ΤΗΣ ΖΑΧΑΡΟΥΛΑΣ ΜΑΛΑ*
Πολύς λόγος γίνεται για το Πρόγραμμα Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο και πολύς κόσμος ρωτά τι συμβαίνει, γιατί πραγματικά δεν γνωρίζει. Ακόμα και οι εκπαιδευτικοί δύσκολα αντιλαμβάνονται σε βάθος το θέμα αυτό αν δεν έχουν υπηρετήσει σε σχολεία με μεγάλο ποσοστό μαθητών αλφαβητισμού, δηλαδή μαθητών λειτουργικά αναλφάβητων. Εύχομαι πως όσοι λαμβάνουν αποφάσεις πάνω στο μεγάλο αυτό ζήτημα να το κατέχουν πλήρως γιατί αυτοί κρατούν για άλλη μια φορά την τύχη των μαθητών και παιδιών μας στα χέρια τους.
Τι θα γίνει σε περίπτωση κατάργησης του Προγράμματος Αλφαβητισμού στο πρωινό σχολείο και μεταφορά του στα απογευματινά ΚΙΕ; Πιστεύω πως τα παιδιά που επηρεάζονται θα βρεθούν μπροστά στο εξής δίλημμα: να πηγαίνουν στο πρωινό σχολείο και να «προσποιούνται» ότι παρακολουθούν στην τάξη ή να πηγαίνουν στα απογευματινά ΚΙΕ διαθέτοντας «ελεύθερα» τα πρωινά τους, είτε στο σχολείο είτε στο σπίτι τους. Μακάρι να μπορούσα να πιστέψω πως υπάρχουν μαθητές που θα παρακολουθούν αποτελεσματικά και τα δύο, τόσο το πρωινό σχολείο όσο και τα ΚΙΕ, αλλά δεν μπορώ. Τα παιδιά του Προγράμματος Αλφαβητισμού δεν έχουν τις βασικές δεξιότητες γραφής, ανάγνωσης, κατανόησης κειμένου και απλών μαθηματικών πράξεων και ως εκ τούτου δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τα μαθήματα γυμνασιακού επίπεδου. Το σχολείο είναι για αυτά ένα καθημερινό στοίχημα το οποίο μπορούν να κερδίσουν μόνο αν έχουν τη βοήθεια των καθηγητών τους και του εκπαιδευτικού συστήματος γενικά. Από μόνοι τους, σε μια τάξη των 20-25 γρηγορότερων ταχυτήτων παιδιών, με έναν εκπαιδευτικό που έχει να διαβαθμίσει το μάθημά του και παράλληλα να προλάβει και την ύλη, είναι σχεδόν βέβαιο πως δεν θα τα καταφέρουν.
Στηρίζω αυτή μου την πεποίθηση στην εμπειρία των τελευταίων τριών χρόνων θητείας μου σε σχολείο ΖΕΠ (Ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας) με ένα ψηλό ποσοστό μαθητών ενταγμένων στην ειδική εκπαίδευση. Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά πολλά από τα χαρισματικά (πραγματικά) αυτά παιδιά, όπως και να κουβεντιάζω άμεσα με τους συναδέλφους που δίδασκαν στις τάξεις τους. Ανέλαβα ακόμα με ομάδα μαθητών μου «Έρευνα ΜΕΡΑ» (του Ιδρύματος Προώθησης Έρευνας και του ΥΠΠ) με θέμα τους λόγους στους οποίους μπορεί να οφείλονται τα χαμηλά επίπεδα αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο Λινόπετρας και τρόπους με τους οποίους μπορούν να βελτιωθούν. Μέσα από τη μελέτη βιβλιογραφίας, από ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις προς μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς τόσο του Γυμνασίου όσο και Δημοτικών της περιοχής Λινόπετρας, καταλήξαμε σε κάποια συμπεράσματα τα οποία δεν ευνοούν την εγκατάλειψη του Προγράμματος Αλφαβητισμού στο πρωινό σχολείο αλλά και δηλώνουν πως πρέπει να γίνουν αλλαγές σ’ αυτό γιατί δεν είναι αποτελεσματικό. Οι μαθητές δήλωσαν στην έρευνά μας (σε ποσοστό 66%) πως τα προγράμματα Στήριξης και Αλφαβητισμού τους βοηθούν πάρα πολύ αλλά την ίδια στιγμή εκφράζουν άγχος και αρνητικά συναισθήματα προς το σχολείο. Από αυτό το αποτέλεσμα πηγάζουν οι φόβοι μου ότι τα παιδιά αυτά μάλλον θα εγκαταλείψουν το σχολείο αν αναγκαστούν να παρακολουθούν κανονικά μαθήματα στα οποία δεν θα μπορούν