Κρίσης στην Ελλάδα
Τώρα, για να έλθουμε στην περίπτωση της Ελλάδας, πιστεύω ότι ένας αριθμός, αν όχι και όλοι, από τους πιο πάνω τρόπους ταχείας διάχυσης της κρίσης θα μπορούσαν να τεθούν σε λειτουργία, σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Πρώτον, γιατί υπάρχουν χώρες στην περιοχή της Ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με την Ελλάδα, αν και όχι στον ίδιο βαθμό, όπως για παράδειγμα η Ιταλία. Επιπλέον, είναι σίγουρο ότι οι χώρες της ζώνης του ευρώ έχουν στενούς εμπορικούς δεσμούς και διασύνδεση μέσω της ροής κεφαλαίων.
Όσο αφορά στον τρόπο της ταχείας διάχυσης λόγω ασύμμετρης πληροφόρησης, μετά από μια έξοδο της Ελλάδας οι επενδυτές θα αρχίσουν να φοβούνται ότι η ίδια κατάσταση θα μπορούσε να δημιουργηθεί και σε άλλες χώρες στην περιοχή της Ευρωζώνης. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απότομες υποτιμήσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ, σε τραπεζικό πανικό, σε περιορισμούς στην διακίνηση κεφαλαίων, και σε μεγάλη διεύρυνση των περιθωρίων απόδοσης των κρατικών ομολόγων (spreads), ακόμη και για χώρες που θεωρούνται ότι διαθέτουν ισχυρές οικονομίες, όπως είναι η Γερμανία. Η ίδια επίπτωση θα μπορούσε να προκληθεί από την αναδιάρθρωση χαρτοφυλακίων, λόγω διασυνδεόμενων σοκ ρευστότητας ή λόγω της εμφάνισης του συνδρόμου της συμπεριφοράς της αγέλης. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει σοκ όχι μόνο στις ευρωπαϊκές αγορές και στις ευρωπαϊκές οικονομίες, αλλά και σε άλλες, μη συνδεόμενες περιοχές του πλανήτη, όπως για παράδειγμα την ασιατική αγορά ή τις αγορές της Βόρειας Αμερικής.
Κατά συνέπεια, είναι προς το συμφέρον όλων να παραμείνει η Ελλάδα στην περιοχή της Ευρωζώνης και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έστω και αν οι δύο πλευρές, η Ελλάδα και οι δανειστές της, θα πρέπει να προβούν σε συμβιβασμούς και σε μεγάλες υποχωρήσεις από τις αρχικές τους θέσεις. Όπως έχει δηλώσει πρόσφατα για το ευρώ κατά την διάρκεια συνέντευξης του στο βρετανικό κανάλι του BBC ο νέος Έλληνας Υπουργός Οικονομικών, χρησιμοποιώντας στίχους από το γνωστό τραγούδι των Eagles “Hotel California”: «Μπορείς να κάνεις check-out όποτε το θελήσεις, αλλά δεν μπορείς να φύγεις ποτέ»!»
* Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Cyprus International Institute of Management (CIIM) και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στις Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες.
