ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑ*
Η παιδεία θα έπρεπε να είναι ο λόγος ύπαρξης και ο σκοπός κάθε εκπαιδευτικoύ συστήματος που αληθινά νοιάζεται για τους νέους και στοχεύει σε ένα καλύτερο μέλλον. Η έλλειψη παιδείας, έχει σαν αποτέλεσμα, ο άνθρωπος μη έχοντας καλλιεργήσει και αναπτύξει ανώτερες αξίες και ιδανικά, να καθοδηγείται από τα κατώτερα ένστικτα του. Ο κ. Χρ. Λ. Τσολάκης γνωστός για τη προσφορά και το έργο του στην εκπαίδευση, είχε πει ότι παιδεία είναι η πραγμάτωση της ανώτερης φύσης του ανθρώπου και διδασκαλία η διαδικασία πραγμάτωσης της.
Οι Ανθρωπιστικές Σπουδές και οι Καλές Τέχνες στοχεύουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ιδιαίτερα οι Καλές Τέχνες συμβάλλουν στο να συνειδητοποιήσει ο νέος την ιδιαιτερότητα του σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο. Ένα επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να καθιστά τους νέους ικανούς, τελειώνοντας την μέση εκπαίδευση να είναι σε θέση να γίνουν κοινωνοί των ανωτέρων μορφών έκφρασης του πολιτισμού τους, όπως είναι τα έργα τέχνης του. Τότε οι νέοι είναι σε θέση να τοποθετηθούν ιστορικά και γεωγραφικά για να αναπτύξουν διάλογο με την παράδοσή τους, αλλά και με άλλες παραδόσεις και πολιτισμούς, ούτως ώστε να συμβάλουν εποικοδομητικά στην πολιτισμική και άλλη ανάπτυξη.
Στις Καλές Τέχνες, κατά τη δημιουργική διαδικασία ακολουθείται η παραγωγική μέθοδος. Στην παραγωγική μέθοδο, η οποία καλλιεργείται και εξελίσσεται κατά τη διαδικασία διδασκαλίας των Καλλιτεχνικών μαθημάτων, ο δημιουργός μαθητής, ξεκινά από μια ιδέα και επιδιώκει να την υλοποίηση, χωρίς να υπάρχουν, πάντα, εκ των προτέρων δεδομένα. Συνειρμικά αναζητά και πλάθει δεδομένα όπου χρειάζεται για να δώσει μορφή στην ιδέα του μετουσιώνοντας την έτσι σε έργο τέχνης. Στις Θετικές Επιστήμες και τα Τεχνολογικά μαθήματα χρησιμοποιείται η επαγωγική μέθοδος. Στην επαγωγική μέθοδο υπάρχουν εκ των προτέρων δεδομένα και συστήματα τα οποία ακολουθούνται και ουσιαστικά οδηγούν στο αποτέλεσμα, προδιαγράφοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό την τελική του μορφή.
Μέσα από τη διαδικασία διδασκαλίας των Καλλιτεχνικών μαθημάτων, ενεργοποιούνται ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου. Η ίδια η δημιουργική διαδικασία επιβάλλει την ενεργοποίηση τους. Ενεργοποιούνται νευρώνες και πραγματοποιούνται συνάψεις στον εγκέφαλο, που διαφορετικά θα παρέμεναν εν δυνάμει, δηλαδή σε καταστολή. Ο νέος, τότε, μπορεί να ενεργήσει εναλλακτικά, να σκεφτεί συνειρμικά και αφαιρετικά, να λειτουργήσει αναλυτικά και συνθετικά. Αποκτά δεξιότητες και ικανότητες που στην συνέχεια θα τον βοηθήσουν να βρει λύσεις σε προβλήματα, να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα, να διερωτηθεί και να πρωτοτυπήσει, να καινοτομήσει και να πετύχει, όποιο και αν είναι το αντικείμενο του.
Ο «επιστημονισμός», με τον οποίο προσεγγίζουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, φαίνεται ότι αυτό δεν μπορεί να το συλλάβει. Τα Καλλιτεχνικά μαθήματα, δεν έχουν χωρέσει στον «σχεδιασμό» τους. Αντιμετωπίζονται σαν ελαφριά και εύκολα! Δυστυχώς, έχουμε ακούσει από κρατικούς αξιωματούχους, από Υπουργούς Παιδείας, τέως και νυν, από τον Πρόεδρο της ΟΕΛΜΕΚ και άλλους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση να χαρακτηρίζουν μαθήματα όπως είναι τα Καλλιτεχνικά ελαφριά ή εύκολα! Θα περίμενε κανείς από αυτούς στους οποίους έχουμε εμπιστευτεί τη παιδεία και το μέλλον του τόπου μας, ότι θα προσέγγιζαν αυτό το τόσο ευαίσθητο και σημαντικό θέμα με τη βαρύτητα που του αναλογεί.