να αντεπεξέλθουν. Το ότι ο γυμνασιακός κύκλος είναι υποχρεωτικός δεν τερματίζει το πρόβλημα της εγκατάλειψης του σχολείου ή της προβληματικής φοίτησης με πολλές απουσίες, έλλειψη ενδιαφέροντος και αντιδραστική συμπεριφορά. Παρ΄όλη την τόση βοήθεια προς αυτά τα παιδιά, στο σχολείο και στο σπίτι από γονείς και φροντιστήρια, είναι πολλοί αυτοί που δεν τα καταφέρνουν, γι’ αυτό και ζητούν να διακόψουν τη φοίτησή τους. Τι θα γίνει, λοιπόν, όταν αυτή η βοήθεια μειωθεί ή καταργηθεί;
Οι γονείς πιστεύουν πως τα παιδιά τους αδυνατούν να επωφεληθούν από την παρακολούθηση κανονικών μαθημάτων στο σύνολο της τάξης και ότι παίρνουν πολλή βοήθεια από τα ειδικά προγράμματα. Οι καθηγητές που αναλαμβάνουν την ειδική εκπαίδευση στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο πιστεύουν το ίδιο, ότι μόνο σε μικρές ομάδες και με ειδικές εκπαιδευτικές μεθόδους μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές τους, κυρίως ενισχύοντας την αυτοεικόνα τους. Και δεν πρέπει να υποτιμά κανένας το θέμα της θετικής αυτοεικόνας και της συναισθηματικής στήριξης των μαθητών που σίγουρα επιτυγχάνονται σε μεγάλο βαθμό.
Είναι όμως σημαντικό να αναβαθμιστούν τα Προγράμματα Αλφαβητισμού για να καλλιεργούνται παράλληλα οι γνωστικές και ακαδημαϊκές δεξιότητες των μαθητών. Η δική μας μικρή έρευνα αλλά και οι έρευνες από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης του ΥΠΠ «Αξιολόγηση Προγράμματος Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο» Πρώτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούλιος 2009), Δεύτερο Έτος Αξιολόγησης (Ιούνιος 2010), Τρίτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούνιος 2011), φανερώνουν πολλά προβλήματα σε σχέση με τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του Προγράμματος. Δεν εισηγούνται όμως την κατάργησή του, ούτε την αντικατάστασή του με κάτι άλλο που κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγήσει. Οι εισηγήσεις που γίνονται είναι οι εξής: α) καλύτερη επιλογή των καθηγητών του Αλφαβητισμού και κατάλληλη προετοιμασία τους τόσο για τη μαθησιακή όσο και για την κοινωνική ενσωμάτωση των μαθητών στο πλαίσιο του προγράμματος του Αλφαβητισμού, β) αναγνώριση των δεξιοτήτων και δυνατοτήτων των μαθητών του Αλφαβητισμού από τους καθηγητές τους μέσω του Προγράμματος και αύξηση της συμμετοχής τους σε δραστηριότητες του σχολείου για να βελτιωθεί η αυτοεικόνα τους, γ) ολιστική συστημική προσέγγιση από το σχολείο για τους μαθητές που λαμβάνουν μέρος στο Πρόγραμμα, π.χ. διαφοροποίηση και σε άλλα μαθήματα, δραστηριότητες αποδοχής διαφορετικότητας, επεξήγηση του σκοπού του μαθήματος, ανάμειξη των μαθητών στη διαδικασία μάθησης και συνεργασίας και δ) προετοιμασία άλλων μαθητών να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα μέσω ποικίλων δραστηριοτήτων (Αξιολόγηση Προγράμματος Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο -Τρίτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούνιος 2011). Πόσα απ΄ αυτά έχουν εφαρμοστεί από το Υπουργείο και πόση σημασία έδωσε η ΟΕΛΜΕΚ; Αυτό που βλέπουμε να γίνεται για άλλη μια φορά είναι η εγκατάλειψη ενός θεσμού μετά από κατάρρευσή του λόγω αδυναμίας/αδιαφορίας για βελτίωσή του (π.χ. θεσμός Ενιαίου Λυκείου και θεσμός κατευθύνσεων πριν απ΄ αυτόν).
