ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Κ. ΠΕΡΣΙΑΝΗ*
Ο μακαρίτης γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνασίου Φρίξος Πετρίδης μας διηγήθηκε μια μέρα στην αίθουσα του καθηγητικού συλλόγου την πιο κάτω ανάμνησή του από τα μαθητικά του χρόνια: Το 1931, όταν ήταν μαθητής στη Δ τάξη στο Παγκύπριο, ο καθηγητής τους στο μάθημα της Βυζαντινής Ιστορίας (μας είπε το όνομά του) δεν πρόλαβε μια μέρα να ολοκληρώσει τη διδασκαλία του νέου κεφαλαίου(κτύπησε το κουδούνι). Οι μαθητές τον ρώτησαν τι έπρεπε να μελετήσουν για την επόμενη φορά, δεδομένου ότι δεν «παραδόθηκε» ολόκληρο το κεφάλαιο. Ο καθηγητής τους παρήγγειλε να ανοίξουν τα βιβλία και τους είπε να μελετήσουν μέχρι τη φράση «και κατετρόπωσαν αυτούς». Με αυτή την ιστορία, ο Πετρίδης ήθελε να μας δώσει μια νύξη για το ποια ήταν η αντίληψη για τη γνώση και τη μάθηση την εποχή που ήταν μαθητής. Η έμφαση δεν ήταν στο βασικό νόημα, στην περίπτωση αυτή, στο νόημα της διδασκομένης ιστορικής ενότητας, στη σωστή δηλαδή κατανόηση του ιστορούμενου ιστορικού γεγονότος και της σημασίας του για την εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στο Βυζάντιο και, επομένως, στην καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης και της κριτικής σκέψης των μαθητών, αλλά στην εκμάθηση των σχετικών, κατ’ ανάγκην σκόρπιων, ιστορικών πληροφοριών από το σχολικό εγχειρίδιο.
Ευτυχώς από το 2015, με την εισαγωγή του δείκτη επάρκειας (για τον εκπαιδευτικό και τη διδακτέα ύλη) και του δείκτη επιτυχίας (για τον μαθητή), η διδασκαλία έχει μεταβληθεί τόσο στο δημοτικό όσο και στο γυμνάσιο και στο λύκειο από διδασκαλία ύλης σε διδασκαλία του μαθητή με έμφαση στη διδασκαλία, όχι μόνο γνώσεων, αλλά και δεξιοτήτων. Αυτό αποτελεί ασφαλώς πολύ σημαντική βελτίωση. Για λόγους ωστόσο που πρέπει να διερευνηθούν, δεν υπήρξε ακόμα καμιά μετακίνηση στη στάση των μαθητών ή των εκπαιδευτικών έναντι του θέματος των εξετάσεων (εξακολουθεί να είναι πολύ αρνητική), ούτε μειώθηκε κατ’ ελάχιστο η ανάγκη που νιώθουν οι μαθητές των δυο τελευταίων τάξεων του λυκείου για φοίτηση στα φροντιστήρια, ούτε εγκαταλείφθηκε η συχνά επαναλαμβανόμενη απαίτηση γονέων και μαθητών για μείωση της διδακτέας ύλης. ούτε έγινε κάποια μεταβολή στον τύπο των ερωτήσεων που υποβάλλονται από τους θεματοθέτες των Παγκύπριων εξετάσεων (εξακολουθούν να ελέγχουν αποκλειστικά τις γνώσεις που περιέχονται στις καθορισμένες σελίδες του διδακτικού εγχειριδίου). Έτσι, μπορεί να πει κανείς ότι οι Παγκύπριες εξετάσεις εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να ελέγχουν μια μάθηση που δεν καλλιεργεί την αναλυτική και συνθετική ικανότητα των μαθητών ούτε την κριτική σκέψη, αλλά ενθαρρύνει την απομνημόνευση πληροφοριών.
