ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΤΟΥΡΗ*
Το κείμενο που ακολουθεί περιγράφει το δημιουργικό αποτέλεσμα αλλά και την τελική δυσάρεστη κατάληξη της προσωπικής μου εμπλοκής στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η οποία ξεκίνησε πριν από εφτά χρόνια. Επειδή πολλές φορές τα προσωπικά ζητήματα αφορούν συνολικότερες και ενίοτε παθογόνες καταστάσεις της πολιτικής ζωής, έκρινα σκόπιμη τη δημοσιοποίησή τους.
Τον Ιανουάριο του 2009 μου ζητήθηκε προσωπικά από τον τότε υπουργό παιδείας Ανδρέα Δημητρίου να αναλάβω την εποπτεία της επιστημονικής επιτροπής για τη σύνταξη των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων στο μάθημα της Λογοτεχνίας (για όλες τις βαθμίδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), στο πλαίσιο της «Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης». Η επιτροπή, στην οποία συμμετείχε επίσης η Αφροδίτη Αθανασοπούλου και ο αείμνηστος Μίμης Σουλιώτης, πλαισιώθηκε από τρεις ομάδες «μάχιμων» εκπαιδευτικών, μία για κάθε βαθμίδα (δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο). Στις εργασίες που ακολούθησαν και στην επεξεργασία των προτάσεων συμμετείχαν πέραν των εξήντα φιλολόγων. Τον συντονισμό ανέλαβε με αποτελεσματικότητα η φιλόλογος Βασιλική Σελιώτη. Προϊόν αυτής της διεργασίας υπήρξε το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα για το μάθημα της λογοτεχνίας, το οποίο εφαρμόζεται σήμερα στα σχολεία.
Ο στόχος, εξαρχής, ήταν ο καταρτισμός ενός συνεκτικού προγράμματος σπουδών, στο πλαίσιο του οποίου θα διασφαλιζόταν η συνέχεια στη σπουδή του αντικειμένου και η προοδευτική εμβάθυνση των μαθητών. Με αυτό το σκεπτικό, αντιμετωπίσαμε τη λογοτεχνία ως ένα ενιαίο γνωστικό αντικείμενο, η διδασκαλία του οποίου ξεκινά από τα στοιχειώδη στο Δημοτικό, προοδευτικά επεκτείνεται, και εμβαθύνει στα πιο σύνθετα, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο (αυτό ακριβώς σημαίνει ο όρος «σπειροειδής ανάπτυξη», ο οποίος χρησιμοποιείται στην περιγραφή του Νέου Αναλυτικού Προγράμματος). Επίσης υιοθετήθηκε ένα πρότυπο θεματικής οργάνωσης της ύλης, για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και την πρώτη τάξη του Λυκείου. Αντιθέτως, για τις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου η ύλη οργανώνεται με βάση ιστορικά-γραμματολογικά κριτήρια. Παράλληλα, περιορίστηκε ο αριθμός τόσο των θεματικών ενοτήτων όσο και των ανθολογημένων κειμένων. Σκοπός ήταν ο καταρτισμός ενός φιλικού (σε διδάσκοντες και διδασκομένους) προγράμματος σπουδών, το οποίο να επιτρέπει μεγαλύτερη –συγκριτικά με τα παλαιότερα αναλυτικά προγράμματα– ελευθερία.
