ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ ΠΑΥΛΟΥ*
Στα τέλη της δεκαετίας του ΄60, ο Martin Seligman, έκανε το εξής πείραμα: Μέσα σε ένα κλουβί εργαστηρίου, ένας σκύλος υποβαλλόταν σε μια σειρά αναπόφευκτων ηλεκτροσόκ. Σε άλλο κλουβί, ένας άλλος σκύλος είχε τη δυνατότητα να διακόπτει αυτά τα ηλεκτροσόκ πατώντας έναν μοχλό. Αργότερα, και τα δύο σκυλιά τοποθετήθηκαν σε μια ηλεκτροφόρα επιφάνεια από την οποία μπορούσαν να ξεφύγουν απλά πηδώντας ένα εμπόδιο. Ο σκύλος που μπορούσε να ελέγχει τα ηλεκτροσόκ πήδηξε το εμπόδιο, ενώ ο άλλος σκύλος, αντί να αναζητήσει πώς θα διαφύγει επιτυχώς από αυτή την κατάσταση, παρέμεινε και υπέστη παθητικά τα σοκ. Το σκυλί αυτό, είχε μάθει ότι και να προσπαθήσει να αποδράσει από το αρνητικό ερέθισμα, δεν θα τα κατάφερνε (είχε εκπαιδευτεί στο να είναι ανήμπορο να κάνει κάτι για να ξεφύγει). Ο Seligman το ονόμασε αυτό «μεμαθημένη ανημπόρια» (learned helplessness).
Το φαινόμενο αυτό συνδέθηκε επιστημονικά και ερευνητικά κυρίως με την κατάθλιψη. Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι είναι ανήμποροι να αλλάξουν κάτι στην ζωή τους, έχουν περισσότερα συμπτώματα που συνδέονται με το αίσθημα της κατάθλιψης, της μελαγχολίας, νιώθουν αβοήθητοι και απαισιόδοξοι στο ότι «και να προσπαθήσω δεν θα γίνει τίποτα οπότε είναι άδικος ο κόπος».
Μέσα από διαχρονική έρευνα ο Seligman άρχισε να ανησυχεί για την βαρύτητα που δίνει η επιστήμη της ψυχολογίας στο πρόβλημα, στη διάγνωση, στα ελαττώματα, στις αδυναμίες και άρχισε να δίνει έμφαση στα θετικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης, στην αισιοδοξία, στην ευγνωμοσύνη, στην ευδαιμονία, στην επίτευξη στόχων, στις υγιείς σχέσεις επικοινωνίας.
Ο κλάδος της Θετικής Ψυχολογίας ήταν το κύριο θέμα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Seligman του Αμερικάνικου Συλλόγου Ψυχολόγων το 1998. Με λίγα λόγια, η θετική ψυχολογία «επικεντρώνεται στο να βοηθήσει τον άνθρωπο να έχει θετικά συναισθήματα, στο να βρει ευχαρίστηση στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή, στις οικογενειακές του σχέσεις, στο να ανακαλύψει τα ταλέντα του και να τα αξιοποιήσει, στο να βρει ένα νόημα και να έχει έναν σκοπό στην ζωή του συνεισφέροντας και σε κοινωνικό επίπεδο» (Λυτροκάπη, 2011).
Μέσα από το κίνημα αυτό της θετικής ψυχολογίας, προτείνονται τρεις δρόμοι για να επιτύχει κάποιος τους στόχους ζωής του
- Ο δρόμος της ευχάριστης ζωής (the pleasant life)
- Ο δρόμος της καλής ζωής ή της ζωής της εμπλοκής (life of engagement / the good life)
- Ο δρόμος της ζωής με νόημα, με κάποιον στόχο ή σκοπό (the meaningful life)
Ακολούθησαν πληθώρα σεμιναρίων, βιωματικών εργαστηρίων, ομιλιών, βιβλίων, ερευνών, αντιρρήσεων, επικρίσεων, αντιδράσεων αλλά και υπέρμαχων του κινήματος αυτού που ουσιαστικά επιθυμεί να στρέψει τον εκπαιδευμένο αβοήθητο (learned helplessness) σε μια αισιόδοξη στάση ζωής (learned optimism).
Το μοντέλο PERMA (Positive emotions, Engagement, Relationships, Meaning, Achievement) προτάθηκε από τον Seligman για την κατανόηση του τι είναι ωφέλιμο και χρήσιμο για τον άνθρωπο. Επεξηγεί το ότι από μόνο του ένα θετικό συναίσθημα δεν είναι αρκετό για να αλλάξει η στάση του ατόμου απέναντι σε μια δυσάρεστη κατάσταση. Το ότι λέω «είμαι καλά» ή «όλα είναι εντάξει» δεν σημαίνει πως η ψυχολογία μου είναι θετική. Να μην γίνονται παρεξηγήσεις, προειδοποιεί.
Το θετικό συναίσθημα και η καλλιέργεια αισιοδοξίας, προϋποθέτει εμπλοκή και δέσμευση στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ατόμου στο μέγιστο βαθμό μέσα από σχέσεις επικοινωνιακής συνάφειας και βρίσκοντας έναν σκοπό, ένα νόημα ώστε αξιοποιώντας τις ικανότητες, τα ταλέντα και τις δυνατότητές του το άτομο να φτάσει στην επίτευξη και στην πραγματοποίηση αυτών των στόχων. Τότε, λέει ο Seligman, τα θετικά συναισθήματα δίνουν ένα αίσθημα αισιοδοξίας, μια αυθεντική ευτυχία που αυξάνεται όσο αυξάνεται και ο βαθμός εστίασης, ευφορίας, ανατροφοδότησης (Flow Theory, M. Csikszentmihalyi, 2000). Όσο ο άνθρωπος συμμετέχει πλήρως σε αυτό που έχει βάλει στόχο να πετύχει, είναι αφοσιωμένος, ανατροφοδοτείται από την ίδια του την πηγή έμπνευσης, δεν κατακλύζεται από σκέψεις και επιθυμίες του εγωκεντρικού του εαυτού, εστιάζει στο παρόν και στο «τώρα», όταν δηλαδή βιώνει μια κατάσταση «ροής», πετυχαίνει το βέλτιστο αποτέλεσμα μέσα από μια κατάσταση «ευχάριστης έκστασης». Άρα, ως προς το μέλλον κυριαρχεί η ελπίδα και η αισιοδοξία και ως προς το παρόν, η ροή και η ευτυχία μέσω της αφοσίωσης, του θάρρους, της ευαισθησίας, της επιμονής, της συγχώρεσης, της πρωτοτυπίας, του ταλέντου και της ευγνωμοσύνης.
Η Θετική Ψυχολογία δεν είναι αίρεση (cult) και δεν έχει να κάνει με τις θολές και αμφισβητήσιμες προτάσεις αυτοβοήθειας. Έχει κατηγορηθεί ως άστοχη, αβάσιμη, πολιτισμικά προκατειλημμένη, εθνοκεντρική, ατομικιστική, επιφανειακή και ως μια «happy-bubbly-cheerful” στάση ζωής. Από την άλλη, πιστεύεται ότι στοχεύει στο να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανακαλύψουν τις δυνατότητές τους, να μην γίνονται παθητικοί δέκτες αρνητικών μηνυμάτων, να ενεργοποιούνται και να εστιάζουν σε στόχους και να επενδύουν σε θετικές σχέσεις αλληλεπίδρασης. Είναι, λένε, μια στροφή από το «είμαι εκ φύσεως απαισιόδοξος» στο «ας αρχίσω να βλέπω τα πράγματα λίγο πιο θετικά».
*Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού
