ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΠΑΝΑΟΥ*
Με απλά λόγια, τα προβλήματα που ταλανίζουν το εκπαιδευτικό μας σύστημα, μπορεί να οφείλονται σε επιμέρους προβλήματα σε ένα ή περισσότερους ή και σε όλους τους πιο κάτω τομείς:
1. Επάρκεια των εκπαιδευτικών
2. Επάρκεια του διδακτικού υλικού
3. Επάρκεια των υλικοτεχνικών υποδομών
4. Διαμόρφωση της διδακτέας ύλης
5. Τρόπος λειτουργίας των σχολείων / του εκπαιδευτικού συστήματος
6. Κρίση θεσμών και αξιών της κοινωνίας
Προσωπικά, δυστυχώς παρατηρώ μια συντονισμένη προσπάθεια από μερίδα των ΜΜΕ, να φορτώσουν κάθε πρόβλημα που ταλανίζει την εκπαίδευση στον πρώτο από τους πιο πάνω τομείς, παραγνωρίζοντας τους υπόλοιπους. Την ίδια στάση δυστυχώς υιοθετούν και αρκετοί γονείς, επιλέγοντας να μένουν απέναντι και να κρίνουν, αντί να είναι δίπλα και να βοηθούν για το καλό των παιδιών τους.
Δεν αντιλέγω ότι και ο πρώτος τομέας αντιμετωπίζει κρίση. Η συνεχής πτώση του μέσου όρου βαθμολογίας των εισακτέων στα τμήματα Επιστημών της Αγωγής τα τελευταία χρόνια, η προβληματική και ίσως υποκειμενική σε αρκετές περιπτώσεις αξιολόγηση των εν δράσει εκπαιδευτικών, το diploma disease που διακατέχει κάθε τομέα, αλλά ακόμη και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς που αντί να κρίνονται για το έργο τους εντός σχολείου, κάνουν κάθε χρόνο αγώνα συλλογής πιστοποιητικών παρακολούθησης σεμιναρίων, η ανεργία που περιμένει όλους όσους τελειώνουν τώρα (και είναι πιθανότερο λόγω αυτού να γνωρίζουν καλύτερα τις νεότερες εξελίξεις στον τομέα των Επιστημών της Αγωγής) είναι ορισμένες μόνος ενδείξεις της κρίσης που αντιμετωπίζει ο πρώτος τομέας, αυτός της επάρκειας των εκπαιδευτικών.
Τα προαναεφερθέντα σεμινάρια παρακολούθησης, τα οποία προσφέρονται τόσο από το ΥΠΠ όσο και από οργανώσεις των εκπαιδευτικών ή εκπαιδευτήρια τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, είναι ένα από τα λίγα μέτρα που έχουν ληφθεί για να διασφαλιστεί η επάρκεια των εκπαιδευτικών. Το ερώτημα όμως παραμένει: είναι αυτό αρκετό;
Σίγουρα στο θέμα «επάρκεια των εκπαιδευτικών» πρέπει να συζητηθεί και η αριθμητική επάρκεια των εκπαιδευτικών. Οι πρώτες βδομάδες της παρούσης σχολικής χρονιάς, βρήκαν τα σχολεία δημοτικής εκπαίδευσης με αρκετές ελλείψεις σε προσωπικό. Παρατηρήθηκε δε το φαινόμενο να μην αποστέλλονται αντικαταστάτες για αρκετούς συναδέλφους που είχαν ασθενήσει. Μιλώντας πάλι για αριθμητική επάρκεια πρέπει να αναφέρουμε οπωσδήποτε πως ο λόγος μαθητών ανά εκπαιδευτικό στην Κύπρο είναι ένας από τους ψηλότερους, αν όχι ο ψηλότερος από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, κάτι διόλου τιμητικό για το ΥΠΠ και το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ακόμη λιγότερο τιμητικός είναι ο λόγος μαθητών με άλλες ειδικότητες, π.χ. ο λόγος μαθητών / εκπαιδευτικό ψυχολόγο...