Αν ληφθεί υπόψη ότι οι ανάγκες της σημερινής κοινωνίας επιβάλλουν στα σχολεία των ευρωπαϊκών, τουλάχιστο, χωρών να διδάσκουν στους μαθητές την αναλυτική και συνθετική ικανότητα, την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα για να τους προετοιμάσουν για τη ζωή, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι το Υπουργείο Παιδείας, με την ελλιπή προετοιμασία των νέων μας σ’ αυτές τις ικανότητες, λόγω της διατήρησης των πιο πάνω περιορισμών στην εκπαίδευση της Κύπρου, αδικεί τους νέους της χώρας και επομένως είναι υπόλογο έναντι τόσο αυτών όσο και του μέλλοντος της χώρας. Συνεπώς, μπορεί δικαιολογημένα να ισχυρισθεί κανείς ότι οι Παγκύπριες Εξετάσεις μπορεί να είναι αδιάβλητες με τα μέτρα που λαμβάνονται κατά τη διεξαγωγή τους, αλλά δεν είναι αξιόπιστες, γιατί με τις περιορισμένου φάσματος ικανότητες που ελέγχουν δεν επιλέγουν αυτούς που κυρίως χρειάζεται η κοινωνία, και ίσως, ούτε τους καλύτερους. Τι σημαίνει καλύτερος, αυτός που ξέρει καλύτερα μερικές γνώσεις/πληροφορίες ή αυτός που έχει σημαντικές και χρήσιμες για τον εαυτό του και την κοινωνία πνευματικές ικανότητες; Η επιλογή των καλύτερων με εξετάσεις δεν μπορεί να είναι άσχετη με τη συνειδητή απόφαση των υπευθύνων για το τι επιδιώκεται να αξιολογηθεί με τις συγκεκριμένες εξετάσεις. Το θέμα αυτό δεν είναι απλώς ένα φιλοσοφικό πρόβλημα, όπως θα μπορούσε να σκεφθεί κάποιος, αλλά έχει πολύ ουσιαστική σχέση με το πολύ ζωτικό και πρακτικό πρόβλημα της σωστής και δίκαιης επιλογής νέων ανθρώπων για φοίτηση στα πανεπιστήμια.
Ενόψει αυτής της πραγματικότητας, το Υπουργείο Παιδείας πρέπει, πιστεύω, να βρει τρόπους με τους οποίους να καταστήσει τις Παγκύπριες Εξετάσεις περισσότερο αξιόπιστες με κάποια έστω μικρή βελτίωση του αντικειμένου της αξιολόγησης. Αυτή η αλλαγή θα γίνει, βέβαια, βαθμιαίως, όπως αποφασίστηκε να γίνει και με το Σχέδιο Διορισμών των εκπαιδευτικών, σε βάθος χρόνου. Η εισήγησή μου είναι:
α) Να προστεθεί πέμπτο γραπτό στο οποίο θα παρακάθονται όλοι οι υποψήφιοι και θα καλούνται να γράψουν ένα δοκίμιο πάνω σε θέμα φιλοσοφικό ή πολιτισμικό ή κοινωνικό το οποίο θα αξιολογείται κυρίως για το περιεχόμενό του (ουσιαστικότητα, πρωτοτυπία, κριτική σκέψη, πειστικότητα επιχειρημάτων, λογική συνέπεια) και θα βαθμολογείται όπως τα άλλα γραπτά,
β) Μετά τη διόρθωση όλων των γραπτών θα καταρτίζονται δυο κατάλογοι επιτυχίας, ένας επί τη βάσει των αποτελεσμάτων και των πέντε γραπτών και ένας επί τη βάσει μόνο των πρώτων τεσσάρων.
γ) Από τον πρώτο κατάλογο θα επιλέγεται αριθμός εισακτέων που θα ισοδυναμεί με το 20% των παρεχομένων θέσεων και από τον δεύτερο το υπόλοιπο 80%.
δ) Ο αριθμός των επιλεγομένων από τον πρώτο κατάλογο θα αυξάνεται κατά 10% κάθε 2 χρόνια μέχρις ότου φτάσει το 50%. Το πότε θα επιλέγονται όλοι από τον πρώτο κατάλογο θα αποφασισθεί με βάση τις εξελίξεις που θα γίνουν στα συναφή θέματα(διδακτικά εγχειρίδια, εξεταστέα ύλη, εμφάσεις στη διδασκαλία, ικανοποιητική πρόοδος στην καλλιέργεια των νέων δεξιοτήτων).
*Πρωην Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
