ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ Κ. ΦΥΛΑΚΤΟΥ*
Ο Δάσκαλος της Μπεσλάν, ο ομογενής της βόρειας Οσετίας Γιάννης Κανίδης, έδωσε μέσα στην ακάθεκτα τεχνολογική και ωφελιμιστική εποχή μας ένα μοναδικό φωτεινό παράδειγμα ελληνικής λεβεντιάς. Προτίμησε να μείνει και να πεθάνει μαζί με τους μαθητές του, παρά να τους εγκαταλείψει μόνους μέσα στο χώρο της δοκιμασίας και του μαρτυρίου τους. Προτίμησε αντί του «εκείθε με τους αδερφούς», το «εδώθε με το χάρο». Ο άνθρωπος που αφιέρωσε μια ζωή στην υπηρεσία των σκοπών της Παιδείας, αναμετρήθηκε με την τελευταία πράξη της ζωής του με το «μπόι της Λευτεριάς» και της Αρετής. Όλα εκείνα που χρόνια πολλά προσπαθούσε ο ίδιος να μεταδώσει στους μαθητές του, με το ήθος, με την αρετή, με την ειλικρίνεια, με τη σεμνότητά του, τα έδωσε σε μια μόνο στιγμή, με μια και μόνη του πράξη, που αποτελεί και το μέγιστο μάθημα όχι πια προς τους μικρούς μαθητές του, αλλά προς ολόκληρη την οικουμένη. Υπήρξε ο ποιμένας ο καλός, που δεν εγκατέλειψε μπροστά στο μεγάλο κίνδυνο το ποίμνιό του που θα γινόταν με βεβαιότητα βορά των λύκων.
Ο Δάσκαλος Κανίδης που είδε μέσα στα έντρομα μάτια των παιδιών του τη σκιά του θανάτου κατέληξε στο συμπέρασμα, χωρίς πολλή σκέψη, πως ο καλύτερος τρόπος για να καθησυχάσει κάπως τους μαθητές του ήταν να μείνει μαζί τους. Τα παιδιά αυτά μπορούσε να είχαν στερηθεί και το νερό και το ψωμί. Μπορούσε ο τρόμος και η απόγνωση να είχαν γεμίσει την ψυχή τους. Μπορούσε η φρίκη και η απελπισία να είχαν κυριέψει και να είχαν σκοτίσει το μυαλό τους. Είχαν, ωστόσο, το δάσκαλό τους να τους συμπαραστέκεται. Όλα αυτά δυσάρεστα συναισθήματα μπόρεσε με τη ζωντανή παρουσία του να τα παραμερίσει ο Δάσκαλος, που λεγόταν Γιάννης Κανίδης. Και μόνο το ότι οι μαθητές του τον ένιωθαν δίπλα τους, αυτό και μόνο δρόσιζε και έτρεφε τις νεαρές ψυχές τους. Τα λόγια του Α. Δελμούζου, του μεγάλου Δασκάλου του αιώνα που πέρασε, βρήκαν εδώ την πλήρη εφαρμογή τους: «Το είναι του Δασκάλου να είναι αλύγιστο στο χρέος, μα και ανάλαφρο σαν την παιδιάστικη ζωή. Απάνω, όμως, απ’ όλα το βύθισμα στους άλλους, η εκμηδένιση, η διάχυση του εγώ του, μια πλατιά διάχυτη αγάπη».
Δίπλα στο σοφό δάσκαλο, δίπλα στον παιδαγωγό δάσκαλο, δίπλα στον εμψυχωτή δάσκαλο στήνουμε τώρα το άγαλμα του ήρωα Δασκάλου. Του ανθρώπου που διαλέγει το θάνατο δίπλα στους μαθητές του που κινδυνεύουν να πεθάνουν, παρά να τους εγκαταλείψει μόνους και αβοήθητους. Εκεί που οι Κασσάνδρες έλεγαν πως το άστρο του δασκάλου κλίνει προς τη δύση του, γιατί ήρθαν τα κανάλια και οι παντοειδείς ηλεκτρονικές μηχανές και τα άλλα διάφορα τεχνολογικά μέσα να τον αντικαταστήσουν, έρχεται ο Κανίδης, με το παράδειγμά του και τη ζωή του να τους διαψεύσει. Ο δάσκαλος, ο σωστός δάσκαλος δεν μπορεί να αντικατασταθεί με τίποτε άλλο. Δεν υπάρχει υποκατάστατό του. Το μόνο που μπορεί να τον αντικαταστήσει είναι ένας άλλος εξίσου καλός δάσκαλος. Εκείνη η μοναδική σχέση μαθητή και δασκάλου, που είναι μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αγάπης, που ο μαθητής τη χρειάζεται για να ανακαλύψει τον εαυτό του και ο δάσκαλος την αναζητεί για να ολοκληρωθεί, φαίνεται πως δεν έχει χαθεί ακόμη, όσο και αν την πολεμούν οι σημερινές συνθήκες της κοινωνίας μας. Ο ψυχικός δεσμός του Δασκάλου Κανίδη με τους μαθητές του και η προσήλωσή του στο χρέος τον ενίσχυσαν στην απόφασή του να αγνοήσει αυτούς που πραγματικά ήταν τρομοκρατημένοι, οι δεσμώτες του τρομοκράτες, και να αντικρίσει με γενναιότητα μοναδική το θάνατο. Μόνο ένας Δάσκαλος του ύψους και του ήθους του Κανίδη μπορούσε να δώσει αυτό το μέγιστο μάθημα υπευθυνότητας στην ανθρωπότητα ολόκληρη, γιατί ήταν ένας πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος, ένας άνθρωπος που αγωνίστηκε και πόνεσε πολύ ώσπου να φτάσει στην υπέρτατή του εκείνη στιγμή. Εδώ η σημασία δε δόθηκε στη σωματική ρώμη, όσο και αν αυτή ήταν μέσα στη φύση του λειτουργήματός του, μια και ήταν δάσκαλος της φυσικής αγωγής, αλλά στην αντρεία της ψυχής, στην ηθική αντρεία. Σ’ αυτήν την αρετή, στην οποία οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν εξαιρετική σημασία. Αυτή η γενναιότητά του του έδωσε τη δύναμη να αναμετρηθεί με την Ελευθερία στην πράξη. Μόνο ένας τέτοιος ελεύθερος άνθρωπος θα μπορούσε να διαμορφώσει ελεύθερους και ηθικά αυθύπαρκτους ανθρώπους, όπως το επιδιώκει η Παιδεία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη μας.
Ας τηρήσουμε, λοιπόν, μονόλεπτη σιγή στη μνήμη του ήρωα – Δάσκαλου του, των παιδιών, των άλλων δασκάλων, των γονιών του σχολείου της Μπεσλάν, που εκτελέστηκαν άναντρα από τρομοκράτες, οι οποίοι πέτυχαν ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που επιδίωκαν. Κανένας αγώνας δεν μπορεί να δικαιωθεί με τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι τρομοκράτες στη βόρεια Οσετία. Κανείς δεν μπορεί να κερδίσει έναν αγώνα που στηρίζεται στο φόνο αθώων παιδιών και στοργικών μανάδων. Η σκέψη ας φτερουγίσει, έστω και για λίγο, στη μακρινή χώρα του Καυκάσου και ας προσπαθήσει να πάρει λίγη από τη λάμψη του φωτεινού μετέωρου, που λέγεται Γιάννης Κανίδης, ας χαϊδέψει απαλά τις τρυφερές ψυχές αυτών που έφυγαν με τόσο απάνθρωπο τρόπο. Ας μείνουν για μια στιγμή μακριά από τη σκέψη αυτήν οι βιοτικές μας μέριμνες. Ενός λεπτού σιγή.
*Πρώην Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Παιδείας (10 Σεπτεμβρίου 2004).