Εκτός τώρα από τα σεμινάρια παρακολούθησης τα οποία προσφέρονται ως μέτρο διασφάλισης της επάρκειας των εκπαιδευτικών, το ΥΠΠ κατά καιρούς προχωρεί σε αναθεώρηση του διδακτικού υλικού και αρκετά σπανιότερα, σε αναθεώρηση της διδακτέας ύλης. Οφείλω εδώ να πω πως η προσπάθεια συναδέλφων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, επιθεωρητών, συμβούλων και όσων έχουν εμπλακεί τα τελευταία χρόνια σε ανάπτυξη / αναθεώρηση του εκπαιδευτικού υλικού είναι πραγματικά αξιέπαινη. Κρίσιμο σημείο το οποίο θα κρίνει την αποτελεσματική ή όχι αντιμετώπιση της κρίσης στον τομέα του διδακτικού υλικού και της διδακτέας ύλης, είναι η δυνατότητα ευελιξίας / γρήγορης αναπροσαρμογής των δύο σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες...
Ο τρίτος τομέας που έχει αναφερθεί παραπάνω, αυτός της υλικοτεχνικής υποδομής των σχολείων, αντιμετωπίζει μεγάλη κρίση... Το ταβάνι το οποίο έχει επιβληθεί στα έξοδα που γίνονται για τα σχολεία ελέω οικονομικής κρίσης, η ανισομερής κατανομή του προϋπολογισμού στα σχολεία αλλά και η σπατάλη που έγινε σε ορισμένες περιπτώσεις ή οι λανθασμένες επιλογές σε επενδύσεις, αποτελούν παράγοντες που εντείνουν το πρόβλημα της κρίσης στην υλικοτεχνική υποδομή.
Αναφέρω στη συνέχεια κάποια παραδείγματα υπό μορφή ερωτημάτων, χωρίς να έχω κάποια κακόβουλη πρόθεση ή να θέλω να δημιουργήσω προβλήματα σε οποιονδήποτε ιθύνοντα, και μακάρι να βγω λανθασμένος στα λεγόμενά μου: 1) Ας μου εξηγήσει κάποιος πώς είναι δυνατό το σχολείο μου, που είναι το μεγαλύτερο σε αριθμό μαθητών στην Πάφο, να έχει τις απηρχαιωμένες / ανεπαρκείς υλικοτεχνικές υποδομές που έχει ενώ άλλα σχολεία στην Πάφο / σε άλλες πόλεις με μικρότερο αριθμό μαθητών να έχουν πολύ καλύτερες υποδομές. 2) Ας μου εξηγήσει κάποιος για ποιο λόγο έχουν αποσταλεί τόσοι εκτυπωτές στα σχολεία, από τη στιγμή που δεν υπάρχουν μελάνια / φύλλα Α4 για να μπουν σε λειτουργία. 3) Ας μου εξηγήσει κάποιος γιατί δεν μπαίνουν σε όλα τα σχολεία γραμμές σύνδεσης business με το ίντερνετ, έτσι ώστε να μην παγώνουν όλα κάθε φορά που ξεπερνάμε συγκεκριμένο αριθμό χρησιμοποιούμενων υπολογιστών. 4) Ας μου εξηγήσει κάποιος για ποιο λόγο, πριν από κάποια χρόνια κρίθηκε αναγκαίο να διαφημιστεί μέσω τηλεόρασης (!) η επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε θέματα πληροφορικής. 5) Ας μου εξηγήσει κάποιος πώς ακριβώς υπολογίζεται η απόσβεση (depreciation) στις φωτοτυπικές μηχανές που υπάρχουν στα σχολεία. 6) Ας μου εξηγήσει κάποιος γιατί δεν προσφέρεται ποσό / μεγαλύτερο ποσό για επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα ηχοληψίας / χειρισμού μικροφωνικής ή για ανανέωση των συστημάτων μικροφωνικής στα σχολεία, αφού εκτός των άλλων είμαστε και «ηχολήπτες» και για να μην αναγκαζόμαστε να νοικιάζουμε κάθε χρόνο υπηρεσίες ηχοληψίας / κονσόλες μικροφωνικής. Θα μπορούσα, τόσο εγώ όσο και πολλοί συνάδελφοι, να αναφέρω και πολλά άλλα παραδείγματα, ας σταματήσω το θέμα όμως εδώ...