Με βάση τις παραπάνω προγραμματικές αρχές σχεδιάστηκαν και τα νέα διδακτικά βιβλία από τη συντακτική ομάδα την οποία αποτελούσαν εκτός από τον υποφαινόμενο, οι Αφροδίτη Αθανασοπούλου, Βασιλική Σελιώτη, Αλέξανδρος Μπαζούκης. Ήδη βρίσκεται στα χέρια των εκπαιδευτικών και των μαθητών και διδάσκεται η σειρά για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου, με γενικό τίτλο Ο λόγος ανάγκη της ψυχής. Κείμενα λογοτεχνίας. Συγκεκριμένα, για κάθε τάξη υπάρχει ένα βιβλίο για τον μαθητή (με ανθολογημένα λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία είναι κατανεμημένα σε τρεις θεματικές ενότητες), και ένα βιβλίο για τον εκπαιδευτικό (με συμπληρωματικό υλικό, εισηγήσεις και ενδεικτικές ασκήσεις ή οδηγίες για τη διδασκαλία των κειμένων). Συνολικά έξι βιβλία, τα οποία καταργούν τον κατακερματισμό της ύλης σε ξεχωριστά ανθολόγια για τη νεοελληνική, την ευρωπαϊκή, και την «κυπριακή» λογοτεχνία (η οποία μέχρι πρόσφατα εμφανιζόταν ως άλλη, ανεξάρτητη λογοτεχνία από την ελληνική). Στα νέα «Κείμενα Λογοτεχνίας» αντιπροσωπεύεται κατά βάσιν, όπως είναι φυσικό, η νεοελληνική λογοτεχνία (στη νεοελληνική λογοτεχνία εντάσσεται προφανώς και η νεοελληνική λογοτεχνία της Κύπρου), σε συστοιχία με μεταφρασμένα έργα αναγνωρισμένων δημιουργών της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Τόσο το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα όσο και η σειρά Ο λόγος ανάγκη της ψυχής. Κείμενα λογοτεχνίας, έχουν δοκιμαστεί τα τελευταία χρόνια στις σχολικές αίθουσες, έχουν αξιολογηθεί θετικά από ειδικές επιστημονικές επιτροπές, έχουν αποτελέσει αντικείμενο αναφοράς σε επιστημονικές μελέτες και έχουν συζητηθεί σε εξειδικευμένα συνέδρια στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Έχω την εντύπωση ότι κάτι αντίστοιχο δεν συνέβηκε με κανένα άλλο γνωστικό αντικείμενο, στο πλαίσιο της κυπριακής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Η επιτροπή συνέχισε να εργάζεται υπό την εποπτεία μου μέχρι τον Μάρτιο του 2016, όταν μας ζητήθηκε και καταθέσαμε τους Δείκτες Επιτυχίας και τους Δείκτες Επάρκειας για το μάθημα της λογοτεχνίας. Τότε ακριβώς, για να περάσω στη δυσάρεστη κατάληξη, επισυνέβησαν τα εξής παράδοξα εκ μέρους του αρμόδιου υπουργείου:
Τον Μάρτιο του 2016 δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από το υπουργείο παιδείας με το οποίο μου μεταφέρθηκε η επιθυμία του υπουργού να συνεχίσω να εποπτεύω την Επιτροπή με σκοπό την παραγωγή αντίστοιχου έργου και για τις τρεις τάξεις του Λυκείου. Αποδέχτηκα την πρόταση και ξεκίνησα κάποιες προκαταρκτικές συζητήσεις θέλοντας πρωτίστως να διασφαλίσω τη συνέχεια (από το Γυμνάσιο στο Λύκειο) και τη συμβατότητα των προτάσεων που θα ακολουθούσαν με το κατατεθειμένο αναλυτικό πρόγραμμα. Το μόνο που απέμενε ήταν το πράσινο φως για να ξεκινήσουμε και επισήμως τον νέο κύκλο εργασιών. Αντί αυτού όμως, προς μεγάλη μου έκπληξη, πληροφορήθηκα ανεπισήμως ότι η επιτροπή (της οποίας μου είχε ζητηθεί να εξακολουθήσω να έχω την εποπτεία) είχε ήδη ξεκινήσει να συνεδριάζει ερήμην μου. Υψηλόβαθμοι παράγοντες του υπουργείου και άλλοι άμεσα εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τους οποίους επικοινώνησα μου εξέφρασαν την κατάπληξή τους και με διαβεβαίωσαν ότι αυτό είναι αδιανόητο και ότι θα διερευνήσουν το ζήτημα.
Από τις επαφές αυτές απεκόμισα την εντύπωση ότι υπάρχει και δρα στο υπουργείο παιδείας μια αόρατη αρχή, η οποία αποφασίζει ερήμην του υπουργού και όσων θα έπρεπε να έχουν την αρμοδιότητα να αποφασίζουν. Ποιοι κατευθύνουν αυτή την αρχή δεν γνωρίζω. Η ουσία είναι ότι δεν επικοινώνησε ποτέ ξανά κανένας μαζί μου και δεν έλαβα ποτέ καμιά εξήγηση από το υπουργείο· ούτε την τυπική έστω επιστολή που λέει σας ευχαριστούμε για τη μέχρι τώρα συνεργασία μας, και τα λοιπά.
Υστερόγραφο: (λεπτομέρεια) Το 2009 είχα αποστείλει επιστολή στη Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου Παιδείας με την οποία την ενημέρωνα ότι δεν επιθυμούσα να έχω καμιάν απολύτως οικονομική ανταμοιβή για την εργασία μου (διήρκεσε εντέλει εφτά χρόνια) και τον χρόνο που θα αφιέρωνα στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Όπως και έγινε. Τέλος κακό, όλα καλά.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου
.jpg)