Πολλά ακόμα θα μπορούσαν γίνουν για στήριξη των παιδιών μας στο σχολείο, όπως εφαρμογή ενός εκ των προγράμματων ΖΕΠ που τέθηκε σε ισχύ με αρκετή επιτυχία κατά την περσινή σχολική χρονιά στο σχολείου που υπηρέτησα. Ο καθηγητής είχε τη βοήθεια ενός δεύτερου συναδέλφου του στην τάξη ο οποίος αναλάμβανε να καθοδηγεί μαθητές που χρειάζονταν επιπρόσθετη εξατομικευμένη βοήθεια στην κατανόηση του μαθήματος. Αυτό το σύστημα ενισχύει και την ενσωμάτωση, την ισότητα και την κατάργηση του στιγματισμού που υπάρχει στην περίπτωση που κάποια παιδιά ξεχωρίζουν από τους συμμαθητές τους σε διαφορετικές τάξεις. Εδώ θα μπορούσαν να προσφερθούν υπηρεσίες από ειδικούς σε μαθησιακές δυσκολίες αφού ισχύει και το γεγονός ότι ο μέσος καθηγητής δεν είναι πλήρως καταρτισμένος να χειριστεί αυτά τα λεπτά προβλήματα. Μπορεί το Υπουργείο να προσφέρει καλύτερη επιμόρφωση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, μπορεί να αναδιαρθρώσει την διδαχθείσα και εξεταστέα ύλη, να κάνει το σχολείο πιο ανθρωποκεντρικό αντί πιο εξετασιοκεντρικό, να ενισχύσει τους δασκάλους που έχουν το μεγαλύτερο βάρος αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού… Πολλά μπορούν να γίνουν για ενδυνάμωση του δημόσιου πρωινού σχολείου αντί των ΚΙΕ, που στην ουσία είναι θεσμός παραπαιδείας.
Για άλλη μια φορά θα γίνει ένα πείραμα που αν αποτύχει, απλούστατα θα εγκαταλειφθεί! Λυπάμαι πραγματικά για τις γενιές των μαθητών-πειραματόζωων που θυσιάζονται, χωρίς να υπάρχει και λόγος πειράματος. Υπάρχουν αξιολογημένα επιτυχή συστήματα που μπορούμε εύκολα να προσαρμόσουμε στα κυπριακά δεδομένα χωρίς θυματοποίηση ούτε και ενός μαθητή. Γιατί επιλέγονται πειράματα αμφιβόλου αποτελέσματος τη στιγμή που υπάρχουν τόσες έρευνες, τόσες εισηγήσεις, τόσες επιτυχημένες εφαρμογές προγραμμάτων; Ας προβληματιστούμε όλοι, μήπως θα ενισχυθεί τελικά ο αναλφαβητισμός αντί ο αλφαβητισμός με τις αλλαγές που προτείνονται;
*Φιλόλογος