Οι τελευταίοι δύο τομείς, ελάχιστα λαμβάνονται υπόψη ακόμη και από το ίδιο το ΥΠΠ και ενώ επηρεάζουν τα μέγιστα στην ύπαρξη της εκπαιδευτικής κρίσης που μας ταλανίζει. Δυστυχώς το όλο σχολικό μας σύστημα είναι σχεδιασμένο (όπως και τα πλείστα ανά τον κόσμο σχολικά συστήματα), με βάση το σύστημα του Ford, που αποσκοπούσε σε μαζική παραγωγή με το λιγότερο δυνατό κόστος, αντιμετωπίζοντας τις εισροές και τις εκροές του συστήματος ως κάτι τυποποιημένο. Τα σχολεία / εργοστάσια ανοίγουν σε συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα, λειτουργούν με το ίδιο και απαράλλαχτο πρόγραμμα για όλους τους μαθητές (εισροές), προσφέροντας τα ίδια θέματα προς διδασκαλία, με το ίδιο διδακτέο υλικό, στον ίδιο ρυθμό, στον ίδιο χώρο και με το ίδιο αναμενόμενο αποτέλεσμα...
Όση προσπάθεια, ξέρετε, και να κάνουμε για διαφοροποίηση της διδασκαλίας, για κριτική σκέψη, για εναλλακτικές μεθόδους αξιολόγησης, για ... για ... για ... από τη στιγμή που το σύστημά μας είναι σχεδιασμένο ως «εργοστάσιο», με εμάς «εργάτες» και τα παιδιά ως «τυποποιημένα προϊόντα», είναι υπερβολικά δύσκολο να καταφέρουμε οτιδήποτε ...
Βήμα προς την ορθή κατεύθυνση εδώ είναι η υιοθέτηση από το παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα (και) μεθόδων, υλικών και πρακτικών της ανοικτής, ευέλικτης και εξ αποστάσεως μάθησης. Η πραγματική διαφοροποίηση και ανταπόκριση στις προσωπικές ανάγκες του κάθε παιδιού προϋποθέτει μερική απελευθέρωση από το χώρο, το χρόνο, το ρυθμό και το υλικό... Φυσικά αυτό για την ώρα, μοιάζει ίσως με ταινία επιστημονικής φαντασίας, όπως τις ταινίες που γυρίζονται αυτή την ώρα σε σχολεία των Σκανδιναβικών χωρών...
Ο τελευταίος τώρα τομέας, αυτός της κρίσης θεσμών και αξιών σε ολόκληρη την κοινωνία, είναι για μένα και το κυριότερο αίτιο της εκπαιδευτικής κρίσης. Άλλωστε, το σχολείο ένας μικρόκοσμος της κοινωνίας είναι. Και δυστυχώς, ο τομέας αυτός είναι εκείνος που παραγνωρίζεται εντελώς σε κάθε προσπάθεια κρίσης του εκπαιδευτικού μας συστήματος και των προβλημάτων του, όπως και σε κάθε προσπάθεια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Αλήθεια, σε ποιο βαθμό το εκπαιδευτικό μας σύστημα αποσκοπεί μέσα από την όλη του λειτουργία στη μόρφωση ανθρώπων; Στη μόρφωση ανθρώπων που δείχνουν αλληλεγγύη προς το συνάνθρωπο και ενδιαφέρονται για τα κοινά; Στη μόρφωση ανθρώπων που φαντάζονται, ονειρεύονται και δημιουργούν; Στη μόρφωση ανθρώπων ηθικών, που βάζουν τη δικαιοσύνη και την πρόοδο πάνω από τους προσωπικούς τους εγωισμούς / καλοπέραση; Στη μόρφωση των πολιτών και των γονιών του αύριο; Στη μόρφωση ανθρώπων που γνωρίζουν την ιστορία, την πίστη και τον πολιτισμό τους; Στη μόρφωση των υπάρχοντων γονιών, έτσι ώστε να μπορούν να αναμειχθούν με ενεργό και θετικό τρόπο στις ζωές των παιδιών τους;
Στο κείμενο αυτό απάντησα όσα μπορούσα ή ήθελα να απαντήσω. Σημαντική όμως είναι και η διατύπωση συγκεκριμένων ερωτημάτων. Ευελπιστώ σε μια καλύτερη και δικαιότερη αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών και του εκπαιδευτικού μας συστήματος με απώτερο σκοπό την ουσιαστική του βελτίωση και τη γενικότερη πρόοδο της κοινωνίας μας...
*Εκπαιδευτικός Δημοτικής