Σήμερα στην Κύπρο του 21ου δεν λειτουργεί ολοκληρωμένα μια Σχόλη Καλών Τεχνών. Το κράτος δεν διαθέτει λεφτά για την λειτουργία Εικαστικών και άλλων εργαστηριακών μαθημάτων, της Σχολής Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στο ΤΕ.ΠΑ.Κ. συμβάλλοντας έτσι, στο να διατηρήσουμε την αρνητική πρωτιά στην Ευρώπη, ως η μόνη χώρα ουσιαστικά χωρίς Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών. Στο Λύκειο, σύμφωνα με τα νέα ωρολόγια προγράμματα δεν υπάρχει κατεύθυνση ή κλάδος Καλλιτεχνικών μαθημάτων, με αποτέλεσμα οι νέοι να στερούνται του δικαιώματός τους να επιλέξουν τα μαθήματα τα οποία, θα τους προετοιμάσουν για την είσοδό τους σε Σχολές Καλών Τεχνών. Αυτό παραβιάζει άρθρο του Συντάγματος της Κύπρου και συνθήκη της Ευρώπης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διακρίσεις, αλλά και τα δικαιώματα του παιδιού. Στο Γυμνάσιο τα Καλλιτεχνικά μαθήματα είναι υποβαθμισμένα και στο δημοτικό έχουν αφεθεί στο «πολυδύναμο» των δάσκαλων. Επιπλέον, η μη εργαστηριοποίησή τους δεν επιτρέπει παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των εκπαιδευτικών, να διδαχτούν ικανοποιητικά σε καμία βαθμίδα της εκπαίδευσης.
Η παιδεία χρειάζεται ανθρώπους καλλιεργημένους, οι οποίοι με το έργο τους, έχουν αποδείξει, ότι είναι σε θέση να αντιληφθούν το μέγεθος της και να συμβάλουν προς την εξυγίανση της. Δυστυχώς όμως, αντιμετωπίζεται σαν επιχείρηση της οποίας πρέπει να μειωθεί το κόστος, γιατί το προϊόν που παράγει δεν μπορεί να υπολογιστεί με μονάδες μέτρησης της αγοράς σε «κέρδος». Η παιδεία, σίγουρα, δεν μπορεί να αξιολογηθεί με το σύστημα «αξίων» της αγοράς, αλλά, δημιουργεί τις προϋποθέσεις ούτως ώστε η αγορά να λειτουργήσει ανθρώπινα χωρίς τα φαινόμενα τα οποία βιώνουμε σήμερα. Οι λογικές «εξυγίανσης» των μνημονίων, θεωρούν ποιο σημαντικές τις τράπεζες από την παιδεία και την κοινωνική συνοχή. Δεν είναι σε θέση αλλά ούτε και έχουν σκοπό να προσφέρουν στους λαούς καμία προοπτική για ανάκαμψη, αληθινή πρόοδο και ανάπτυξη.
Το πιο ισχυρό όπλο που διαθέτουμε, ενάντια σε κάθε επιβουλή και επιβολή, είναι ο πολιτισμός μας και πολιτισμός μας είναι τα έργα τέχνης μας. Ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους υπάρχουμε σήμερα, ως Κύπριοι Έλληνες, είναι γιατί έχουμε καταφέρει, με συνέπεια, να δημιουργήσουμε έργα τέχνης σε όλες τις περιόδους της ιστορίας μας, τα οποία κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να επενδύσουμε στην παιδεία, με όραμα, μακριά από συνδικαλιστικές, ιδεολογικές, κομματικές και άλλες σκοπιμότητες, οι οποίες ως σύγχρονος Προκρούστης την ακρωτηριάζουν συνεχώς.
Η Επιτροπή των Νέων Ωρολογίων Προγραμμάτων, υπεύθυνη για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση «ολοκλήρωσε» το έργο της, ακρωτηριάζοντας κυριολεκτικά την Παιδεία στερώντας από τους μαθητές την επιλογή κατεύθυνσης Καλλιτεχνικών μαθημάτων στο Λύκειο… δυστυχώς, με τις ευλογίες της ίδιας της ΟΕΛΜΕΚ. Η «πρόταση» για δημιουργία λυκείου στο οποίο θα υπάρχουν Καλλιτεχνικά μαθήματα αποκαλύπτει ότι στο σχεδιασμό τους δεν θέλουν ή δεν μπορούν να αντιληφθούν τα Καλλιτεχνικά μαθήματα ως μέρος μίας ευρύτερης παιδείας. Δεν έχουν όραμα να δημιουργήσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα με την ευρύτερη έννοια, το οποίο θα προσεγγίζει και θα καλλιεργεί τους νέους ως προσωπικότητες ψυχοσωματικές και πνευματικές, συνολικά.
*Εικαστικός
Μέλος στη Φιλοσοφική Εταιρεία Κύπρου
Μέλος στο ΕΚΑΤΕ
Μέλος στο Φυτώριο Εικαστικής Καλλιέργειας
